چرا تحریم های امریکا علیه ایران کارساز نخواهد بود؟

نویسنده: دکتر امیر دبیری مهر، استادیار و پژوهشگرعلوم سیاسی 

دیپلماسی ایرانی: در حالی که رسانه های گوناگون به ویژه رسانه شایعه، مردم ایران را از اعمال تحریم های پیش روی امریکا در 13 آبان ماه می ترسانند. این یادداشت 3 دلیل عمده اقامه می کند مبنی بر اینکه تحریم های جدید آمریکا علیه ایران در نهایت به شرط کارامدی مدیریتی و هوشیاری افکار عمومی محکوم به شکست می شود. دلایل ارائه شده در ذیل این مطلب یک موضع گیری سیاسی یا شعار تبلیغاتی نیست؛ بلکه مبتنی بر استدلال ها و دلایلی است که به ترتیب زیر مطرح می کنم. 

1-در داخل آمریکا به عنوان یک نظام کثرت گرای لیبرال مبتنی بر سرمایه داری؛ بخش دولتی و خصوصی از هم جدا هستند. شرکت ها و بنگاه های مختلف در داخل ایالت متحده در دست بخش خصوصی هستند. از قضا بین  85 % تا 90% اقتصاد آمریکا یعنی بالغ بر 15هزار میلیارد دلار در دست بخش خصوصی است. بخش خصوصی در این کشور بر پایه منافع تعریف شده خود عمل می کند و لزوما با سیاست های کوتاه مدت رئیس جمهور هماهنگی ندارد هر چند از آن تاثیر می پذیرد. در واقع این مقامات سیاسی در امریکا هستند که سیاست ها و تصمیم های خود را بر اساس منافع شرکت ها و بنگاه های اقتصادی کوچک و بزرگ تنظیم می کنند تا از رای و حمایت آنها برخوردار باشند و از مفهوم دموکراسی هم چنین برداشتی دارند که به مرزهای پلاتوکراسی یا حاکمیت پول و سرمایه نزدیک می شود. بخش خصوصی در آمریکا لزوما موافق رویکردها و سیاست های تحریمی دولت امریکا  علیه ایران نیست. شاهد این ادعا برای  مثال تحریم های سال 91 است که برخی شرکت ها در آمریکا با لابی گری با مجلس سنا توانستند مجوز همکاری با برخی از شرکت ها در ایران را بگیرند و به شراکت خود ادامه دهند. اما این اتفاق کاملا چراغ خاموش صورت گرفت. در حالی که پشتوانه تحریم های سال 91 شورای امنیت سازمان ملل بود و تخطی از آن هزینه زیادی داشت اما در این دوره تحریم ها یکجانبه و کاملا غیر منصفانه و غیر حقوقی است که نشانه آن هم قرار موقت دادگاه بین المللی لاهه علیه آن است. بنابراین در دوره جدید هم احتملا شاهد چنین رویکردی از جانب شرکت ها و بنگاه های امریکایی با واسطه و بی واسطه خواهیم بود، به شرط آن که خودمان سنگ جلو پای سرمایه گذاران پرتاب نکنیم و با شعارهای ظاهرا انقلابی آب به آسیاب سرسخت ترین دشمن انقلاب نریزیم. تجارب گذشته نشان داده سهام داران و مدیران شرکت های امریکایی منافع خود را در گرو ماجراجویی های ایدئولوژیک ترامپ قرار نمی دهند. در حوزه دولت امریکا هم ما با یک جریان یکدست مواجه نیستیم بلکه دست کم دو جریان اصلی در نظام سیاسی امریکا وجود دارند که یکی از جریان ها موافق تحریم های دولت آمریکا نیست که بیشتر در بدنه کارشناسی وزارت امور خارجه امریکا هستند. آنها با تحریم ها موافق نیستند زیرا آنها نگاه کارشناسی و تخصصی نسبت به موضوع تحریم ها دارند و تحریم ایران را محروم کردن ذی نفعان امریکایی از بازار ایران می دانند. اما جریان دیگر ترامپ و اطرفیان او هستند که مردم ایران راتحت القائات اسرائیل هدف قرار داده اند اما نمی توانند تحریم ها را به صورت دراز مدت ادامه دهند چون ایران توان مقابله با آنها را به اشکال مختلف دارد.

