بازگشت تحریم‌ها روحانی را بازنده می‌کند

دیپلماسی ایرانی: طرح تمدید 10 ساله تحریم های ایران که اخیراً از سوی مجلس سنای آمریکا به تصویب رسید، آینده توافق هسته ای ایران که سال گذشته میان ایران و شش قدرت جهانی منعقد شد را تحت تأثیر منفی قرار خواهد داد.

باراک اوباما، رئیس جمهوری آمریکا در یک حرکت نمادین از امضای طرح تمدید تحریم های ایران خودداری کرد اما اجازه اجرایی شدن آن را صادر کرد. بر اساس این طرح که ماه گذشته به تصویب هر دو مجلس کنگره آمریکا رسید، تحریم های ایران به مدت 10 سال دیگر تمدید شده و در صورت تخلف و تخطی ایران از توافق هسته ای نیز روند بازگشت تحریم های مرتبط با برنامه هسته ای آسان تر خواهد شد، اما مقامات آمریکا ادعا می کنند که تصویب این طرح به منزله نقض توافق هسته ای ایران نیست.

کاخ سفید اخیراً با انتشار بیانیه ای اعلام کرد که قانون تمدید تحریم های ایران اگرچه غیرضروری است اما با تعهدات ایالات متحده آمریکا تحت عنوان توافق هسته ای کاملاً هم سو و سازگار است. منابع دیپلماتیک آلمان نیز در مصاحبه با «دویچه وله» اعلام کرده اند که برلین نیز قانون تمدید تحریم های ایران را ناقض برجام نمی داند اما بر این باور است که به منظور اعتمادسازی، تمامی طرفین باید به توافق هسته ای متعهد و پایبند بمانند.

طرح اخیر آمریکا توافق هسته ای را به صورت مستقیم مورد ملاحظه قرار نداده و کاخ سفید نیز در راستای پایبندی به توافق هسته ای، می تواند با تصویب طرحی این تحریم ها را لغو کند. اما کاخ سفید دیگر تحریم های مرتبط با نقض حقوق بشر، حمایت از تروریسم و برنامه موشک های بالستیک ایران را همچنان به قوت خود اجرا می کند.

«رابرت مندنز»، سناتور دموکرات کنگره آمریکا اخیراً در اظهاراتی به نمایندگی از دو حزب کنگره آمریکا اعلام کرد که هدف از تصویب این طرح این است که ایرانیان از عواقب هر گونه تخلف و تخطی از توافق هسته ای آگاه شوند و بدانند که از نظر ما مسائلی همچون توسعه برنامه موشکی، حمایت از تروریسم و ایجاد بی ثباتی در منطقه نیز به اندازه برنامه هسته ای این کشور برای امنیت آمریکا و اسرائیل خطرناک و تهدیدکننده است.

«امیلی لاندائو»، رئیس برنامه کنترل تسلیحاتی و امنیت منطقه ای در اندیشکده «مطالعات امنیت ملی اسرائیل» در گفتگویی با دویچه وله عنوان کرد که دولت اوباما برای اطمینان از موفقیت توافق هسته ای تمام تلاش خود را کرد و حتی در این راستا از دیگر مسائل مرتبط با ایران از جمله برنامه موشک های بالستیک ایران و گسترش نفوذ و قدرت این کشور در سراسر منطقه خاورمیانه چشم پوشی کرد. در نتیجه آمریکا در این مدت مقداری از توانمندی و قابلیت خود در زمینه بازدارندگی ایران را از دست داد. وی در ادامه اظهارات خود افزود: "ایران همواره در برخی مسائل از حدومرز خود فراتر می رود و اگر ما از اقدامات ایران جلوگیری نکنیم، این کشور آن قدر به کارها و اقدامات خود ادامه می دهد تا دیگر هیچ گزینه بازدارنده ای برای رفتارهای ایران نداشته باشیم."

طرح تمدید تحریم های ایران برای نخستین بار در سال 1996 به تصویب رسید و پس از آن چندین بار از سوی آمریکا تمدید شد. اما در پی تمدید اخیر این طرح، ایران هشدار داد که این طرح ناقض توافق هسته ای است و اعلام کرد که این اقدام آمریکا را بدون پاسخ نخواهد گذاشت. ایران در همین راستا شکایتی را در سازمان ملل تنظیم کرد و «حسن روحانی»، رئیس جمهوری ایران نیز دستور برنامه ریزی برای طراحی و ساخت پیشرانه های هسته ای را به منظور بهره برداری در حوزه حمل و نقل دریایی صادر کرد و از دانشمندان این کشور خواست تا تحقیقات خود را به منظور طراحی و ساخت پیشرانه های هسته ای آغاز کنند. با این حال، هرگونه تلاش قابل توجهی برای توسعه چنین فناوری هایی به احتمال زیاد مستلزم آن است که ایران سطح غنی سازی اورانیوم خود را افزایش داده و برای توسعه این فناوری، سال ها زمان صرف کند.

