ما دوست می خواهیم نه دشمن

نویسندگان: آندری بیستریتسکی، فئودور لوکیانوف، آندری کورتونوف، تیموفی بورداچف، اولگ باربانوف

دیپلماسی ایرانی: «ولادیمیر پوتین»، رئیس جمهور روسیه در سخنرانی سالیانه خود در «مجمع فدرال» روسیه در تاریخ یکم دسامبر گفت: "برخی از کشورهای خارجی، روسیه را به مثابه یک دشمن می دانند اما حقیقت این است که ما به دنبال دشمنی با هیچ کشوری نیستیم و هیچ گاه نیز نبوده ایم. ما به دوست نیازمندیم اما اجازه نخواهیم داد که منافع مورد نظر ما نقض شده یا نادیده انگاشته شوند." چند ساعت پس از این اظهارات پوتین، سند جدید سیاست خارجی فدراسیون روسیه منتشر شد که شامل نکات اصل سخنرانی رئیس جمهور روسیه بود. متخصصان و کارشناسان اندیشکده «کلوپ والدای» نیز یادداشتی را در باب اهمیت مفاهیم جدید در سند سیاست خارجی روسیه منتشر ساخته اند که در ادامه به بخش هایی از آنها اشاره خواهیم کرد.

آندری بیستریتسکی، رئیس هیئت مدیره بنیاد توسعه و حمایت از اندیشکده «کلوپ والدای»

"هدف اصلی سیاست خارجی ما حمایت از توسعه داخلی و ارتقای منافع روسیه در خارج از مرزهای این کشور است. در دنیای امروزی، سیاست خارجی به دولت ها کمک می کند تا زندگی راحت و سعادتمندانه تری را برای مردمانشان فراهم آورند. مفهوم جدید سیاست خارجی روسیه همان ایده ای را مطرح می کند که در نشست اخیر اندیشکده کلوپ والدای در سوچی بیان شد، به بیان دیگر نقش نظامی گری و استفاده از زور در روابط بین الملل به جای آن که کاهش یابد در آینده رو به افزایش خواهد گذاشت.

تردیدی نیست که با تهدیداتی همچون داعش و تروریسم بین المللی تنها می توان از طریق نظامی مقابله کرد. استفاده از زور و نیروی نظامی یک ضرورت است اما تنها باید در جهت ارتقای ثبات، برقراری نظم و آرامش و توسعه (از جمله توسعه داخلی) مورد استفاده قرار گیرد، نه برای تجاوز و اشغالگری. هدف اصلی ما باید آن باشد تا از گسترش شرارت جلوگیری کنیم. هیچ مردمی یا کشوری خواهان جنگی در مقیاس بزرگ نیست و بنابراین وقوع چنین جنگی نیز بسیار بعید و نامحتمل است. مناقشات و درگیری های عمده موانع اصلی توسعه داخلی و حکومت جهانی پایدار هستند. استفاده از زور و قوه نظامی اهمیت دارد اما باید به یک درک منطقی از آن دست یافت.

آنچه در این جا پیشنهاد می شود مدلی منطقی و عقلانی از جهان است که در آن هیچ کس رئیس و ارباب دیگران نیست. تمام کشورها باید تعامل یکسانی با یکدیگر داشته باشند و در گفت و گوهای منطقی و عقلانی با یکدیگر مشارکت کنند. این امر به ناتو (سازمان پیمان آتلانتیک شمالی) و موضوع بحران اوکراین اشاره دارد. به نظر می رسد بحران شرق اوکراین تنها از طریق مذاکره و گفت وگو حل و فصل خواهد شد اما در اصل موضع و جایگاه روسیه تاحدی منسجم و منطقی است. مفهوم جدید سیاست خارجی روسیه نشان دهنده منطق برابری و ساختارهای کمابیش محکم و استواری است که از سوی قوانین بین المللی مورد حمایت و پشتیبانی قرار دارند. هیچ انحراف و چرخش غیرمنتظره ای نیز در آن وجود ندارد."

