سفیر ترکیه: شرایط میانجی‌گری میان تهران و ریاض را مناسب ندیدیم

رضا حاکان تکین گفت: در همان ابتدای اتفاقات رخداده میان ایران و عربستان، ترکیه نبض داستان را گرفت و مسائل را مورد پیگیری قرار داد تا ببیند چه شرایطی رخ می دهد و از گسترش ابعاد آن بحران جلوگیری کند اما ما شرایط را برای میانجی گری مناسب ندیدیم.

به گزارش ایلنا، خاورمیانه همچنان روزهای خوبی را پشت سر نمی گذارند. نفس در سینه منطقه حبس شده و مردمانش بی تاب تر از هر زمان دیگری چشم انتظار دستیابی به صلح و برقراری ثبات هستند. آشوب های امنیتی، رنج های انسانی و ناکامی در دستیابی به راهکاری سیاسی دردهایی هستند که خاورمیانه از آنها رنج می برد. بحران پشت بحران و درگیری پشت درگیری. مرزها دیگر نمی توانند مانعی برای انتقال بحران ها باشند.  پیچیده ترین و ترسناکترین گروه های تروریستی در طول تاریخ بشریت در منطقه حضور دارند و فاجعه آفرینی می کنند. بحران دیگر مختص به سوریه و عراق نیست و حتی صادرکنندگان بحران نیز خود گرفتار بلایی شده اند که در ایجاد آن نقش آفرین بوده اند. بحران های خاورمیانه به گونه ای فزونی یافته است که خواب را بر چشم ها ربوده است. قدرت های فرامنطقه ای در خاورمیانه حضور یافته اند و حضورشان بی ثباتی را افزایش داده است. برخی قدرت های منطقه ای به جای آنکه به دنبال دستیابی به راهکاری برای حل و فصل بحران های خاورمیانه باشند، برای هم خط و نشان می کشند. ترکیه، عربستان و ایران اختلافات شان همچنان حل نشده باقی نمانده است. با این حال، بحران های سابق گویا کافی نبود ه اند و عربستان به عنوان قدرت اول بحران آفرین منطقه، بحران جدید دیگری به عنوان قطر را آفریده است. با آنکه بارقه های امید در عراق پس از آزادسازی موصل پدیدار شد اما موضوع همه پرسی استقلال اقلیم کردستان عراق موجب کم سو شدن آن امید شده و تمامیت ارضی این کشو را در خطر قرار داده است. کلاف سربسته سوریه نیز همچنان پس از شش سال باز نشده باقی مانده است و زیاده خواهی برخی کشورها، عدم درک مشترک از شرایط، عدم ایجاد فضا برای گفت و گویی سازنده میان بازیگران موثر در ایران و اعتقاد بحران آفرینان به موفق بودن راهکارهای نظامی برای پایان بخشیدن به بحران، ناکامی در عدم دستیابی به راهکاری سیاسی را آفریده و همه را سردرگم ساخته است. درباره بحران های خاورمیانه، روابط ایران با دو قدرت دیگر منطقه یعنی ترکیه و عربستان گفت وگویی با رضا حاکان تکین، سفیر ترکیه در ایران داشته ایم. حدود سه سال از آغاز ماموریت حاکان تکین در تهران می گذرد و او در این مدت به یکی از فعال ترین سفرا در عرصه رسانه ها تبدیل شده است؛ سفیری که معتقد است ابایی برای پاسخ دادن به سوالات چالشی رسانه ها ندارد. مشروح مصاحبه ایلنا در ادامه می آید. 

منافع کشورهای فرامنطقه لزوما با منافع کشورهای خاورمیانه یکسان نیست

رجب طیب اردوغان چندی پیش در گفت وگویی گفت راهکار حل و فصل مسائل منطقه، نشستن پای میز مذاکره است. دلیل طرح این موضوع از سوی ایشان در این مقطع چیست؟ ترکیه برای انجام این مذاکرات چه اقداماتی را انجام داده است؟

چیزی که مورد نظر ماست و جناب رئیس جمهور آن را مطرح کردند، این است که کشورهای منطقه باید برای حل و فصل بحران های منطقه ای پیشگام باشند چون اگر کشورهای منطقه نتوانند این کار را انجام دهند و مسئولیت این کار را برعهده نگیرند، آنگاه کشورهای دیگر که بیرون از منطقه هستند، وارد خواهند شد. در این چارچوب، منافع آنها لزوما با منافع ما یکسان نیست. طبیعتا ما در منطقه در حال گذراندن شرایط بسیار سختی هستیم. در حال حاضر در عراق بی ثباتی وجود دارد که البته ریشه این بی ثباتی ها به گذشته بازمی گردد. بیش از شش سال است که در سوریه بی ثباتی و جنگ وجود دارد.

