با ترامپ، زندگی سخت‌تر خواهد شد

امیرحسین زمانی نیا، معاون امور بین الملل وزارت نفت*
دیپلماسی ایرانی: بوی نفت در حال زیاد شدن است. ظرف ۱۰ روزه گذشته، قیمت نفت حدود ۱۰ دلار افزایش پیدا کرده است. ان شاالله پول این افزایش قیمت، سر سفره مردم نخواهد آمد. ان شاالله این پول جایی رود که مردم خودشان، سفره خودشان را رنگین تر کنند. این پول جایی رود که قرار است کارهای زیربنایی انجام شود. همین یارانه ای که سر سفره مردم فرستاده می شود، کافی است.
من به مقضای شغل فعلی ام، سه روز است که صبح تا شب در این باره صحبت می کنم که برجام چه منافعی برای نفت داشته است؛ از هیات اتریشی گرفته تا وزیر انرژی روسیه و بلاروس و اندونزی و دیگران. امروز صبح وزیر انرژی روسیه اینجا بود و همین ساعت ها باید تهران را ترک کند. کمیسیون مشترکی داشتیم. آقای مدودف هم در آن جلسه حضور داشت که از سوی شرکت گازپروم آمده بود. در آن کمیسیون گفتم که این برجام است که چنین فرصتی را بوجود آورده است. آن آقایی که در ردیف نخست هم به او جا ندادند و در ردیف دوم نشسته، فردا صبح می تواند شیر گاز روسیه را ببندد تا اروپا یخ بزند. چنین کسانی به ایران می آیند و البته در صندلی های ردیف دوم قرار می گیرند. برجام بوده که این فرصت را به جمهوری اسلامی داده که چنین جلساتی را برگزار کند و کسانی بیایند در ایران سرمایه گذاری کنند که وزنه سنگینی محسوب می شوند. وزیر انرژی روسیه، آقای نوواک که در آن جلسه حضور داشت، همراه با آقای زنگنه، در عرض حدود ۱۰ ماه، مهندسی کردند و توافقی را بین اوپکی ها و غیراوپکی ها بوجود آوردند. تلفن هایی که بین آقای روحانی و آقای پوتین انجام شد، باعث شد که از ۱۰ روز پیش به این سو، تقریبا درآمد نفتی ما روزی بیست میلیون دلار و درآمد نفتی اعضای اوپک، روزی ۳۰۰ میلیون دلار بیشتر شود. درآمد روس ها هم حداقل روزی ۱۰۰ میلیون دلار بیشتر خواهد شد. بنابراین، اینکه تمام شرکت های بزرگ روسی در ایران به دنبال فرصت سرمایه گذاری و کار هستند، یکی از آثار و نتایج برجام است.
خانواده بزرگ نفت ایران، همکاری های زیادی با روس ها نداشته است. اساسا برخی تکنولوژی روس ها را قبول نداشته و ندارند. علت این امر ممکن است تا حدودی حرفه ای باشد، مقداری هم تعصبات است اما به هر حال روسیه کشوری است که اروپا را تغذیه می کند. روسیه امروز حدود ۱۱ میلیون بشکه نفت تولید می کند. کسانی که امروز در اتاق جلسه با روس ها بودند، ۹۵ درصد نفت و گاز روسیه را تولید می کنند. بنابراین برجام زنده است و برای نفت ثمرات بسیاری داشته است.
ما اسناد خوبی با شرکت های بزرگ بین المللی، چه آسیایی، چه اروپایی و اخیرا با روس ها امضا کرده ایم. این اسناد، مقدماتی هستند. اما اگر اسنادی که با روس ها امضا شده، تا شش ماه دیگر عملیاتی شود، ارزش سرمایه گذاری آن ها در ایران، چیزی حدود ۳۰ میلیارد دلار خواهد شد.
نفت بهترین استفاده را از فرصتی که برجام ایجاد کرده، برده است. آسانسورچی ساختمان وزارت نفت می گفت هفت هشت سالی بود که غیرایرانی ندیده بودم که اینجا بیاید و من بالا و پایین ببرمش. می گفت از زمانی که شما آمده اید (و البته منظورش برجام بود) از بس که این میهمانان خارجی را بالا و پایین می بریم، دیگر سرمان گیج می رود. البته این مزاح بود ولیکن معیاری است از تردد هایی که انجام شده و از علاقه و اشتیاقی که برای سرمایه گذاری در صنعت نفت و گاز و پتروشیمی ایران وجود دارد.