فئودور لوکیانوف، مدیر اندیشکده «کلوپ والدای»

"از دیدگاه من، سند جدید سیاست خارجی روسیه بسیار متمرکز و البته محدودتر از سندهای پیشین است، البته این محدودیت ها به واسطه پیچیدگی ها و ابهامات وضعیت کنونی جهان است. اما با این حال این سند ترسیم کننده روندهای اصلی توسعه جهانی است.

از زمان انتشار سند سیاست خارجی سال 2013 روسیه، تغییرات قابل توجه بسیاری نه در روابط روسیه با غرب بلکه در نظام روابط بین المللی به عنوان یک کُل رُخ داده است. البته این تغییرات در طول مدت زمان بسیاری ایجاد شده بودند اما نتایج آن به یک باره ظاهر و پدیدار شد. مفاهیم جدید سند سیاست خارجی روسیه نیازمند اتخاذ رویکردهای جدیدی نیز هست چراکه رویکردهای پیشین با مفاهیم جدید روسیه بی ارتباط هستند. اما به طور کلی هیچ گونه خلاقیت و نوآوری انقلابی در این مفاهیم مندرج در این سند دیده نمی شود و این سند تنها به روندهای کلی اشاره دارد.

این سند به درستی و به شیوه ای بسیار عالی به این موضوع اشاره می کند که جهان کنونی روز به روز در حال پیچیده تر شدن است و روابط محکم و استواری همچون اتحاد میان کشورها دیگر توان مقابله با چنین پیچیدگی هایی را ندارد. اما سند جدید سیاست خارجی روسیه به انعطاف پذیری بیشتر و ساختار شبکه ای روابط میان کشورها اشاره داشته و بیان می کند این انعطاف پذیری تنها در صورتی ممکن و محقق خواهد بود که استقلال کشورها و همچنین هویت مدنی و فرهنگ آنها حفظ شود."

آندری کورتونوف، دبیر کل شورای امور بین الملل روسیه (RIAC) و نیز کارشناس ارشد اندیشکده «کلوپ والدای»

"من این سند را با نور ستاره ای در دوردست مقایسه می کنم که نور و درخشش آن با تاخیر به ما می رسد. اگرچه شواهد و مدارک موجود، بروز تغییرات بسیاری را در روابط بین المللی و در طول سه سال گذشته نشان می هد، اما با این وجود در ارزیابی آخرین و جدیدترین تغییراتی که در حال حاضر با آن روبه رو هستیم ناتوان بوده است.

تفاوت سبکی خاص بین متن این سند و آخرین سخنرانی های پوتین از جمله سخنرانی سالیانه وی در «مجمع فدرال» روسیه وجود دارد. این سند تاحدی منعکس کننده درک و ناامیدی ما از دولت اوباما است (حداقل تا جایی که به ایالات متحده مربوط می شود). اما از سوی دیگر، به وضوح این سند حرف چندانی درباره دولت جدید آمریکا یعنی دولت ترامپ برای گفتن ندارد. این مورد تنها به ایالات متحده آمریکا محدود و منحصر نیست بلکه در مورد مسائل دیگر نیز صدق می کند. به طور کلی در این سند و در مقایسه با سند سیاست خارجی سال 2013، الفاظ شدید و سختگیرانه ای به کار گرفته شده است. این سند برخلاف سندهای پیشین، حاوی پاراگراف ها و مطالبی درباره سوریه است اما بیشتر شامل مطالب آن به روابط روسیه با اتحادیه اروپا اشاره دارد. نکته حائز اهمیت دیگر این است که این سند موضوع اوکراین را به عنوان یکی از اولویت های اصلی سیاست خارجی روسیه مطرح نکرده و این موضوع را از قلم انداخته است.

به طور کلی، این سند نشان دهنده پویایی کلی ما در طول سه سال گذشته و مواضع سازمان ها و نهادهای اصلی است. سند جدید سیاست خارجی روسیه تاحدی نیز منعکس کننده آخرین تغییر و تحولات ایالات متحده، اروپا و دیگر مناطق است. و اکنون می توانید درک کنید که چرا این سند شباهت بسیاری به نوری از یک ستاره دور دارد."