در یمن نیز اختلافات و درگیری های بزرگی وجود دارد. در مجموع اتفاقات ناگواری در منطقه ما رخ داده که خوشایند نیست و تداوم آن نیز خطرناک است. روابط سیاسی میان ایران و عربستان هم بیش از دو سال است که قطع شده است. این بحران ها گویا کافی نیست و بحران قطر نیز به تازگی به این بحران ها افزوده شده است. همه این ضرورت ها موجب می شود تا کشورهای منطقه به فکر بیفتند و به دنبال یافتن راهکاری در جهت حل و فصل مسائل باشند.

آنکارا خشنود به اتفاقات رخ داده در روابط میان تهران و ریاض نبود

برخی از کشورهای این منطقه همانند عربستان علاقه ای به گفت وگو با ایران و قطر ندارند و حتی تلاش هایی را هم برای حضور کشورهای فرامنطقه ای در منطقه انجام می دهند. آنکارا چگونه می خواهد ریاض را به گفت وگوی منطقه ای و به ویژه با تهران و دوحه مجاب کند؟

همانطور که می دانید ترکیه روابط نزدیکی هم با ایران و هم با عربستان دارد. آنکارا به اتفاقات رخ داده در روابط میان تهران و ریاض راضی و خشنود نبود و تحولات پس از آن که ابعاد دیپلماتیک پیدا کرد، ترکیه را بیشتر ناراحت ساخت. در همان ابتدای اتفاقات رخداده میان ایران و عربستان، ترکیه نبض داستان را گرفت و مسائل را مورد پیگیری قرار داد تا ببیند چه شرایطی رخ می دهد و از گسترش ابعاد آن بحران جلوگیری کند اما ما شرایط را برای میانجی گیری مناسب ندیدیم.

درک متقابلی میان ایران و عربستان از تحولات منطقه ای وجود ندارد

اینکه بخواهیم تحولات و اتفاقات منطقه را تفسیر کنیم، وابسته به این مسئله است که ما بخواهیم از چه زاویه ای به این مسئله نگاه کنیم. اگر بخواهیم از زاویه دید ایران به مسائل منطقه ای نگاه کنیم، تحولات و اتفاقات منطقه ای به یک شکل دیده می شوند ولی اگر بخواهیم از زاویه دید عربستان به مسائل بنگریم، تحولات را به شکل دیگری خواهیم دید. عربستان سعودی اقداماتی را انجام می دهد که از دید ایران، مشکل آفرین است ولی وقتی با ریاض و برخی از کشورهای دیگر درخصوص مسائل منطقه ای صحبت می کنیم، آنها نیز مدعی نقش منفی تهران در تحولات منطقه ای هستند. در نهایت وقتی به مسائل و صحبت های دو طرف توجه می کنیم به پرتگاه اختلاف و عدم اعتماد میان طرفین می رسیم و به عبارتی، هیچ درک متقابلی میان طرفین وجود ندارد و این مسئله اصلا مثبت نیست.

پیامدهای عدم گفت وگو گریبان گیر همه کشورها می شود

ما باید نخست تلاش کنیم تا این عدم درک متقابل را درست کرده و از فاصله میان طرفین بکاهیم. این کار آسانی نیست اما باید همه تلاش خود را در این باره انجام دهیم زیرا همه ما در یک منطقه حضور داریم و پیامدهای عدم گفت وگو و تداوم بحران، گریبانگیر همه ما می شود. امریکا، انگلیس و روسیه نیز در این منطقه نفوذ دارند و می توانند سیاست هایی را اعمال کنند ولی آنها متعلق به این منطقه نیستند. آنها ممکن است امروز بیایند و فردا بروند ولی ترکیه، ایران و عربستان را نمی توان از هم جدا کرد زیرا ما در همین منطقه هستیم. از دیدگاه شخصی من، برای رسیدن به توافق و یک نقطه اشتراک، کشورها باید از این رهیافت که من صد در صد حق دارم و دیگر کشورها صد در صد حق ندارند، جداشده و عقب نشینی کنند.