صنعت نفت ایران مظلوم است. به این جهت که بعد از پیروزی انقلاب، سرمایه گذاری خوبی در این صنعت نشده است. ما بیش از ۵۰ درصد از کشورمان، هنوز مورد اکتشاف قرار نگرفته و نمی دانیم چه خبر است. آن بخش هایی هم که اکتشاف شده، ما برداشت چندانی نداریم. در دنیا، معیار قدرت و نفوذ، حجم تولید نفت خام است. این حجم تولید نفت خام است که در سطح بین المللی، قدرت و نفوذ به کشوری می دهد. چرا عربستان می تواند این گونه عمل کند؟ چون نزدیک به ۱۱ میلیون بشکه در روز، ظرفیت تولید دارد. روسیه هم همین طور. ذخایر نفتی ما که این اندازه غنی است و مدعی هستیم که ذخائر گاز ما در دنیا رتبه نخست را دارد، الان که نفت در دنیا شق القمر کرده و جامعه انرژی دنیا را به تعجب واداشته، می توانیم حدود سه میلیون و ۷۰۰ هزار بشکه تولید کنیم. قبل از برجام، دو میلیون و خرده ای تولید داشتیم. اما اینکه بعد از برجام، در چنین مدت کوتاهی توانستیم بازارهای از دست رفته خود را پس بگیریم، واقعا تعجب برانگیز است.
همه کسانی که در بازار جهانی انرژی هستند، از بازگشت سریع ایران تعجب می کنند و نوشتند که چطور ایران با سرعت، تولید خود را بالا برد. اما عملا، نسبت تولید ما به ذخایر ناچیز است. این هم اثر سیاست های ماست که از ابتدای انقلاب، صنعت نفت توسط آمریکایی ها مورد تحریم بوده و به نحوی ادامه پیدا کرده است. الان هم که مشکلات سرمایه گذاری وجود دارد. در سطح بین المللی منابع مالی محدود است؛ به جهت قیمت پایین نفت و اینکه رقابت برای جذب میزان سرمایه باقی مانده هم زیاد است. ما هم بعضا کمکی به خودمان برای جذب این سرمایه ها نمی کنیم.
من فکر می کنم که مسئولین عالی رتبه ما هنوز در روند مذاکره با دنیا و آمریکا هستند. آنچه که سیاستمداران عالی کشور بیان می کنند، نشان می دهد به نحوی در حال مذاکره غیرمستقیم هستند که اگر آیسا تمدید شود، نقض برجام است. تمدید شود یعنی چه؟ یعنی کنگره، مجلس و سنا تصویب کنند؟ اگر اوباما امضا کند، نقض برجام است. اگر اجرایی شود، نقض برجام است. اگر تحریم هایی که بر مبنای برجام به نحوی رفع شده، دوباره برقرار شود، نقض برجام است. همه این موارد را در مطبوعات و رسانه ها شنیده ایم. فکر می کنم الان مواضع عمومی ما این است که اگر آقای اوباما، آیسا را امضا کند، نقض برجام است. این موضع علنی کشور است. آن طور که من می فهمم، مذاکره غیرمستقیم علنی بین ایران و آمریکا در جریان است. اگر از مذاکره بین مسئولین عالی رتبه ما در سطح علنی با آمریکایی ها بگذریم، سوال این است که الان در چه وضعی هستیم؟ در وضعی هستیم که آیسا لازم الاجرا است، یک سری از تحریم های آن را مستثنی کردند و گفتند آنها را بر مبنای برجام اجرا نمی کنیم. این موقعیت کنونی ماست. اگر فردا، آقای اوباما آن را امضا کند، آن وقت وضعیت چگونه است؟ وضع فردای ما، مثل وضع امروزمان می شود. غیر از آیسا، تحریم های دیگری هم داریم که اندک اندک وقت تمدید آن ها هم می رسد. بنابراین هیچوقت حوصله مان سر نمی رود. همیشه حرفی داریم که در مطبوعات بگوییم و در مورد آن ها صحبت کنیم. تحلیل شخصی من این است که اوباما آیسا را امضا خواهد کرد و تحریم هایی که قول داده بودند اجرا نکنند، آن را هم اعلام می کنند و ارجاع می دهند به وزارت خزانه داری که اجرا نکند.
موضوع دیگری که مهم است و هر کس به مقتضای فهم خود می تواند در مورد آن صحبت کند، روی کار آمدن ترامپ است. پیش از آنکه آقای ترامپ به کاخ سفید برود، لازم است که قبل از ۲۰ ژانویه، الکتور ها، یعنی آن هایی که رئیس جمهور را انتخاب می کنند و ۵۳۸ نفر هستند، در واشنگتن جمع شوند و به آقای ترامپ یا خانم کلینتون رای دهند. آن جمع است که تعیین می کند چه کسی به کاخ سفید می رود. همه قرائن و آراء الکتور ها، نشان می دهد که آقای ترامپ راهی کاخ سفید خواهد شد.
