14 اصل ویلسون، یک اصل ترامپ

درست یک قرن پیش در سال 1918 رئیس جمهور وقت آمریکا، وودرو ویلسون در پاسخ به بزرگ ترین چالش امنیتی، سیاسی و اقتصادی که جهان تا آن هنگام به خود دیده بود (جنگ جهانی اول)، در یک اعلامیه مشهور 14 اصل برای اصلاح و بهبود مدیریت روابط بین المللی پیشنهاد داد.

محمدمهدی مظاهری استاد دانشگاه در یادداشتی در روزنامه شرق، نوشت: بخشی از این 14 اصل مرتبط با حل منازعات ارضی و مرزی در اروپای جنگ زده و مستعمرات اروپایی ها بود اما بخش مهم تر آن، چیزی بود که شمایل ایالات متحده را به عنوان یک قدرت بزرگ جهانی جوان، روشن بین و متفاوت با استعمارگران پیر اروپایی ساخت و پرداخت. مهم ترین اصول این اعلامیه مشهور برای جهان پس از جنگ از این قرارند:

- دیپلماسی باز و گفت وگو میان دولت ها و منع هرگونه قرارداد محرمانه یا درک شخصی از امور بین المللی
- برداشتن موانع گمرکی و مقررکردن مساوات و آزادی در تجارت
- تقلیل تسلیحات به پایین ترین میزان لازم برای حفظ امنیت داخلی خود
- حل عادلانه و گشاده دستانه دعاوی مستعمراتی
- آزادی کشتی رانی در دریاها چه در هنگام صلح و چه هنگام جنگ؛ به استثنای آب های ساحلی
- اجازه حق تعیین سرنوشت به ملت ها
- تأسیس جامعه ملل برای تضمین امنیت جمعی، استقلال سیاسی و تمامیت سرزمینی همه دولت های کوچک و بزرگ

این اصول مترقی به ویژه وقتی که از سوی کشوری بدون سابقه استعماری و حتی دارای تجربه مستعمره بودن سر دست گرفته می شد، امیدهای زیادی برای قرن بیستم ایجاد می کرد. ایالات متحده از حدود سه دهه پیش از این تاریخ (دهه 1880) با کنار زدن آلمان و انگلیس به بزرگ ترین اقتصاد جهان تبدیل شده بود و همان طور که سه دهه بعد از این تاریخ (دوران جنگ جهانی دوم) آشکار شده، یگانه قدرتی بود که توان درافکندن نظمی جدید را برای جهان داشت. به این ترتیب اتفاقات پس از دوران ویلسون به تدریج به نفع آمریکا پیش رفت تا آنچه که قرن آمریکایی نام گرفته است، شکل بگیرد.

اما امروز رئیس جمهوری در کاخ سفید نشسته است که نه تنها اعتقاد و التزامی به این اصول احساس نمی کند (مانند بسیاری دیگر از رؤسای جمهور پیشین) بلکه علنی، عملی و بدون تعارف در جهتی کاملا مخالف گام برمی دارد. از مبارزه با نظام جهانی تجارت و تعرفه و بازگشت به دوران درونگرایی اقتصادی گرفته تا تکیه کردن به قدرت محض نظامی برای حل منازعات جهانی و به راه انداختن مسابقه تسلیحاتی و پشت پازدن به نظام های کنترل تسلیحات، از نادیده گرفتن حق ملت ها از جمله فلسطین با هدیه دادن بیت المقدس به اسرائیلی ها گرفته تا تخطئه کردن لفظی و عملی سازمان ملل همه و همه مخالفتی آشکار است با آنچه ویلسون صد سال پیش به عنوان نسخه ای برای پایان دادن به بحران های جهانی پیشنهاد داده بود.

تحلیلگران زیادی با رصد اتفاقات اخیر از پایان دوره بین الملل گرایی، پایان جهانی شدن و پایان اتکای به قدرت نرم در راهبردهای ایالات متحده صحبت می کنند اما کمتر کسی به این نکته اشاره می کند که این به نوعی پایان آمریکا نیز خواهد بود. شاید اوباما آخرین رئیس جمهور از نسل رو به انقراض اینترناسیونالیست های لیبرال در آمریکا بود. جنبشی که اگرچه در برابر موج نئوکان ها مقاومت کرد اما از پس پوپولیسم راست برنیامد.

اگر مخالفت و تضاد با ایده های بنیان گذاران آمریکا به عنوان یک قدرت جهانی از سطح ضمنی گذشته و به حد علنی و آشکار رسیده است، آیا این پایان آمریکا به عنوان یک قدرت جهانی دست کم به شکلی که قرار بود باشد، نیست؟ به این ترتیب به نظر می رسد که قرن بیست ویکم، آمریکای جدیدی خواهد دید؛ اگرچه ترامپ هنوز اعلامیه ای درباره جهانی که دوست دارد، صادر نکرده است اما او بی هیچ پرده پوشی منویاتش دراین باره را بارها به زبان آورده است. دنیای جدیدی که آمریکا می خواهد دیگر 14 اصل ندارد. دوران جدید مطلوب آمریکایی فقط یک اصل دارد؛ آمریکا باید به هر قیمتی قدرت برتر باقی بماند.