سخنرانی روحانی؛ تیر خلاص به اقتدار و وجهه امریکا

محمد مهدی مظاهری، استاد دانشگاه

دیپلماسی ایرانی: دونالد ترامپ، پس از ماه ها تهدید به خروج از برجام، سرانجام جمعه شب پشت تریبون قرار گرفت و با تکرار انتقادات پیشین خود از برجام و البته ذکر مواردی واهی از عدم پایبندی ایران به این توافق بین المللی، شانه از زیر بار تصمیم گیری در مورد برجام خالی کرد و کار را به کنگره آمریکا سپرد. اتخاذ چنین رویکردی به خوبی نشان می دهد که فشارهای داخلی و بین المللی بر ترامپ به حدی افزایش یافته که او هزینه خارج کردن آمریکا از برجام را برای دولت خود بسیار سنگین ارزیابی کرد و به احتمال زیاد طبق توصیه مشاورانش به این تحلیل نهایی رسید که بهتر است در برجام بماند؛ اما به همان روند تهدید به خروج ادامه بدهد.

هر چند ترامپ در این سخنرانی کوشید ژستی قدرتمند و جدی از خود به نمایش بگذارد؛ اما زمانی که با پایان سخنرانی مشخص شد که وی بر خلاف گزافه گویی های اخیرش نه آمریکا را مستقیما از برجام  خارج کرده و نه سپاه پاسداران ایران را در فهرست گروه های تروریستی قرار داده، همه مردم و سران کشورهای جهان فهمیدند که شخصیت ترامپ تا چه حد با یک دیپلمات کارکشته و با تجربه فاصله دارد و دادن شعارهای بی پشتوانه چگونه می تواند یک مقام کشوری را به تناقض در گفتار و کردار وادار کند.

سخنرانی جمعه شب رئیس جمهور آمریکا در واقع مرثیه ای بود بر رؤیای ترامپ برای عظمت آمریکایی؛ نه فقط به خاطر موضع زبونانه ای که در قبال برجام اتخاذ کرد؛ بلکه حتی به دلیل ادبیات تندروانه اش در قبال ایران و تبدیل کردن دولت آمریکا به بلندگوی تبلیغاتی اسرائیل و برخی کشورهای عربی.

ترامپ که در سخنرانی های تبلیغاتی اش همواره کلینتون را متهم می کرد که در دوران حضور او و  همسرش (بیل کلینتون) در قدرت، سیاست آمریکا ایجاد و ترویج گروه های تروریستی در خاورمیانه بوده است؛ حال با چرخشی خصمانه، کوشید جمهوری اسلامی ایران را حامی و مروج تروریسم در منطقه معرفی کند تا به هر ترتیب که شده بهانه ای برای تحریم سپاه پاسداران ایران بیابد. ترامپ با هم سنگ قرار دادن حماس و حزب الله با گروه های تروریستی همچون طالبان و القاعده، ایران را متهم کرد که حامی اصلی تروریسم در دنیاست، در چندین حادثه بمب گذاری در کشورهای عربستان، لبنان، تانزانیا و کنیا دست داشته و از این طریق به کشته شدن صدها آمریکایی کمک کرده است.

هر چند نقش پیشرو و مشخص ایران در مقابله با داعش سبب شد تا ترامپ نتواند حرفی از رویکرد ایران به این گروه بزند؛ اما به نظر می رسد ترامپ نه فقط هیچ تصور مشخص و دقیقی از تروریسم و گروه های تروریستی و استراتژی لازم برای مقابله با آنها ندارد؛ بلکه بیشتر به این گروه ها به عنوان وسیله ای می نگرد که می توان از آنها برای تضعیف رقبا و دشمنان استفاده کرد. نکته دیگری که ترامپ را به اظهار چنین گفته هایی وا داشت، نیاز وی به اقناع افکار عمومی آمریکا و جهان بود. دونالد ترامپ در ماه های اخیر همواره با این سؤال منطقی از سوی افکار عمومی داخلی و بین المللی مواجه بوده است که «چرا باید ایرانی که به دیپلماسی و تعهدات بین المللی پایبند بوده را تحت فشار بیشتر قرار داد و تحریم کرد؟!»

رئیس جمهور آمریکا کوشید با مداخله مستقیم در امور داخلی و مسائل حاکمیتی جمهوری اسلامی ایران، دلیل این دشمنی خود را پایبند نبودن مسئولان ایران به دموکراسی و نقش کشورمان در حملات تروریستی معرفی کند؛ حال آنکه دوستی و روابط صمیمانه وی با سران کشورهای عربی خلیج فارس که از مصادیق بارز حکومت های دیکتاتوری و حامی گروه های ترویستی هستند، این ادعای او را با چالش های اساسی روبه رو می کند. ضمن اینکه سؤال جدیدی را نیز برای افکار عمومی به وجود می آورد که «اگر کشورهایی همچون عربستان باید به سلاح های پیشرفته امریکایی مجهز شوند، چرا جمهوری اسلامی ایران نباید حق تولید سلاح های متعارف بومی را داشته باشد؟!»

بدین ترتیب به نظر می رسد دونالد ترامپ نه فقط نتوانست با نطق ظاهرا آتشین خود افکار عمومی داخلی و جهانی را اقناع کند؛ بلکه به سؤالات و ابهامات بیشتری نیز در رابطه با رویکرد دولت آمریکا به مناطق مختلف دامن زد. ترامپ تا آنجا وجهه و اعتبار آمریکا را زیر سؤال برد که بلافاصله بعد از اتمام نطق وی، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا رویکرد دلبخواهانه او در قبال برجام را زیر سؤال برد و از وی خواست به تعهداتش در برابر این توافق چند جانبه و بین المللی پایبند باشد. تیر خلاص به وجهه ترامپ و اقتدار ایالات متحده را اما رئیس جمهور کشورمان زد که بعد از سخنرانی پر از آشوب، توهین و جنگ طلبی ترامپ، از وی خواست به جای فحاشی، قبل از هر سخنرانی و اعلام موضع اندکی تاریخ، جغرافیا و حقوق بین الملل بخواند؛ نوعی رویارویی مجدد دو رئیس جمهور پس از سخنرانی در سازمان ملل که بار دیگر به جهان یادآوری کرد که آمریکای ترامپ، دیگر آمریکای سابق نیست و ایران اعتدال گرا به راحتی در دام تندروی های تقلیدی رئیس جمهور این کشور نخواهد افتاد.