دو بار در طول تاریخ اتفاق افتاده که فردی که راهی کاخ سفید شده، با شخصی که قبلا الکتور ها او را انتخاب کردند، فرق کرده است. چون انتخاب کنندگان، موظف نیستند به صورت حزبی رای دهند. یعنی اگر من جمهوری خواه هستم و گفتم به آقای ترامپ رای می دهم، روزی که به واشنگتن رفتم، می توانم بگویم که وجدان من حکم کرد که به این آقا رای ندهم و به دیگری رای دهم. الکتور، از نظر قانونی ملزم نیست که حزبی رای دهد. کارگردانی داریم به نام «مایکل مور» که خیلی لیبرال است. فحش های زیادی به ترامپ داده بود اما گفته بود که فکر می کنم، علی رغم چیزهایی که می بینم، ترامپ انتخاب شود و نهایتا ترامپ انتخاب شد. تازگی ها هم باز همین آقای مور اظهار نظری کرده و گفته که فکر می کنم الکتور ها به ترامپ رای ندهند.
اینکه ترامپ را تعبیر و تفسیر کنیم، کار مشکلی است. او در زمان مبارزات انتخاباتی، نکاتی را گفته است. از جمله اینکه برجام را پاره می کند و خانم کلینتون را به زندان می اندازد. البته خودش گفته که این کار ها را نخواهد کرد و احتمالا، نظام حکومتی در آمریکا به سیاست های ترامپ شکل خواهد داد. منتهی هر طور که فکر کنیم، می بینیم با آمدن آقای ترامپ، احتمالا زندگی برای بسیاری سخت تر خواهد شد. خصوصا برای کسانی که واگرایی با نظام بین الملل دارند. وقتی افرادی که ترامپ انتخاب کرده را نگاه می کنیم، می بینیم که کار سختی است. زمانی تیمی که در واشنگتن تصمیم می گرفت، باراک اوباما، جان کری و جو بایدن و چاک هیگل بودند اما حالا قرار است دونالد ترامپ و رکس تیلرسون و متیس تصمیم گیری کنند. امروز شنیدم که آقای جان بولتن هم به عنوان معاون وزیر خارجه پیشنهاد شده است. به نظر می آید که آقای ترامپ گفته که بیشتر روس ها را درک خواهد کرد و دلیلی ندارد که آمریکا تا این حد مشکلات عمده ای با روس ها داشته باشد. ظاهرا سرمایه گذاری های زیادی در روسیه دارد. برای اینکه بدانیم نوع رابطه ما با آمریکا و روسیه چگونه خواهد بود، نوع رابطه آمریکا و روسیه، بسیار مهم است. در زمان مذاکرات هسته ای، روس ها هم یک طرف ماجرا بودند. بعد از انقلاب، دیدیم که روس ها سیاست همگون و پایداری نسبت به ایران نداشتند. نوع رابطه روسیه و ایران، فرآیندی از رابطه روسیه و آمریکا بوده است. کارت ایران، بعضا کارت موثری برای روس ها در سیاست بین الملل بوده است. حالا که مساله سوریه و نفت و تحریم اروپایی ها علیه روس ها هم مطرح است. غرب در شورای امنیت نمی تواند قطعنامه ای علیه روس ها تصویب و روسیه را تحریم کند. به هر حال این رابطه خیلی مهم و پیچیده است. در حال حاضر، روابط ما با روس ها خیلی خوب است. امروز صبح من تعریف و توجیه زیادی کردم از رابطه با روس ها و ابراز امیدواری کردم که تا شش ماه دیگر، قراردادهای ما با روس ها، امضا شود. باید دید نوع رابطه آمریکا و روسیه چگونه می شود و روس ها چه موضعی نسبت به ما پیدا کنند.
