سیاست‌های ترامپ در قبال خاورمیانه با ایران هم‌سو است

دکتر محمد مهدی مظاهری،استاد دانشگاه

دیپلماسی ایرانی: پس از آن که مجلس نمایندگان آمریکا اوایل ماه جاری میلادی طرح تمدید ۱۰ ساله قانون تحریم های ایران را با تنها یک رأی مخالف تصویب کرد، در روزهای اخیر نیز قانونگذاران مجلس سنای این کشور با 99 رأی مثبت و بدون هیچ رأی مخالف طرح تمدید 10 ساله قانون تحریم های ایران را تصویب کردند. این قانون که نخستین بار توسط یک سناتور جمهوری خواه به نام داماتو مطرح شد و زیربنای تحریم های یک جانبه آمریکا علیه ایران به شمار می آید، اولین بار در سال ۱۹۹۶ با هدف جلوگیری از سرمایه گذاری کلان خارجی در بخش نفت و گاز ایران تصویب شد و از آن زمان یک بار در سال ۲۰۰۶ تمدید شده است. هر چند امید اندکی وجود دارد که اوباما این طرح را وتو کند؛ اما با روی کار آمدن یک رئیس جمهور جمهوری خواه در ایالات متحده، به نظر می رسد چنین رویکرد خصمانه ای، به رویه فراگیر در سیاست خارجی آمریکا تبدیل خواهد شد. ترامپ در تبلیغات ریاست جمهوری خود برجام را بدترین توافق در طول تاریخ خوانده بود و تهدید کرده بود در صورت پیروزی آن را پاره خواهد کرد. پس از پیروزی در انتخابات نیز وی از تلاش برای بازنگری در برجام و تشویق 1+5 برای مذاکره مجدد با ایران برای تغییر برخی بندهای آن خبر داده بود.

با این وجود تحقق وعده های ترامپ در قبال برجام تا حدی دشوار به نظر می رسد؛ چرا که ترامپ نه تنها در عرصه داخلی از وجهه مثبت و مقبولیت چندانی برخوردار نیست، بلکه در عرصه بین المللی نیز مشروعیت و اعتبار زیادی ندارد و این امر امکان ایجاد ائتلافی فراگیر بر ضد ایران را دشوار می کند. به ویژه آن که طبق گفته های باراک اوباما، رئیس جمهوری فعلی و نیز مقامات اروپایی، ایران تاکنون به طور کامل به برجام پایبند بوده و جای هیچ گونه اعتراض و شبهه ای را باقی نگذاشته است.

در چنین شرایطی به نظر می رسد تمدید قانون داماتو و روی کار آمدن ترامپ هر چند نشانه های منفی و تیره در آینده روابط ایران و آمریکا به شمار می روند؛ اما در عمل تغییرات چندانی در وضعیت جمهوری اسلامی ایران ایجاد نخواهند کرد. قانون داماتو در 20 سال گذشته از سرمایه گذاری وسیع خارجی در صنعت نفت و گار ایران جلوگیری کرده است و رفع این تحریم ها می توانست به گسترش و پویایی این صنعت در ایران کمک بسیاری بکند؛ اما ایران در مقابل این تحریم ها نه تنها تلاش کرده تا وضعیت اقتصاد کشور را از حالت تک محصولی و وابستگی به درآمدهای نفتی خارج کند؛ بلکه تدابیری نیز برای رجوع به طرف های اروپایی، چینی و حتی سرمایه گذاران داخلی اندیشیده است که تا حد زیادی مثمر ثمر بوده و این رویه می تواند در ده سال آینده نیز ادامه پیدا کند. از سوی دیگر مواضع ترامپ در قبال غرب آسیا (خاورمیانه) تا حد زیادی به نفع ایران بوده و می تواند به پیشبرد اهداف و منافع کشورمان کمک کند. دونالد ترامپ سیاست آمریکا برای مسلح کردن شورشیان در کشورهای مختلف، از جمله افغانستان و سوریه را سیاستی اشتباه می داند که به «فاجعه» منجر شده است. این امر که کاملا با نظرات ایران تطابق دارد، می تواند به معنای تضعیف گروه های شورشی در سوریه و نویدبخش خاتمه بحران در این کشور جنگ زده  باشد. به ویژه که بر خلاف دولت اوباما و بسیاری از کشورهای اروپایی، کنار گذاشتن بشار اسد از قدرت، اولویت دولت ترامپ نیست و وی جنگیدن هم زمان با بشار اسد و گروه تکفیری- تروریستی داعش را "دیوانگی و حماقت" می داند. دیدگاه ترامپ در رابطه با دست داشتن رژیم عربستان سعودی در حادثه تروریستی یازده سپتامبر نیز بخش مهم دیگری از مواضع رییس جمهور منتخب آمریکا است که احتمالا کاهش کمک ها و حمایت های آمریکا از عربستان و سایر کشورهای عربی منطقه را به دنبال خواهد داشت، سیاستی که در وضعیت فعلی منطقه کاملا مطلوب و مورد پسند ایران خواهد بود.

بدین ترتیب به نظر می رسد در مقطع کنونی مواضع دولت جدید امریکا خطری جدید و جدی از سوی ایالات متحده برای کشورمان به حساب نمی آید. آن چه می تواند در ماه ها و سال های آینده تهدیدهای آمریکا علیه ایران را خنثی یا به تهدیدی جدی و عملی تبدیل کند، نوع دیپلماسی و واکنش های جمهوری اسلامی ایران به این هیاهو و جنجال های سیاسی دولت آمریکاست. بی شک دیپلماسی صبر و مدارا، اعتدال گرایی، تمسک به حقوق و قوانین بین المللی و افزایش رایزنی ها با دولت های اروپایی، چین و روسیه علیه تندروی های ترامپ و متقاعد کردن آنها برای حمایت از ایران و برجام، می تواند خطر تهدیدات آمریکا بر علیه ایران را کاهش داده و ایالات متحده را به قدرتی تنها و منزوی در عرصه بین المللی تبدیل کند. در مقابل واکنش های احساسی و ارائه چهره ای افراطی و تندرو از ایران دقیقا همان سیاستی است که ترامپ و اسرائیل را به اهدافشان نزدیک می کند.