در صورت عدم تحقق SPV، دهلی نو در مناسبات با تهران تجدید نظر می کند

گفت و گو از عبدالرحمن فتح الهی، عضو تحریریه دیپلماسی ایرانی

دیپلماسی ایرانی – دوشنبه بعد از ظهر محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه سفر سه روزه خود را در صدر هیاتی سیاسی و اقتصادی به هندوستان آغاز کرد از طرف دیگر خبرها حکایت از سفر قریب الوقوع وزیر امور خارجه به عراق دارد. دیپلماسی ایرانی برای بررسی تحرکات دیپلماتیک ایران در سایه سفر محمد جواد ظریف به دهلی نو و نیز سفر آتی به بغداد و اقلیم کردستان عراق، گفت و گویی را با مهدی تقوی، کارشناس اقتصاد بین الملل و استاد دانشگاه علامه طباطبایی ترتیب داده است که در ادامه از نظر می خوانید:

به نظر شما اهداف سفر سه روزه محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه کشورمان به هندوستان و سفر آتی به عراق چیست؟

بدیهی است در شرایط کنونی و در سایه تحریم های اقتصادی آمریکا که یقیناً یک جنگ اقتصادی تمام عیار را علیه ایران به راه انداخته است، تهران باید از همه فرصت‌ها و پتانسیل‌های خود نهایت استفاده را ببرد. در این راستا نیز مهمترین شرکای تجاری ما در اولویت تلاش های تهران برای تقابل با تحریم های ایالات متحده آمریکا قرار دارند. با توجه به این نکات هندوستان و عراق در صدر لیست قرار می گیرند، چرا که از یک سو ما نزدیک به ۱۰ میلیارد دلار صادرات نفت و میعانات گازی به هندوستان داریم و از آن طرف نیز مشابه همین رقم را به صادرات کالاها و خدمات به کشور عراق اختصاص داده ایم. از این رو بعد از سفر آقای روحانی به ترکیه، یقیناً دستگاه سیاست خارجی نیز برای محقق کردن شعاری که شخص وزیر آن را سرلوحه کاری خود در دور دوم وزارت امور خارجه عنوان کرده بود (دیپلماسی اقتصادی) به دنبال تحقق این شعار است.
از طرف دیگر باید این نکته را هم یادآور شد که فصل مشترک دو کشور هند و عراق به معافیت های تحریمی وزارت خزانه داری آمریکا برای بغداد و دهلی نو باز می گردد. این معافیت‌های تحریمی فرصت بسیار مناسبی را در اختیار جمهوری اسلامی و دستگاه سیاست خارجی کشور قرار داده است تا بتواند ذیل این معافیت ها هرچند موقت مناسبات اقتصادی خود را پیش ببرد چرا که کشور در یک شرایط بغرنج اقتصادی و تجاری قرار دارد و باید از همه فرصت‌ها و پتانسیل‌ها نهایت استفاده را ببرد. از این رو دو کشور عراق و هندوستان به کانون سفرهای آقای ظریف بدل شده است. از آن سو وضعیت بودجه کشور چندان مساعد نیست و چشم انداز بسیار روشنی برای فروش یک میلیون و ۵۰۰ هزار بشکه ای نفت در سال پیش رو وجود ندارد، لذا باید دستگاه سیاست خارجی کمک حال دولت در این شرایط باشد و در زمینه فروش نفت به هندوستان که یکی از واردکنندگان مهم جهانی نفت خام به شمار می رود، اقداماتی را صورت دهد. اقداماتی که حداقل از افت شدید فروش با تدابیر خاص جلوگیری کند.
البته من پیشنهاد می کنم تنها به این دو کشور اکتفا نشود و دیگر همسایگان نیز مدنظر قرار گیرند. حتی معتقدم باید برنامه‌ریزی دقیقی برای تعریف کشورهای هدف جدید در دستگاه دیپلماسی شکل بگیرد. از سوی دیگر میزان همراهی، هماهنگی و حمایت‌های دستگاه‌های اقتصادی و امنیتی با وزارت امور خارجه برای عبور از این شرایط سخت افزایش پیدا کند. در این راستا مهمترین بازیگر از نگاه من شرکت ها و بخش خصوصی اقتصاد ایران است که باید چابک تر و فعال تر خود را در عرصه سیاست خارجی نشان دهند، هر چند که اکنون شرایط تولید به واسطه تحریم ها بسیار سخت شده است، اما یقیناً غیر ممکن نیست و می توان به حضور فعال تر این بخش نگاه داشت. 

یعنی اهدافی مانند شرکت در نشست سالانه ریسینا را نمی توان از دلایل حضور ظریف در دهلی نو دانست؟

خیر. چون این نشست یک نشست رسمی بین المللی نیست، بلکه نشستی است که از سوی یک اندیشکده هندی برای مسائل و چالش‌های جهانی برگزار می شود، لذا حضور ما و یا عدم حضور ما در این شرایط، نمی‌تواند از اهداف و دلایل حضور رئیس دستگاه خارجی کشور در هندوستان باشد، اگرچه این مسئله به عنوان هدف سفر آقای ظریف عنوان شده است. اما یقیناً مسائل اقتصادی و پیگیری مناسبات تجاری بین ایران و هند اکنون بیش از همه چیز به هدف آقای سفر آقای ظریف و حضور در دهلی نو بدل شده است.