2- اتحادیه اروپا هم یکی از عواملی است که باعث می شود تحریم های جدید آمریکا علیه ایران در نهایت محکوم به شکست شود. اتحادیه اروپا و کشورهای مهم اروپایی به شکل بی سابقه ای در این دوره با تحریم ها مقابله کرده و به دنبال ایجاد ساز و کاری برای دور زدن تحریم های آمریکایی است. جلسه روسای کشورهای اروپایی در شورای امنیت سازمان ملل با حضور ترامپ را کم اهمیت ندانید که حتی ترزا می، نخست وزیر انگلستان نیز که طبیعتا متحد راهبردی امریکا است چندان با ترامپ همسو نبود. در گذشته چنین شکافی میان اروپا و آمریکا در قبال ایران وجود نداشت. وقتی خود دولت های اروپایی و اتحادیه اروپا چنین موضعی در قبال تحریم ها دارند، طبیعتا شرکت ها و بنگاه های اروپایی، زودتر تحریم ها رو دور خواهند زد و همکاری های اقتصادی خود را با ایران ادامه خواهند داد از این رو با ایجاد کانال مبادلات مالی تحریم های امریکا را کم اثر خواهند کرد. نقش چین و هند و روسیه در کم اثرسازی تحریم های امریکا دیگر نیاز به استدلال ندارد.

تازه باید توجه داشت آنچه به عنوان مواضع اروپایی ها اعلام می شود بخشی از واقعیت است به عبارت دیگر کشورها و بنگاهای اروپایی سعی نمی کنند با موضع گیری های ضد آمریکایی، ایالت متحده را علیه خود تحریک نکنند. اما در عمل حتما جلوتر اقدام خواهند کرد و تحریم ها را کم  اثر خواهند کرد.

3- نکته سوم به خود ایران بر می گردد که موجب محکوم به شکست شدن تحریم های جدید آمریکا می شود. در ایران بخش خصوصی و دولتی، هیچ گاه با همراهی و حتی بی تفاوتی آمریکا مواجه نبوده و همیشه با کارشکنی و دشمنی آمریکا مواجه بوده و سابقه طولانی حداقل 40 ساله دارد نکته جالب این است که بر خلاف تصور عمومی  قبل از انقلاب هم حتی آزار و اذیت های این امریکا علیه مردم ایران وجود داشته است.

ایران در مقابل تحریم های آمریکا زخم خورده و آب دیده است و راه نجات خود را از این تحریم ها یاد گرفته است. دولت های مختلف در ایالات متحده آمریکا هر چند سیاست های متفاوتی در قبال ایران اتخاذ کردند اما همه آنها اعم از جمهوریخواه و دموکرات تحت تاثیر لابی های متنفذ ضد ایرانی "عربی و عبری" رویکرد خصمانه ای داشتند. البته این نگاه؛ تفاوت دولت ها و روسای جمهور را نفی نمی کند. برای مثال اوباما و ترامپ هر دو سیاست چماق و هویج را علیه ایران اجرا کردند اما اوباما سعی کرد هویج برجام را برجسته تر از چماق تحریم کند اما ترامپ فقط چماق را بلند کرده است. در حالی که دولتی در آمریکا می تواند ایران را تحت تاثیر قرار دهد که سیاست چماق و هویج را کنار گذاشته و در واقع سیاست اهدای کیک بزرگ بابت تاوان بیش از نیم قرن ظلم و ستم علیه مردم ایران اجرا کند. اما متاسفانه این نگاه و رویکرد در آمریکا هر چند پایگاهی دارد اما هنوز در حاشیه قرار گرفته و تحت تاثیر سیاست های خصمانه لابی های فعال در آمریکا اجرا نشده است و متاسفانه لابی های ایران دوست هم نتوانستند نقش موثری در خنثی سازی آن ایفا کنند. با توجه به این دلایل می توان نتیجه گرفت که سیاست های خصمانه آمریکا آن چنان که تصور می کنند بر ایران تاثیر گذار نخواهد بود. البته این پیش بینی منوط به حفظ یکپارچگی داخلی، ارتقای کارامدی مدیریتی، تعامل خوب و سازنده در روابط بین الملل، دیپلماسی فعال رسانه ای و عمومی و اقناع افکار عمومی داخل ایران است.