اروپا توان برآورده کردن انتظارات تهران را دارد

عبدالرحمن فتح الهی – محمدجواد ظریف در حاشیه همایش عبور از بحران و توسعه ایران با نگاهی به رویکرد هاشمی رفسنجانی در جمع خبرنگاران در پاسخ به پرسشی در زمینه بسته حمایتی ۱۸ میلیون یورویی اتحادیه اروپا به ایران از بی ربط بودن این کمک مالی به توافق هسته ای گفت. مضافا این که وزیر امورخارجه هیچ کدام از این اقدامات اروپا را آن چیزی نمی داند که مد نظر تهران است. ظریف به صراحت تاکید داشت که اتحادیه اروپا قرار بود اقداماتی از جمله حفظ فروش نفت ایران و حفظ کانال‌های بانکی را عملی کند. اما قاره سبز می تواند در راستای مسیر مد نظر تهران گام های جدی وعملی خود را بردارد؟ آیا در فرصت کوتاهی تا 4 نوامبر (13 آبان ماه روز اعمال تحریم های ثانویه) می توان این گام های عملی را از لاتحادیه اروپا دید؟ در صورت عدم تحقق این وعده ها سیاسات خارجی ما هنوز در سایه برجام حرکت خواهد کرد؟ دیپلماسی ایرانی پاسخ به این سوالات را در گفت وگویی با علی نجفی خوشرودی، نماینده مجلس شورای اسلامی وعضو کمیسیون امنیت ملی وسیاست خارجی مجلس پی گرفته است که در ادامه می خوانید:

بعد از خروج آمریکا از برجام 1+4 به خصوص سه کشور اروپایی به شکل جدی به فکر حفظ و تدام توافق هسته ای با برآورده کردن انتظارات تهران برآمدند. در این راستا اکنون هم برخی اقدامات را از جانب اروپایی ها شاهدیم. از کمک لندن به راه اندازی راکتور آب سنگین اراک (به گفته آقای صالحی، رئیس سازمان انرژی اتمی)، مطرح شدن کمک 18 میلیون یورویی این اتحادیه در قالب بسته 50 میلیون یورویی به ایران، امکان افتتاح حساب برای بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران در بانک های مرکزی کشورهای اروپایی و یا بانک مرکزی اتحادیه اروپا و یا اداعای اخیر آقای هایکو ماس در خصوص بررسی زمینه های راه اندازی شبکه بانکی شبه سوئیفت برای مراودات بانکی و پولی با ایران؛ اما به نظر این دست از اقدامات آن چیزی نبوده است که مد نظر تهران باشد، چرا که تا کنون ایران نظر مثبتی بر آن چه قاره سبز انجام داده نشان نداده است. نکته ای که در اظهارات دیروز آقای ظریف هم هویدا بود. ارزیابی شما در این رابطه چیست؟

در راستای اظهارت دیروز آقای ظریف بی شک تهران به دنبال اقدامات جدی تری از اتحادیه اروپا و به خصوص سه کشور اروپایی حاضر در 1+4 برای حفظ و تداوم برجام است. ما در گفت وگو با طرف های اروپایی به صراحت بارها از انتظارت خود به صورت شفاف پرده برداشته ایم. لذا این دست از اقدامات نمی تواند ما را از خواسته ها و انتظارات به حقمان دور یا منحرف کند. از جمله این انتظارات و خواسته های شفاف ما باز شدن کانال ها و شبکه هایی برای فروش نفت ایران، حال از طریق شرکت ها و کمپانی های کوچک و متوسط و نیز باز بودن مسیرها و راه های مراودات بانکی و پولی با جهان است. البته این را هم باید گفت که تلاش های اتحادیه اروپا و سه کشور قاره سبز ذیل تعهداتشان به برجام تا کنون تلاش های معقولی به نظر می رسد، هر چند که با انتظارات تهران فاصله معنادارای هم دارد. اما باید در بستر تحولات و فشارهای آمریکا این میزان از تلاش را هم نادیده نگرفت. اروپا برای نمایش یک سیاست خارجی و دیپلماسی مستقل از ایالات متحده سعی کرده تا آنجایی که در توانش است بستر را برای تدوام و حفظ برجام فراهم آورد. این تلاش ها هم از همان روز خروج ترامپ از توافق هسته ای مشهود است. لذا ما باید به این تلاش ها مسیر درست داده تا در نهایت در ریل مورد نظر تهران قرار بگیرد.  

در راستای این مهم که شما به آن اشاره داشتید تهران با ضرب العجل زمانی کوتاهی تا 13 آبان (آغاز تحریم های ثانویه) مواجه است. آیا در این فرصت می توان در راستای تحقق این هدف (ریل گذاری برای تلاش های اروپا) گام برداشت؟

ایران، هم ذیل توافق هسته ای و هم بعد از خروج آمریکا از برجام، مذاکراتی را با اروپایی ها در خصوص ادامه توافق هسته ای صورت داده است و از آن سو قاره سبز هم متعهد شده تا به خواسته های ایران تن دهد. این لازمه و پیش نیاز بدون انکار حفظ و تداوم این توافق است. همان طور که اشاره شد تا کنون اروپایی ها نتوانسته اند علیرغم تلاش هایشان آن چیزی که ما انتظار داریم را محقق کنند. به خصوص که فرصت چندانی هم وجود ندارد. البته این مساله را خود آقای ظریف بارها تاکید داشته اند که فرصت چندانی برای حفظ برجام از سوی دیگر طرف ها وجود ندارد. لذا در این فرصت همه چیز به خود اروپا و رفتار آنها بستگی دارد. ما کدهای خود را برای شفافیت در خواسته هایمان به اروپا داده ایم. اکنون باید دید که این اتحادیه و اعضای آن به خصوص سه کشور اروپایی حاضر در1+4 می توانند گام مد نظر ایران را بردارند یا خیر. البته به نظر می رسد که اروپا می تواند در این راستا گام های مهم تری بردارد، کما این که در بسته پیشنهادی اروپایی ها برای حفظ برجام هم بخشی از این گام های جدی اعتماد ساز دیده و لحاظ شده است. اگر چه در برخی حوزه ها میان خواستن با توانستن فاصل معناداری از سوی اروپایی ها وجود داشته باشد.

