تنش ایران و آمریکا نباید عراق را به زمین سوخته بدل کند

گفت و گو از عبدالرحمن فتح الهی، عضو تحریریه دیپلماسی ایرانی 

دیپلماسی ایرانی – بعد از اعمال تحریم های عراق در خصوص بانک سینا و گروه خودروسازی بهمن، اکنون بانک مرکزی این کشور اعلام کرده تمام شهروندان عراقی که قصد سفر به ایران را دارند از تخصیص دلار به آنها امتناع خواهد شد. در شرایطی که ما شاهد سفر برهم صالح، رئیس جمهور عراق به ایران بودیم و در سایه مواضع مثبت وی در حمایت و همراهی با ایران در مقابل تحریم های آمریکا، این اقدامات عراق نشان از چیست؟ آیا می توان گفت که اکنون بغداد در تنش ایران و آمریکا جانب ایالات متحده را گرفته است؟ این شرایط و اقدامات بغداد چه تاثیری بر مناسبات سیاسی و اقتصادی ایران و عراق در آینده خواهد داشت؟ دیپلماسی ایرانی پاسخ به این سوالات را در گفت و گویی با محمدقلی یوسفی، کارشناس اقتصاد بین الملل و استاد دانشگاه پی گرفته است که در ادامه می خوانید:

بعد از قرار گرفتن گروه خودروسازی بهمن و بانک سینا در لیست تحریم‌های کشور عراق اکنون بانک مرکزی عراق از عرضه دلار به شهروندان خود که قصد سفر به ایران را دارند، امتناع کرده است. آیا در این شرایط که عراق به روابط نزدیک سیاسی و اقتصادی با ایران دارد، تصمیم گرفته در راستای مسیری که کاخ سفید برای او ترسیم کرده است گام نهد؟

یقینا شرایط و منافع هر کشوری ایجاب می کند تا بهترین مسیر برای حفظ ثبات سیاسی و به ویژه اقتصادی انتخاب شود. در این شرایط که عراق در میان تنش ایران و آمریکا به نوعی دوراهی رسیده است و نمی تواند به صورت قطعی همرهای کامل با یکی را انتخاب کند، سعی دارد تا شرایط را به گونه ای مدیریت کند که ایالت متحده آمریکا برنامه ای برای فشار بر این کشور از حوزه اقتصادی نداشته باشد. اکنون عراق در حوزه بازسازی خرابی های بعد از جنگ با داعش و نیز بهبود زیر ساخت ها کمک های اقتصادی فراونی را نیاز داد لذا همراه داشتن امریکا یعنی وجود کمک های مالی این کشو و مضافا چراغ سبز واشنگتن به برخی کشورها برای کمک به عراق. 
البته از آن طرف عراق با سفر اخیر آقای برهم صالح، رئیس جمهوری این کشور به تهران نوعی سیاست نزدیکی به ایران را هم نیز به نمایش گذاشته است. لذا با توجه به جمیع نکات در این راستا دو مساله بسیار حائز اهمیت است؛ اول این که کشور عراق با دولت جدید خود سعی دارد نقش بغداد را در تحولات سیاسی و اقتصادی پررنگ تر کند، لذا اگرچه مشکلات بسیار زیادی برای این کشور وجود دارد، اما دولت صمصمص به انجامش است. ولی نکته اینجا است که بغداد نمی‌تواند نسبت به تحولات سیاسی در مناسبات جهانی بی تفاوت باشد، چون بی تفاوتی در قبال تحولات یعنی عدم حضور در عرصه مناسبات جهانی. پس عراق سعی کرده با برخی سیاست ها راهی به این عرصه باز کند. پس در این راستا اگر چه عراق مناسبات تنگاتنگی با ایران دارد، ولی  نمی تواند منافع خود را فراموش کند. از این رو به نظر می رسد که بغداد به منظور حفظ منافع خود از سویی یک بازی یک بام و دوهوا را شکل داده است و از طرف دیگر بنای کاهش تنش ایران با برخی کشورها را در دستور کار داشته باشد. دوم این که این دست از تحریم‌ها و مسائلی که با اشاره کردید را نمی توان گام نهادن قطعی و همراهی تمام و کمال عراق در مسیر آمریکا دانست، بلکه نمایشی برای انجام اقداماتی در راستای خشود کردن کاخ سفید و ترامپ است. 

با این تفاسیر در روابط تهران- بغداد در سایه این اقدامات عراق به کجا خواهد کشید؟ 

ببینید باید واقعیت‌ها را ببینیم. در تنشی که اکنون ایران با امریکا دارد یقیناً کشورهای نزدیک به ایران نیز تحت تاثیر قرار می گیرند، چون آمریکا بنا دارد ایران را در آینده منزوی کند. مضافا این که در تنش تهران – واشنگتن، عراق اهمیتی به منافع و یا ضررهای تهران نمی کند، بلکه اون موقعیت خود را می سنجد. پس در شرایط کنونی هیچ دوست و دشمن ثابتی وجود ندارد، بلکه کشورها به فراخور زمان و مکان، مناسبات سیاسی، دیپلماتیک و اقتصادی خود را با کشور ها شکل می دهند. اکنون دولت جدید عراق نیز با چنین نگاهی سعی دارد با ایران رفتار کند. به نظر می‌آید که این دولت جدید در عراق کمی سیاس تر از دولت پیشین باشد. اما در کل باید گفت که اینجا مسئله عراق نیست، بلکه رفتارهای تهران است که سبب خواهد شد کشورهای نزدیک به ایران در موقعیتی قرار گیرند که به ناچار از ارتباط با ایران دست بکشند. پس به جای این که ما شرایط را طوری ببینیم که اقدامات بغداد زیر سوال رود، باید رفتارهای خود را در این کشور و در تنش با آمریکا به عنوان بسترساز این تحریم های عراق علیه ایران مورد تجزیه و تحلیل قرار دهیم.

