مبارزه با رادیکالیسم در بستر ساختار حقوق بین‌الملل

 اسعد اردلان، تحلیلگر ارشد دفتر مطالعات وزارت امور خارجه*

دیپلماسی ایرانی: شاید بتوان گفت از قرن بیستم مفهوم تروریسم در بستر حقوق بین الملل طرح شد و در همین راستا، اسناد متفاوتی ازسوی نهادهای منطقه ای و فرامنطقه ای درباره نحوه چگونگی برخورد با این پدیده تدوین شد. در همه این اسناد به چند مؤلفه اصلی توجه شده که در میان آن دو اصل از اهمیت زیادی برخوردار است؛ اول، چگونگی پیشگیری از وقوع حملات تروریستی و دوم، نحوه مقابله با تروریست ها بر اساس حقوق بشر و حقوق بشردوستانه.

اسناد: در ارتباط با پدیده تروریسم اسناد و کنوانسیون های متفاوتی در عرصه منطقه ای و فرا منطقه ای تصویب و منتشر شده است. در سال 1937 جامعه ملل کنوانسیونی تصویب کرد و در جریان آن به چگونگی همکاری دولت ها برای مقابله با تروریسم پرداخت؛ با این حال زمینه برای اجرایی شدن مفاد این کنوانسیون فراهم نشد. در این میان 13 سند تحت عناوین مختلف در ارتباط با تروریسم و نحوه برخورد با این پدیده در بستر حقوق بشر و حقوق بشردوستانه تدوین شده است. سازمان ملل نیز در این زمینه قطعنامه های زیادی صادر کرده است. در این میان نهادهای منطقه ای نیز در این راستا اسنادی را منتشر کرده اند. به عنوان نمونه شورای اروپا در سال 2002 سندی را منتشر کرد و در جریان آن به چگونگی مقابله با تروریسم پرداخت. علاوه بر این اسناد و کنوانسیون هایی به تصویب رسیدند که جنبه تکمیلی دارند. براساس مفاد اسناد تکمیلی، برخی از فعالیت هایی که در گذشته تروریستی محسوب نمی شدند حال به دلیل داشتن برخی ویژگی ها در قالب عملیات تروریستی تعریف می شوند.

رسانه: مدرنیزاسیون یکی از مشکلات جامعه مدرن است. پیشرفت فناوری و رسانه های جمعی مثبت است، اما در شرایط کنونی مشکلات حاصل از این پیشرفت جامعه جهانی را درگیر چالش های جدی کرده است. در همین راستا می توان گفت در حال حاضر ابزار مدرن و همچنین فضای مجازی نه فقط برای همکاری گروه های تروریستی بستری مناسب را فراهم کرده است، بلکه گروه های رادیکال می توانند با استفاده از رسانه ها و اینترنت به راحتی عضو گیری کرده یا ایدئولوژی شان را منتشر کنند. در همین زمینه می توان گفت مدرنیزاسیون و تحولات صورت گرفته در فضای مجازی به تهدیدی جدی علیه امنیت جهانی تبدیل شده است، و این حقیقت می تواند زمینه را برای نقض مفاد مندرج در میثاق مدنی و سیاسی توسط دولت ها فراهم کند.

حقوق بشردوستانه: در شرایط کنونی نبرد میان دولت ها و گروه های تروریستی است؛ از همین رو می توان گفت استانداردها تغییر کرده است. تا پیش از این زمانی از حقوق بشردوستانه صحبت می شد که دو دولت با یکدیگر درگیر می شدند و از همین منظر حقوق بشردوستانه برای هرکدام از طرفین درگیر در جنگ مسئولیت هایی را تعریف کرده بود، اما در شرایط کنونی جنگ با تروریست ها به یک مخاصمه مسلحانه تبدیل شده است. گروه هایی که در قالب دولت تعریف نمی شوند، اما برای مقابله با آنها اجماع بین المللی ایجاد شده است؛ از همین رو لازم است تا در بستر حقوق بین الملل تعریف جدیدی از حقوق بشردوستانه ارائه شود. با این حال نکته ای که نباید نادیده گرفته شود، این است که باید با تروریست ها و قربانیان حملات تروریستی براساس استانداردهای بشردوستانه رفتار شود.

تبعیض: یکی از عوامل شکل گیری گروه های تروریستی تبعیضی است که در عرصه اجتماعی اعمال می شود. بسیاری از اعضای گروه های تروریستی در حقیقت با هدف مبارزه با کسانی که میان آنها و بدنه جامعه تبعیض قائل شده اند مسلح و به تاکتیک خشن متوسل می شوند. از منظری دیگر باید گفت دلیل شکل گیری بسیاری از گروه های تروریستی را باید در ادغام فرهنگی و نادیده گرفتن امنیت اجتماعی و مسائل فرهنگی جست وجو کرد.

*متن سخنرانی در نشست علمی با عنوان «بررسی روندهای جدید حقوق بین المللی مبارزه با تروریسم در عین رعایت حقوق بشر» در کمیسیون حقوق بشر اسلامی ایران

انتشار اولیه: دوشنبه 13 شهریور 1396 / انتشار مجدد: یکشنبه 19 شهریور 1396