سطح عالی تنش های ایران و عربستان مانع میانجی گیری میان آنها شد

شما از تلاش ترکیه برای میانجیگیری میان ایران و عربستان سخن گفتید که به دلیل مناسب نبودن شرایط این کار انجام نشد. آیا این به معنای آن است که آنکارا به میانجیگری میان ریاض و تهران اقدام کرد ولی به نتیجه ای نرسید؟

در ماه می سال ۲۰۱۶ که بحران روابط تهران و ریاض اوج گرفته بود، اجلاس سران کشورهای عضو سازمان همکاری اسلامی در ترکیه برگزار شد. در آن اجلاس، هم ملک سلمان، پادشاه عربستان و هم حسن روحانی، رئیس جمهور ایران حضور داشتند. یک روز پیش از این نشست، پادشاه عربستان دیداری دوجانبه با رئیس جمهور ترکیه داشت و یک روز پس از آن نشست هم رئیس جمهور ایران با آقای اردوغان دیدار داشتند. البته در گفت وگوهای تلفنی در رابطه با اینکه می توان در بالا ترین سطح سیاسی میانجیگری کرد، گفت وگو صورت گرفته بود ولی ما در پی این گفت وگو ها در آن مقطع به این نتیجه رسیدیم که شرایط به سطحی نرسیده است که بخواهیم وارد عرصه میانجیگری شویم و سپس تنش ها میان تهران و ریاض بیشتر هم شد.

امیدمان را برای کاهش تنش ها میان ایران و عربستان از دست نخواهیم داد

آیا هم اینک ترکیه قصدی برای بهبود روابط و کاهش تنش ها میان ایران و عربستان را دارد؟ ارزیابی تان از شرایط کنونی چگونه است؟

هم ترکیه، هم ایران و هم عربستان کشورهای بزرگی هستند و ما امیدمان را برای کاهش تنش ها از دست نخواهیم داد زیرا با تداوم روندهای کنونی تنش در منطقه چیزی باقی نخواهند ماند. ضرب المثلی در انگلیسی وجود دارد مبنی بر اینکه برای رقصیدن دو نفر لازم است و با یک نفر نمی توان ادامه داد.

ایران باید در پای میز مذاکره منطقه حاضر باشد

شما گفتید برخی کشورها در رایزنی با ترکیه مدعی نقش منفی ایران در منطقه هستند. نگاه آنکارا به فعالیت های منطقه ای ایران چگونه است؟

دیدگاه ترکیه درخصوص فعالیت های منطقه ای ایران اینگونه است که تهران در عرصه منطقه ای باید به گونه ای رفتار کند که اعتماد میان کشورهای منطقه افزایش یابد. ما به شدت مخالف انزوا و ایزوله شدن ایران در عرصه مناسبات منطقه ای هستیم و معتقد هستیم درخصوص هر مسئله منطقه ای، ایران هم باید در پای میز مذاکره حضور داشته باشد تا بتوان برای به دست آمدن توافقی همه جانبه و صلحی پایدار امیدوار بود.

برای کاهش تنش همه کشورها باید عقب نشینی کنند 

ایران به صورت طبیعی می تواند منافع مشترکی با کشورهای منطقه داشته باشد ولی سیاست های کنونی باید به شکل موثرتری اجرا شود؛ حداقل آنکه به گونه ای باشد که از ایجاد درک منفی در دیگر کشورها کاسته و جلوگیری کند. مهمترین شکایتی که از ایران در عرصه مناسبات منطقه ای می شود این است که بجای برقراری روابط و توسعه مناسبات با دولت های مرکزی، با سایر گروه ها و جریان های دیگر در داخل کشورها روابط برقرار کرده و آن را گسترش می دهد. همانطور که گفتم برای کاهش تنش ها و ایجاد تفاهم در منطقه ، هر بازیگری باید گام هایی را بردارد و عقب نشینی هایی داشته باشد و هیچ بازیگری از این اصل مستثنی نیست. برداشتن این گام ها باید به صورت هماهنگ انجام شود. برداشتن گام یا گام هایی از سوی یک کشور، به تنهایی حل کننده مشکلات نیست.