از نگاه شما عرصه دیپلماسی و تحرک سیاست خارجی تهران با سفر به عراق و هند چه کمکی می‌تواند به بهبود مناسبات تجاری ما و تقابل با تحریم های آمریکا بکند؟

قبل از هر چیز باید این مسئله را هم یادآور شد که اکنون تلاش های جمهوری اسلامی ایران و دستگاه سیاست خارجی برای عملیاتی شدن سازوکار ویژه مالی اتحادیه اروپا (SPV) تاکنون بی نتیجه بوده است، لذا تهران سعی دارد همزمان با پیگیری این تلاش ها، دیگر راه حل ها را هم مورد بررسی قرار دهد، چنان که امروز آقای ظریف هم اشاره داشت تهران به همکاری با  اروپا برای همکاری درباره SPV ادامه می دهد، اما کشور را در شرایط تحریم منتظر اقدام قاره سبز نمی‌گذارد و با شرکای سنتی خود مثل هند، چین و روسیه در راستای توسعه مناسبات اقتصادی همکاری  می‌کند. با این وصف و در سایه همین تحرک دیپلماتیک اکنون گفت وگو های مثبتی در مورد رشد و توسعه همکاری های دهلی نو و تهران در قبال بندر چابهار مانند سرمایه گذاری هندی ها در حوزه پتروشیمی  صورت گرفته است. علاوه بر آن احتمالا تعیین سازوکاری برای فروش نفت ایران به هند و نیز سایر موضوعات از قبیل پیگیری توافق سه جانبه برای ارسال کالا میان هند، افغانستان و ایران نیز در این سفر در دستور کار خواهد بود.  

اما در راستای اعمال تحریم های ایالات متحده آمریکا آیا این تلاش های دیپلماتیک می تواند شرایط را به نفع ایران تغییر دهد یا خیر، به خصوص که هنوز مسائل مربوط به تصویب  لوایح FATF هم به تصویب نرسیده است؟

متاسفانه عدم تصویب این لوایح سبب شده تا مشکلاتی برای توسعه اقتصاد بین الملل ایران به خصوص در حوزه پولی و انتقال سرمایه شکل بگیرد. در این راستا به عنوان مثال انتقال پول در زمینه خرید دارو از هند که از طریق بانک یوکو و سنترال بانک انجام می شد اکنون با مشکل مواجه شده و سبب شده است تا آینده همکاری بیش از 80 شرکت ایرانی در زمینه دارو با طرف های هندی و به تبعش ورود دارو به کشور با ابهامات جدی روبه رو شود. یا مثلا طرح معافیت مالیاتی دولت هند برای خرید محصولات پتروشیمی با روپیه نیز در همین راستا تعریف می شود. پس شاید دیپلماسی زمینه تحرک مناسبات تجاری را فراهم آورد، اما همان طور که پیشتر گفتم باید میزان همراهی، هماهنگی و به خصوص حمایت از وزارت امور خارجه در افزایش میزان موفقیت افزایش پیدا کند که یقینا یکی از این موارد حمایتی به تصویب لوایح FATF باز می گردد. به خصوص که اکنون دولت چشم انداز افزایش مناسبات اقتصادی ایران و هند را تا مرز ۳۰ میلیارد دلار در نظر دارد و از آن سو سقف ۲۰ میلیارد دلاری را برای مناسبات تجاری ایران و عراق و ایران و ترکیه هم در نظر گرفته است. پس برای رسیدن به این مهم باید بسترها و شرایط لازم فراهم شود. چون شرایطی که تحریم‌های ایالات متحده آمریکا برای ما به وجود آورده، خود به مانع بزرگی برای توسعه مناسبات اقتصادی ایران بدل شده است. پس نباید با برخی کج سلیقگی ها وضعیت را برای توسعه روابط اقتصادی و تقابل با تحریم ها و فشارهای کاخ سفید و دونالد ترامپ بر خود سخت تر کنیم. لذا هر چند که اکنون مسئله حل مکانیسم بانکی از طریق روپیه و حذف دلار از مبادلات ایران و هند مطرح شده است و به موازاتش هم، راهکار مشابهی برای عراق هم در نظر گرفته شده و به جای دلار به سمت دینار عراقی در مناسبات تجاری دو کشور پیش می رویم، اما مادامی که بستر انتقال ارزی در شبکه جهانی بانکی شکل نگیرد، نمی توان اتفاق خاص و مهمی را صورت داد. این یک واقعیت است و بهتر است که خود را گول نزنیم.  

به نکته قبلی که به آن اشاره داشتید باز گردیم. آیا دستگاه سیاست خارجی کشور در سایه سفر خود به هندوستان و نیز سفر آتی به کشور عراق به دنبال تبدیل و آلترناتیوی برای ساز و کار ویژه مالی و اتحادیه اروپا است؟

خیر. نمی توان به صراحت گفت که اتحادیه اروپا و ساز و کار ویژه مالی می تواند  بدیل و آلترناتیوی پیدا کند. همانطور که اشاره داشتم جمهوری اسلامی ایران در دو جبهه فعالیت خود را ادامه می دهد. از یک سو تلاش هایش را برای حفظ مناسبات خود با قاره سبز و عملیاتی کردن سازوکار ویژه مالی ادامه می‌دهد و از طرف دیگر تمام پتانسیل‌ها و ظرفیت‌های در اختیار خود را مانند کشور عراق، هندوستان، ترکیه، قطر و دیگر همسایگان نیز برای تقابل با تحریم های ایالات متحده آمریکا به کار می‌گیرد. 
از طرف دیگر این نکته را هم باید باید یادآور شد علی رغم این که هندوستان تمایل جدی به گسترش مناسبات با ایران دارد، اما به واسطه شرایط تحریمی، اکنون دهلی‌نو یک نوع رفتار دست به عصا را در قبال تهران پیش گرفته است. پس اگر سازوکار ویژه مالی اتحادیه اروپا شکل نگیرد، یقیناً هندی ها هم در تعیین سقف مناسبات تجاری با ایران تجدیدنظر خواهند کرد. از این رو آلترناتیوی برای اتحادیه اروپا و سازوکار ویژه مالی وجود ندارد.