در بستر این شرایط اگر اقدامات اروپا تا 13 آبان (4 نوامبر) آن چیزی نبود که مد نظر تهران باشد، آیا در ادامه کشور باید با سیاست خارجی برجامی به روابط خود با جهان نگاه داشته باشد و یا این که تحریم ها و محدویت به خصوص اعمال تحریم های ثانویه بر تهران زمینه بازنگری در سیاست خارجی کنونی و ایجاد یک دیپلماسی فرابرجامی را شکل خواهد داد؟

 ببینید برجام نه همه سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران که اساسا بخشی از دیپلماسی تهران ناشی از ابتکار کشور در امر سیاست خارجی به شمار می رود. از این رو اصولا سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران مبتنی بر قواعدی است که این قواعد از ابتدای پیروزی انقلاب اسامی ایران ترسیم شده است و تا به امروز ثابت و تغییر ناپذبر بوده اند.  لذا در طول این سال ها هر دولتی متناسب با عملکرد خود و مبتنی بر تحولات صحنه منطقه ای و جهانی بر اساس این قواعد و استراتژی های ثابت، تاکتیک ها و روش های مختلفی در امر سیاست خارجی و دیپلماسی به کار بسته است. اما در ریشه همه آنها اشتراکاتی دارند که آن اشتراکات همان قواعد ثابت جمهوری اسلامی ایران است. با توجه به این نکته در پاسخ به سوال شما باید گفت که جمهوری اسلامی ایران برای تحصیل منافع خود و نیز تامین امنیت ملیش هر روشی که بر اساس همان قواعد ثابت شکل بگیرد را به کار خواهد بست، چه سیاست خارجی برجامی و چه دیپلماسی فرابرجامی. هر کدام که به تناسب بتواند منافع بیشتری را برای کشور در بستر تحولات کسب کند می تواند مبنای عمل تهران در امر سیاست خارجی قرار بگیرد. لذا باید دید که تحولات آتی آبستن چه وقایعی است تا بسته با آن تصمیمات جدی را اتخاذ کرد. البته این نکته به معنای واگذار  کردن امور به آینده نیست. از هم اکنون تمام برنامه و سناریوهای احتمالی بررسی شده تا در آینده واکنش های مناسب را داشته باشیم.

به آینده دیپلماسی کشور اشاره داشتید. از دیدگاه شما اقتضائات روابط ایران و آمریکا بعد از اعمال تحریم های ثانویه و در آستانه برگزاری انتخابات میان دوره ای کنگره ایالات متحده چه شرایطی پیدا خواهد کرد؟

روابط جمهوری اسلامی ایران با کشورها یک سابقه دارد و یک چشم اندازه برای آینده. اما در خصوص روابط ایران با ایالات متحده باید گفت که در طول چهار دهه از پیروزی انقلاب اسلامی این سابقه روابط پر است از تحریم، تهدید، فشار، زورگویی و ضربات و لطمات جدی آمریکا به منافع و امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران. به تبع این سابقه یقینا چشم انداز روابط دو کشور هم چندان روشن نیست. به خصوص که از زمان روی کار آمدن دونالد ترامپ میزان حملات و فشار ها بر ایران افزایش هم یافته است. از این رو چشم انداز روابط ایران با ایالات متحده فارغ از تحولات داخلی این کشور مانند انتخابات میان دوره ای کنگره بسته به همان اصول و قواعد جمهوری اسلامی ایران در سیاست خارجی است. اگر کشوری بخواهد این چارچوب های جمهوری اسلامی را نایده بگیرد ما هم روش خود را به کار خواهیم بست. به هر حال در این چهل سال آمریکا خود را کشوری نشان داده که اهل گفت وگو ،تعامل و مذاکره نیست. اگر هم در مواقعی این ژست را به کار بسته، در ادامه چندان قابل اعتماد نبوده است؛ نمونه آن همین برجام. لذا من امیدوارم که فضای داخلی تحولات در آمریکا به خصوص انتخابات میان دوره ای کنگره این کشور شرایطی را به وجود آورد که تا اندازه ای عقلانیت به سیاست خارجی این کشور بازگردد. این مساله تنها مورد نظر ایران نیست. اکنون تقریبا تمام جامعه جهانی از سیاست خارجی ترامپ به شدت انتقاد دارد. خروج آمریکا از بسیاری از توافق نامه ها، قراردادهای تجاری و پیمان نامه ها داد بسیاری را درآورده است. در حال حاضر جایگاه واشنگتن به عنوان ناقض بسیاری از تعهدات بین المللی به شدت زیر سوال رفته است. جنگ تجاری ترامپ با اروپا و شرق آسیا هم که مزید بر این شرایط شده است. این دایره نقد هم حتی به داخل بدنه سیاسی ایالات متحده و حتی بخش های از کابینه خود ترامپ هم رسیده است. من امیدوارم که در نهایت شرایط برای تعدیل این نابخردی های ترامپ در داخل آمریکا به وجود آید.