عربستان می گوید ایران می خواهد در کشور ما بلبشو ایجاد کند

ایران حداقل از سال ۲۰۱۳ و از زمان ریاست جمهوری حسن روحانی، آماده گفت وگوهای جدی، صریح و روشن با عربستان است ولی دستان دراز شده تهران با مشت های گره کرده ریاض روبه رو شده است. حتی محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان می گوید ریاض حاضر به مذاکره با تهران در هیچ مسئله ای نیست چون ایران کشوری شیعه است. آیا این سخنان مذاکره میان قدرت های منطقه ای را غیرممکن نمی کند؟

در این مسئله مجددا به همان درک های متفاوت بازمی گردیم. شما می گویید ایران دست هایش را دراز کرده ولی با مشت روبه رو شده است ولی عربستان نیز روایت متفاوتی نسبت به این مسئله دارد. آنها هم می گویند ایران با تقویت گروه هایی خارج از حکومت، درصدد در تنگنا قرار دادن ما و اعمال فشار هستند. آنها می گویند ایران با حمایت برخی از عناصر درصدد ایجاد بلبشو در کشور ماست. من نمی گویم این مطالبی که عربستان بیان می کند، درست است اما به هرحال برداشت های متفاوتی نسبت به نوع رفتار ایران وجود دارد.

در حق قطر ناحقی شد

رفتار انحصارگرایانه عربستان تنها مختص به ایران نیست. دوحه آماده گفت وگو با ریاض است ولی عربستان انجام گفت وگو را منوط به اجرای خواسته هایش از سوی قطر از جمله خروج سربازان ترکیه از خاک ای کشور و عدم گفت وگو می کند. آیا این مسائل نشاندهنده آن است که ریاض اساسا علاقه ای به گفت وگو ندارد و می خواهد نظراتش را به دیگران تحمیل کند؟

ما درخصوص بحران قطر فکر می کنیم در رابطه با دوحه ناحقی صورت گرفته است ولی با همه اختلاف نظرها، آنکارا به فکر دست یافتن به راه حلی برای از بین بردن نارضایتی ها و کاهش اختلافات میان طرفین است. ما نه تنها با قطر بلکه با کشورهایی هم که در مقابل قطر قرار دارند، روابط خوبی داریم. روابط ما با این کشورها به گونه ای نیست که بخواهیم بگوییم به سمت یک کشور یا علیه یک کشور هستیم. ما فکر می کنیم روشی که هم اینک برای حل اختلافات پیگیری می شود، غلط است. ما فکر می کنیم غلط است هنگامی که شما با یک کشور دارای اختلاف هستید، تدابیری بیاندیشید که مردم آن کشور متضرر شوند کما آنکه در گذشته نزدیک وقتی تحریم ها علیه ایران اعمال شده بود، به همین رویه پایبند بودیم. 

هدف اصلی ترکیه برقراری آتش بس فقط در برخی از قسمت های سوریه نیست 

هم اینک مذاکرات آستانه میان ایران، ترکیه و روسیه در جریان است. نگاه آنکارا به این مذاکرات چیست؟

بحران سوریه، مشکل بسیار پیچیده ای است. البته بر اثر روند مذاکرات آستانه که از دسامبر سال گذشته میان سه کشور آغاز شده است، مراحل بسیار خوبی طی شده و اثرات مثبتی هم داشته است. صحبت هایی برای کاهش تنش و آتش بس در برخی از مناطق سوریه انجام شده و در این چارچوب، توافقاتی میان طرفین صورت گرفته است. در شرایط کنونی درباره عملیاتی کردن این توافق و آنکه چه مناطقی شامل این آتش بس می شود، در حال رایزنی هستیم. در این باره موفقیت هایی داشته ایم و درصدد هستیم این موفقیت ها را در جلسات بعدی ادامه دهیم ولی هدف اصلی ما برقراری آتش بس در قسمت ها و مناطق خاصی از سوریه نیست. 