در سایه بازگشت تحریم های آمریکا بسیاری از کارشناسان اقتصادی معتقد بودند به دلیل نفوذ و سایه سنگین ایالات متحده بر سیستم اقتصادی و بانکی کشور عراق، مناسبات تجاری تهران – بغداد با دلار به سمت ریال ایرانی و دینار عراقی سوق داده خواهد شد. اما در شرایطی که ایران هنوز مقررات FATF را نپذیرفته است، به نظر شما بغداد تا کجا با شرایط ایران همراهی خواهد کرد؟

در حال حاضر مسئله مهم تر به این باز می گردد که در صورت همرهای عراق با شرایط ایران ما نباید اجازه بدهیم بغداد و دیگر کشورهای نزدیک به ایران در سایه برخی بی فکری ها و رفتارهای غلط ما متحمل هزینه شود. واقعیت این است که پیوستن ایران به FATF هیچ خطر و تهدیدی برای ایران نخواهد داشت. اتفاقاً این بازی هایی که تهران بر سر این مقررات و قوانین پولی و مالی جهانی درآورده است، سبب شده تا این مشکلات برای کشور شکل گیرد، به گونه‌ای که حتی کشور دوست و متحد ایران از روی ناچاری تحریم‌هایی را علیه ایران شکل دهد. علاوه بر تحریم‌های آمریکا اکنون ما هم نوعی خود تحریمی را بر کشور و منافع ایران تحمیل کرده ایم. این شیوه اداره مملکت نیست. با شعار و ایدئولوژی نمی‌توان کشور را مدیریت کرد. امروز مشکلات معیشتی فراوانی برای مردم و جامعه شکل گرفته است، اما برخی در سایه شعار بنا دارند ایران را از منافع خود محروم کنند. در سایه همین مسائل است که اکنون مناسبات تجاری و اقتصادی ما با عراق که بسیار هم گسترده است، تحت الشعاع قرار گرفته است. اگرچه پیشتر اشاره داشتم که اقدامات عراق می‌تواند برای خشنود کردن ایالات متحده آمریکا باشد، اما این مسئله سبب نمی شود که تهران نسبت به آینده مناسبات سیاسی و اقتصادی خود با این کشور نگران نباشد. حتی اگر عراق نیاز مبرم و شدیدی به تداوم مناسبات خود از بُعد تجاری با ایران داشته باشد، یقیناً با شرایطی که ایران شکل داده است سبب خواهد شد که در سایه ایجاد هزینه‌های بیشتر برای عراق، این کشور به تدریج در آینده از سطح مناسبات خود با ایران بکاهد. 

اما در سفر آقای برهم صالح، رئیس جمهور عراق به ایران، برنامه های جدی برای افزایش مناسبات اقتصادی دو کشور تا سقف ۲۰ میلیارد دلار طرح ریزی شده است. مضافا برخی از کارشناسان معتقدند که بخشی از بدنه سیاسی و امنیتی عراق که نزدیکی زیادی با سیاست‌های تهران دارند، سبب خواهد شد تا این کشور از بُعد اقتصادی و در بستر فشارهای آمریکا، روابط خود را با ایران حفظ کند. ارزیابی شما در این خصوص چیست؟

از این نکته از نکته پایانی شما شروع می‌کنم. حتی اگر بخشی از بدنه سیاسی و امنیتی عراق بتواند شرایطی را برای تداوم مناسبات تجاری با ایران شکل دهد، یقین بدانید که چنین اقدامی از جانب ایران یک اشتباه استراتژیک و راهبردی خواهد بود، چرا که این اقدام سبب دوپارگی و تشتت در ساختار سیاسی و اقتصادی عراق می‌شود. لذا این کشور در نوع دو پارگی به سر خواهد برد که یک پاره آن به آمریکا و پاره دیگر آن به ایران تمایل دارد. یعنی در چنینی شرایطی ما نه تنها حامیان خود را بیشر نمی کنیم، بلکه با تنش آلود کردن فضا حامیان خود را هم ا دست خواهیم داد. با این اوصاف مطمئناً چنین عراقی به درد ایران نخواهد خورد. همین مقامات ایران بارها و بارها از یکپارچگی این کشور و عراق قدرتمند سخن گفته اند، پس نباید با برخی اشتباهات راهبردی خود این کشور را دو و یا چند پاره کنیم چون نتیجه آن ضعیف شدن کشورهای همسایه و تحت الشعاع قرار گرفتن منافع ما خود بود.
مضافا این که همان بخش سیاسی و امنیتی عراق که نزدیکی با سیاست های ایران دارند یقینا با ریشه عراقی نمی‌تواند منافع کشور خود را در سیاست ها و منافع ایران ترجیح دهد. پس شاید بتوان روی این نوع اقدامات و پتانسیل این گروه‌های همراه با منافع ایران تکیه کرد، اما در بلند مدت چنین طرح و برنامه ای عملاً کارایی نخواهد داشت. ضمن این که با این اقدام میزان مخالفت‌های افکار عمومی عراق نسبت به رفتار ها وعملکرد ایران بیشتر خواهد شد و ذهنیت جامعه عراق در خصوص نفود و حضور ایران در این کشور رو به تیرگی پررنگ تری خواهد رفت. نباید تنش ما با آمریکا، عراق را به یک زمین سوخته بدل کند و دوستان خود را به دشمنان منافع کشور تبدیل کنیم.