تیموفی بورداچف، مدیر برنامه های اندیشکده «کلوپ والدای»

"سند سیاست خارجی فعلی بیشتر یک مفهوم است تا استراتژی. این سند بیشتر شبیه به فلسفه سیاست خارجی است تا یک برنامه عملی و محکم. این سند نیز همانند دیگر اسناد سیاست خارجی دیگر، تمام درها را باز نگه می دارد. به مانند دیپلماسی روسیه به عنوان یک کُل، این سند در طرح اولویت ها، توصیف شرکای ما و همچنین وضعیت آنها نتوانسته است مدارک دقیق و مستدلی را ارائه دهد. اولویت های روسیه ثابت و بدون تغییر است. این کشور همواره آغوشی باز برای همکاری برای شرکایش دارد. اما این که گاهی منافع شرکای روسیه با منافع این کشور سازگاری و هماهنگی ندارد، این موضوع دیگری است که برخی اوقات می تواند به محدود شدن همکاری ها یا ایجاد درگیری منجر می شود.

بنابراین، این مفهوم سیاسی جدید بیانگر تداوم طبیعی سنت سیاسی روسیه است. در دهه 1990، و زمانی که سیاست روسیه در راستای ادغام و تعامل با جوامع غربی قرار داشت می توان گفت که روسیه کمی از این سنت خود فاصله گرفت اما سند سال 2013 و همچنین سند اخیر از نقطه نظر دیپلماسی روسی تا حدی رویکرد سنتی این کشور را مد نظر قرار داده است. اگر ما به سخنان اخیر رئیس جمهوری روسیه در سخنرانی سالیانه خود در «مجمع فدرال» روسیه و به خصوص اظهارات وی در زمینه مسائل و امور بین المللی توجه کنیم، در می یابیم که این اظهارات حاوی خواسته های سیاست خارجی و نارضایتی های فعلی روسیه است، البته بخش قابل توجهی از چالش ها و مشکلات موجود در زمینه سیاست خارجی یا پایان یافته اند یا در مراحل پایانی خود قرار دارند."

اولگ باربانوف، مدیر برنامه های اندیشکده «کلوپ والدای»

"به نظر می رسد که تدوین مفاهیم جدید سیاست خارجی روسیه امری لازم و ضروری بود چرا که سند پیشین در سال 2013، پیش از بحران اوکراین تدوین و تصویب شده بود و پس از آن نیز تغییرات بسیاری در تعادل جهان به وجود آمد. از همین منظر، بخش دوم مفاهیم جدید سیاست خارجی روسیه از اهمیت به سزایی برخوردار است. در این بخش به موقعیت و جایگاه روسیه در جهان امروز اشاره شده و تا حد زیادی مبتنی بر دید مفهومی جدید روسیه نسبت به سیاست جهانی است؛ دیدگاهی که ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه در نشست اندیشکده «کلوپ والدای» در اُکتبر سال 2016 از آنها پرده برداشت.

ایده اصلی این است که دینامیک و روندهای اصلی در جهان به واسطه تعارض دیدگاه های نخبگان و عموم مردم از مفهوم جهانی شدن تعیین خواهد شد و این امر ناگذیر به ایجاد تحولاتی داخلی در غرب منجر خواهد شد. این ایده در سند سیاست خارجی جدید روسیه بسط و گسترش داده شده، به خصوص این که در این سند برای نخستین بار به این موضوع اشاره شده که توانایی تاریخی غرب برای تسلط بر سیاست و اقتصاد جهانی رو به افول است. علاوه بر این، در این سند به وضوح عنوان شده که تلاش غرب برای تحمیل ارزش های خود به کشورهای دیگر و محدود ساختن مراکز قدرت جایگزین، عامل اصلی بروز بی ثباتی در جهان و منشأ اصلی تمامی درگیری ها و جنگ های فعلی است. همچنین در بخش پایانی این سند به نقش روسیه به عنوان عامل توازن در امور جهانی و توسعه تمدن جهانی اشاره شده است."

منبع: اندیشکده کلوپ والدای / مترجم: زهره شهریاری