می خواهیم آتش بس به کل سوریه تعمیم یابد

ما می خواهیم آتش بس به کل سوریه تعمیم یابد. حتی آتش بس هدف نهایی ما نیست بلکه ما می خواهیم ثبات و آرامش ماندگاری ایجاد شود اما این آتش بس را یک پایه و چارچوب این ثبات و آرامش می دانیم. اگر ایران، روسیه و ترکیه بتوانند درخصوص مناطق تاثیرگذار در سوریه نقش خود را ایفا کنند، احساس می کنیم می توان به دست آمدن نتایج مثبت تر امیدوار بود.

دولت آتی دمشق باید شامل همه اقشار سوریه باشد

هم اینک از نظر آنکارا مهمترین معضل بحران سوریه چیست؟ آیا همچنان موضوع سرنوشت و آینده بشار اسد مهمترین بحث در مذاکرات سیاسی است؟

ما درخصوص سوریه پارامترهایی را داریم که این پارامترها از نظر ما تغییرناپذیر هستند. این پارامتر چه قبل از کودتا و چه بعد از کودتا وجود داشتند و تغییری نیز نکردند. از نظر ترکیه، باید تمامیت ارضی سوریه حفظ شده و مانع از تجزیه این کشور شویم. حکومت و شاکله دولت آن باید حفظ شود. دولت آتی سوریه باید دولتی باشد که تمامی اقشار سوریه از کرد، ترکمن، ایزدی، ارمنی، شیعه و سنی را شامل شود.

بعد از همه اتفاقاتی که در شش سال گذشته در سوریه رخ داده است، اینکه بشار اسد بخواهد همچنان در راس قدرت باقی بماند و به این مسئله اصرار بورزد را واقعی نمی بینیم.

انتخابات آتی سوریه نباید توسط بشار اسد مدیریت شود

شما از یک طرف بر برگزاری انتخاباتی آزاد تاکید می کنید و مردم سوریه باید انتخاب کننده باشند ولی از طرفی می گویید بشار اسد صلاحیت باقی ماندن در قدرت را ندارد. آیا این منعکس کننده نگاه دوگانه ترکیه به سوریه نیست؟

منظور من این است که باید در سوریه انتخاباتی برگزار شود که بشار اسد آن را مدیریت نکند. باید انتخاباتی واقعا دموکراتیک و عادلانه برگزار شود.

ترکیه به ترک قدرت توسط بشار اسد تاکید دارد ولی رفتن بشار اسد نیز موجب از بین رفتن همان پارامترهای مدنظر ترکیه و ایران شده و زمینه ساز قدرت گیری آلترناتیوهایی چون داعش و تجزیه سوریه می شود.

آیا تمامیت ارضی سوریه به بشار اسد وابسته است؟ آیا فقط حفظ بشار اسد و باقی ماندن او در قدرت می تواند تمامیت ارضی سوریه را حفظ کند و اگر او در قدرت نباشد، چنین اتفاقی رخ نمی دهد؟

ایران در ترکیه درخصوص قطعنامه ۲۲۵۴ درباره سوریه اشتراک نظر دارند

ارتش سوریه به شدت وابسته به بشار اسد است و رفتن او موجب از بین رفتن شاکله ارتش سوریه می شود.

اگر بشار اسد رهبری بود که توانایی حفظ کشور خود را از مخاطرات داشت، چنین اتفاقاتی برای سوریه در شش سال گذشته رخ نمی داد. درخصوص آینده سوریه تصمیماتی گرفته شده است که ایران و ترکیه درباره آنها با یکدیگر تفاهم نظر دارند؛ از جمله تصمیمات سازمان ملل و شورای امنیت که در قطعنامه ۲۲۵۴ متبلور شده است. در این تصمیمات از ایجاد روند تغییرات سیاسی در سوریه سخن گفته شده است. 