همچنین ایران گلایه کرده که به خاطر وجود تحریم های غیر هسته ای تاکنون نتوانسته از مزایای کامل لغو تحریم ها بهره ببرد. مجموعه تحریم های آمریکا در قبال ایران باعث شده تا هزینه و خطر برقراری روابط تجاری با جمهوری اسلامی ایران تا حد زیادی افزایش یابد، چراکه تجارت اشخاص غیرآمریکایی با ایران در داخل آمریکا می تواند موجب پیگرد قانونی شود. در نتیجه همین امر، برخی از انتظارات ایران از توافق هسته ای تاکنون محقق نشده است و همین موضوع نیز دستاویزی را برای گروه های مخالف با توافق هسته ای در این کشور فراهم آورده است. اما با این حال، برخی نیز بر این باورند که یکی از علل اصلی آهسته بودن روند رونق اقتصادی در ایران نامناسب بودن فضای سرمایه گذاری در این کشور است.

حسن روحانی علی رغم مخالفت و انتقادات شدید تندروها در ایران، بخش اعظمی از سرمایه سیاسی خود را در راستای تحقق و به سرانجام رساندن توافق هسته ای هزینه کرد و امیدوار بود که با انعقاد این توافق انزوای اقتصادی ایران به پایان برسد و طرف غربی نیز به تعهدات خود در توافق هسته ای پایبند بماند. «رضا اکبری»، مسئول ارشد موسسه گزارش دهی «جنگ و صلح» در گفتگو با دویچه وله نیز معتقد است با نزدیک شدن به انتخابات ریاست جمهوری سال 2017 (اردیبهشت 1396) و مخالفت تندروهای ایران با توافق هسته ای، حسن روحانی در نهایت وادار خواهد شد تا سیاست داخلی مشخصی را برای کشور اتخاذ کند. اکبری در همین رابطه می افزاید: "روحانی از همان روزهای نخستین آغاز به کار خود، از سوی مخالفان و تندروها همواره متحمل فشارهای بی امانی شد. تندروها در این مدت دولت وی را مورد انتقادات بسیاری قرار داده اند و ادعا می کنند که روحانی امتیازات بسیاری  را به قدرت های غربی واگذار کرده و نتوانسته آن طور که باید از امنیت ملی حفاظت و پاسداری کند. روحانی زمانی که پای اجرای شرایط و مفاد مندرج در برجام به میان می آید، باید قدرت و توانایی زیادی از خود نشان دهد و قاطعانه عمل کند. روحانی در این مسیر مجبور خواهد شد تا حملات بسیاری را دفع کند و با آنها مقابله کند."

هنوز مشخص نیست که آیا شعارهای انتخاباتی «دونالد ترامپ»، رئیس جمهوری منتخب آمریکا به ریشه کن شدن و نابودی کامل دستاوردهای اوباما در سیاست خارجی منجر خواهد شد یا خیر. ترامپ توافق هسته ای با ایران را یکی از بدترین توافقاتی دانسته که تاکنون به دست آمده و وعده داده است یا مذاکرات مجددی را در این زمینه  ترتیب خواهد داد یا این که توافق هسته ای را پاره خواهد کرد. بسیاری از اعضای جمهوریخواه کنگره آمریکا نیز خواهان لغو کامل توافق هسته ای هستند. انتخاب های ترامپ برای کابینه، از جمله گزینه او برای رهبری سازمان سیا یعنی «مایک پومپئو» و نامزد پیشنهادی وی برای وزارت دفاع، ژنرال بازنشسته «جیمز ماتیس»، هر دو از مخالفان تندوی ایران هستند.

با این حال دیگر طرف های توافق هسته ای هیچ علاقه ای به ایجاد تغییر در توافق فعلی ندارند. از زمان برچیده شدن تحریم های بین المللی چین، روسیه و کشورهای اروپایی همگی به سرعت تعاملات تجاری و سرمایه گذاری خود را در کشور غنی از نفت ایران آغاز کرده اند و به نظر می رسد تا زمانی که ایران همچنان به تعهدات خود در این توافق متعهد و پایبند باشد، هر گونه تحمیل یک جانبه و مجدد تحریم ها توسط آمریکا به احتمال زیاد نتیجه ای در بر نخواهد داشت، چرا که طرف های دیگر از آمریکا پیروی نخواهند کرد.

اکبری در ادامه می افزاید: "اگر ایالات متحده در مسیر اعمال مجدد تحریم ها قدم بگذارد، بدون شک این مسیر را به تنهایی طی خواهد کرد. ایران به آسانی می تواند در جنگ کلامی میان جامعه بین المللی نیز پیروز شود، چرا که این آمریکاست که توافق هسته ای را به هم زده است."

لغو توافق هسته ای به تقویت تندروها در ایران منجر خواهد شد. «جان برنان»، رئیس سازمان سیا ماه گذشته در مصاحبه با بی بی سی به دولت آینده هشدار داد که لغو توافق هسته ای «فاجعه بار» خواهد بود. وی معتقد است که چنین اقدامی از سوی دولت ترامپ به تقویت تندروها در ایران خواهد انجامید.

اکبری در خاتمه اظهاراتش می گوید: «بزرگترین بازنده برقراری مجدد تحریم ها دولت روحانی خواهد بود چراکه تمام سرمایه سیاسی خود را بر مبنای این توافق بنا نهاده است.»

منبع: دویچه وله / مترجم: زهره شهریاری