توسعه روابط تهران - مسکو به شرایط بستگی دارد

جهانگیر کرمی، استاد دانشگاه و تحلیلگر مسایل روسیه*

دیپلماسی ایرانی: پیش بینی اسناد مختلف در روسیه در سال ۱۹۱۲ به دوره انتزاعی برمی گردد؛ بر اساس یک سنت روسی، اولین بار در دنیا اوایل قرن نوزدهم بود که روس ها اسناد دکترین نظامی نوشتند و بعد به تدریج این در سایر نقاط دنیا اصلاح شد. اهمیت اسناد در سیاست خارجه روسیه و سایر حوزه ها برگرفته از تجربیات گذشته است. در مورد سیاست خارجه روسیه، در دوره شوروی هیچ سندی به عنوان سند سیاست خارجه روسیه، مطرح نشده است. اما جمهوری اسلامی هم در اسناد و روابط روسیه که ابتدا سند امنیت ملی و دکترین نظامی را مورد بررسی قرار داده و بعد سراغ سند سیاست خارجی رفتم، در سند امنیت ملی روسیه در سال های ۲۰۰۹ و ۲۰۱۶ اسمی از ایران برده نشده است؛ البته عجیب نیست برای اینکه در این سند معمولا یا تهدیدات گفته شده یا متحدان و چون جمهوری اسلامی ایران نه برای روس ها تهدید است و نه متحد، هیچ ضروری هم نیست که اسم ایران آورده شود.

آقای خرازی، وزیر محترم امور خارجه اسبق با آقای پوتین ملاقاتی داشت وقتی که ملاقات تمام شد رسانه های ایران اعلام کردند که پوتین گفته ایران شریک راهبردی روسیه است؛ چند ساعت بعد دفتر ریاست جمهوری روسیه یک یادداشتی را منتشر کرد مبنی بر این که آقای پوتین گفته ایران شریک مهم سیاست خارجه روسیه است نه شریک استراتژیک. در سند سیاست خارجی ۲۰۱۶ که جدی ترین و مهم ترین سندی است که به ایران اشاره شده است، این چنین گفته می شود که روسیه سیاست توسعه همه جانبه همکاری با جمهوری اسلامی ایران را دنبال می کند؛ این موضوع بسیار مهمی است و تقریبا نسبت به سایر اسناد این مفهوم جدی تر است. در اسناد راهبردی روسیه همه کشورهای جهان شش وضعیت پیدا می کنند. وضعیت متحد، این کلمه اتحاد یا متحد راهبردی در این اسناد فقط برای کشورهای عضو پیمان سیاسیون و سازمان پیمان امنیت جمعی به کار گرفته می شود. یعنی کشورهایی مثل قزاقستان، بلاروس، ارمنستان، تاجیکستان و قرقیزستان هستند. دوم کشورهایی هستند که به اسم همکار راهبردی از آنها یاد می شود. باقی کشورهای جدا شده از شوروی حوزه CIS به اضافه کشور چین را به اسم همکاری راهبردی از آنها یاد می شود.

از طرف دیگر کشورهای همکاری مهم است که بر اساس مروری که بر داشتم از ایران به عنوان همکار مهم یاد می شود. در این اسناد تهدیدات روسیه بیان شده و یک وضعیت ششمی وجود دارد؛ که یک وضعیت متعارض و متناقضی تلقی می شود و آن کشورهایی مثل ناتو، اتحادیه اروپا و آمریکا، این کشورها که هم زمان هم همکار استراتژیک اند و هم تهدید استراتژیک محسوب می شوند. اما ایران می تواند همکار استراتژیک باشند. سال ۲۰۰۸ را صرفا یک رابطه باید دید، در سال ۲۰۱۳ از روابط عادی هم می گذرد و بحث پرونده هسته ای مطرح می شود و در سال ۲۰۱۶ نیز به توسعه همه جانبه همکاری با جمهوری اسلامی ایران و از جمله در حوزه دریای خزر اشاره می شود. نباید فراموش کرد که این اسناد وابسته به شرایط و زمان هستند و برای درک اهمیت روابط دو کشور و جایگاه ایران در سیاست خارجه روسیه حتما باید به مسائلی مثل ژئوپلتیک و مسائل منطقه ای، ضرورت ها، عمل گرایی دولت روسیه و نقش آمریکایی و روابط روسیه با آمریکا هم توجه کنیم. براساس این سند نمی توان به صورت قطعی گفت که همکاری ها بین ایران و روسیه حتما رو به رشد خواهد بود؛ چراکه به یک سری فاکتورها بستگی دارد. این فاکتورها می توانند نه تنها سند را تغییر دهند بلکه سند را هم نادیده بگیرند.

*متن سخنرانی در نشست " سند سیاست خارجی جدید روسیه"

انتشار اولیه: شنبه 2 بهمن 1395 / انتشار مجدد: شنبه 9 بهمن 1395