نکته دیگری که لازم می دانم درباره برجام و آیسا بگویم این است که چنانچه آقای ترامپ بخواهد هزینه بین المللی بپردازد و برجام را نقض کند، به هر بهانه ای، از نظر حقوقی و فنی می تواند دست به چنین کاری بزند. اما باید هزینه زیادی برای این کار پرداخت کند. یعنی مکانیسمی که در برجام وجود دارد، این است که چه روشی باید اجرا کنیم تا این اختلاف بین کشورهای ۱+۵ و اتحادیه اروپا برطرف شود. این روش حدود ۶۰ روز طول خواهد کشید. مذاکره، کمیسیون حل اختلاف و نشست وزرا برای حل اختلاف وجود دارد. اگر اختلاف حل نشد، بعد از ۶۰ روز به شورای امنیت ارجاع خواهد شد. این در صورتی است که آمریکا برجام را نقض کرده باشد. ما که قصد نقض کردن برجام را نداریم. آمریکا به دلیل اینکه عضو دائم شورای امنیت است، می تواند با بهانه گیری اختلاف را به شورای امنیت ببرد. در آنجا آمریکایی ها می توانند کاری کنند که همه تحریم ها مجددا برگردد. از نظر تکنیکی، کار پیچیده ای نیست. مکانیسم پیش بینی شده در برجام نیز این امکان را می دهد. به جهت اینکه وقتی همه راه حل های اختلاف طی شد و اختلاف باقی ماند، به شورای امنیت می رود و شورای امنیت برای ادامه وضع موجود، یعنی ادامه رفع تحریم ها، باید قطعنامه ای تصویب کند. طبیعتا نمی تواند چنین قطعنامه ای تصویب کند. چون آمریکا مخالف خواهد بود و تحریم ها می تواند به صورت خودکار برگردد. برگرداندن تحریم ها به تصویب قطعنامه نیازی ندارد اما ادامه رفع تحریم ها نیاز به قطعنامه دارد. با این حال تحلیل من این است که چنین اتفاقی رخ نخواهد داد. اجرای برجام به نفع همه از جمله آمریکا بوده است. برجام، آبرویی برای وجهه بین المللی آمریکا خریده است. آن هم از نظر اینکه آمریکا در پی چند جانبه گرایی، حل و فصل دیپلماتیک مسائل بوده و در پی جنگ نبوده است. تحلیل من این است که آمریکایی ها با برجام کنار خواهند آمد اما زندگی با ترامپ در زمینه های دیگر، سخت تر خواهد بود. ما برجام را فقط در مورد مسائل هسته ای داریم. اما اختلافات زیادی با آمریکایی ها داریم. از حقوق بشر و موشک گرفته تا آن چیزی که آمریکایی ها به آن می گویند حمایت از تروریسم. در مورد همه این مسائل، آمریکایی ها می توانند ما را هر روز تحریم کنند. منتهی بر مبنای برجام، نمی توانند تحریم هایی نظیر تحریم نفت و گاز و انرژی و بانک علیه ما اعمال کنند. اما همان طور که می دانیم، هم کنگره آمریکا خیلی خلاقانه کار می کند و احتمالا آقای دونالد ترامپ هم به جهت اینکه تجربه سیاسی ندارد، حتما روش های عجیب و غریبی برای اذیت ما پیدا خواهد کرد. این مساله اقتضا می کند که ما شرایط خود را در منطقه و دنیا و در گفتمان خود با آمریکا و منابع قدرت بین المللی درک کنیم.
عده ای در مطبوعات و رسانه های ما هستند که تحلیل می کنند چون آقای ترامپ سیاسی نیست و تاجر است، شاید بتوان بهتر با او کنار آمد. اما موضوع این است که آیا کسی می خواهد با او کنار بیاید و آیا روند گفت و گویی بین ایران و آمریکا بوجود خواهد آمد؟ من فکر می کنم که از جهت حفظ صلح و امنیت هم که شده، لازم است که به نحوی، مسیر گفت و گویی با آقای ترامپ باز باشد. به این جهت که همه درگیری ها در دنیا، با برنامه ریزی شروع نشده است. بعضی از درگیری ها، اتفاقی هم رخ داده و برای جلوگیری از آن ها، خوب است که مسئولین عالی ما به چنین جمع بندی برسند که مسیر گفتگویی در مواقع بحرانی وجود داشته باشد. هرچند که ما مسیر گفتگوی علنی زیاد داریم. هر روز در ایران سخنرانی است. از سیاسیون تا نظامی ها، همه سخنرانی می کنند و همه به موضوع آمریکا علاقه مندند و در مورد آن صحبت می کنند. اما حسن تدبیر اقتضا می کند که با آقای ترامپ، با دقت بیشتری رفتار و گفتار کرد. امیدواریم که اوضاع و احوال از آنچه که الان داریم، بهتر شود.
* متن سخنرانی در نشست بنیاد باران

انتشار اولیه: پنج شنبه 25 آذر 1395 / انتشار مجدد: سه شنبه 30 آذر 1395