بشار اسد در انتخاباتی دموکراتیک نمی تواند موفق بشود

آیا ترکیه این حق را به بشار اسد می دهد تا او در انتخاباتی به زعم آنکارا دموکراتیک برگزار شود، کاندیدای انتخابات ریاست جمهوری شود؟ در صورتی پیروزی احتمالی او، دولت ترکیه به او تبریک خواهد گفت؟

بر این عقیده هستیم که بشار اسد در انتخاباتی دموکراتیک نمی تواند موفق بشود. من نمی خواهم براساس فرضیات سخن بگویم.

استراتژی ها برای مبارزه با تروریسم باید روشن و مشخص باشند

ایران اخیرا در پاسخ به حمله تروریستی داعش در تهران حملاتی موشکی به دیرالزور انجام داد. موضع ترکیه در این باره چه بود؟

ما همواره از مبارزه واقعی با تروریسم، بدون تقسیم بندی گروه های تروریستی به تروریسم خوب و بد، دفاع کرده ایم و از هر راه حلی که بر موج مبارزه با تروریسم بیفزاید، استقبال می کنیم اما معتقد هستیم برای مبارزه با تروریسم، استراتژی ها باید روشن و مشخص باشند. اگر هر کشوری براساس تحولات و اتفاقات روزمره خود اقدامی را انجام بدهد، ما آن رویکرد را مناسب و کارامد نمی دانیم. ما معتقد هستیم که ان شاالله یک ثبات پایدار برای سوریه ایجاد شود.

وقتی ما از مبارزه با تروریسم سخن می گوییم معتقد هستیم که باید با شرایطی که موجب به وجود آمدن تروریسم نیز شده اند، مبارزه کرد. اگر با آن شرایط مقابله نکنیم، مبارزه همه جانبه ای با تروریسم نکرده ایم زیرا ممکن است داعش از بین برود ولی دو ماه دیگر همان شرایط موجب به وجود آمدن یک گروه تروریستی دیگر شود. ما نباید با پشه ها مقابله کنیم بلکه باید با باتلاق ها مبازره کنیم.

پیش نویس برنامه اقدام برای همکاری های زیست محیطی را ایران داده ایم 

آخرین سوال در رابطه با مسائل آبی است که حساسیت های بسیاری را در ایران ایجاد کرده است. بسیاری پروژه آبی گاپ را خطری برای آینده زیست محیطی منطقه و به ویژه ایران قلمداد می کنند. آیا ترکیه آماده گفت وگو با ایران است؟ طرفین چه گام هایی را در این باره برداشته اند؟

ترکیه اخیراً به ویژه در ارتباط با سدهایی که بر روی رودهای دجله و فرات احداث کرده، در معرض برخی اتهامات قرار گرفته است. این ادعاها هیچ پایه علمی ندارد بالعکس این سدها در فصول خشکی باعث آبرسانی کافی به کشورهای پایین دستی شده و در دوره های فراوانی بارش نیز از جاری شدن سیلاب و سیل زدگی که در گذشته اتفاق می افتادند، جلوگیری می کند. همچنین، بررسی های علمی انجام شده نشانگر آن است که حداکثر دو درصد از طوفان های گرد و غبار به وجود آمده در ایران از بین النهرین نشات می گیرد.

علیرغم این امر، کشور ما همواره برای گفت وگو با ایران در ارتباط با موضوع محیط زیست آمادگی دارد. ما تبادل اطلاعات در رایزنی ها در سطح کارشناسی را مفید می دانیم. در اصل، میان دو کشور یک یادداشت تفاهم همکاری محیط زیستی نیز وجود دارد که در آوریل ۲۰۱۵ امضا شده است. برای عملیاتی شدن این یادداشت تفاهم، در آوریل ۲۰۱۶ یک پیش نویس برنامه اقدام به طرف ایرانی ارائه شده است. در حال حاضر منتظر پاسخ طرف ایرانی درباره این پیش نویس هستیم. بنابراین معتقدیم تردیدهای موجود در این زمینه به جای ابراز بیاناتی که موجب هدایت نادرست افکارعمومی می شود، می تواند در چارچوب گفت وگوی دوجانبه و همکاری معنادار ارزیابی شود و این با روابط ریشه دار بین دو کشور نیز متناسب خواهد بود.