هشدارهای اردوغان به عراق، از بلوف تا واقعیت

دیپلماسی ایرانی: ترکیه این روزها بر سر عملیات آزادسازی موصل جنجال به پا کرده است. می گوید که باید در عملیات موصل ارتش آن نیز مشارکت داشته باشد. ادعای ترکیه این است که موصل و کرکوک دو شهر سنی نشین عراق هستند و ترکیه به عنوان یکی از کشورهای مهم اهل تسنن جهان حق دارد که مدافع آنها باشد و به فکر سرنوشت شان باشد. رجب طیب اردوغان، رئیس جمهوری ترکیه معتقد به اسلام سیاسی است و خود را نزدیک به دیدگاه اخوان المسلمین می داند (ولی بر خلاف شایعات و به گفته افراد مطلع عضو این سازمان نیست). حکومتی که در ترکیه فعلا او رهبری می کند نیز حکومتی دینی – سیاسی است که با وجود این که به سکولاریسم به عنوان اصلی که در قانون اساسی ترکیه بر آن تاکید شده، پایبند است اما منافاتی نمی بیند که با حفظ سکولاریسم و اصول لائیسیته اسلام سیاسی را نیز پی بگیرد و به دفاع از حقوق مسلمانان در سراسر جهان برخیزد. بنابراین وظیفه خود می داند که از حقوق اهل تسنن در جهان دفاع کند. به ویژه در محیط پیرامونی و منطقه ای خود علی الخصوص در جهان عرب که تا کمتر از یک قرن پیش جزئی از امپراطوری بزرگ عثمانی بوده است.

در عین حال ترکیه به دنبال احیای نفوذ خود در آن دسته از کشورهایی است که در گذشته در آن نفوذ داشته است. کشورهایی که عموما اهل تسنن هستند و تا یکصد سال پیش زیر لوای حکومت عثمانی زندگی می کردند. از جمله عراق و به ویژه موصل و کرکوک که ترکیه همواره اعتقاد داشته بخشی از حوزه نفوذی اش در منطقه بوده است. البته ترکیه برای پیگیری این سیاست دلایل دیگری نیز دارد. اول این که با ضعف مصر، کشوری که دیگر آن کشور صاحب رای اول در جهان عرب نیست و دیگر نمی تواند در راس مدافعان جهان عرب باشد، فرصتی برای ترکیه پیش آمده است که می تواند به فکر احیای جایگاه منطقه ای خود در دنیای اهل تسنن باشد. به ویژه که عربستان سعودی نیز کشوری است که به واسطه نگاه های صرفا طایفه ای اش روز به روز در جهان عرب منفورتر می شود.

دوم این که، ترکیه در محیط پیرامونی خود احساس خطر می کند و بر این باور است که باید برای دفع خطر از مرزهایش حوزه نفوذ خود را گسترش دهد. ترکیه فکر می کند به این ترتیب هم می تواند موضوع برخورد با کردها را با جدیت بیشتری پی بگیرد (با وجود این که مساله کردها به این راحتی قابل حل نیست) و با قدرت بیشتری پشت میز مذاکره با آنها بنشیند (البته اگر واقعا اراده و اعتقادی برای مذاکره با آنها وجود داشته باشد).

اگر چه ترکیه ادعا می کند که اگر نیروهای داوطلب مردمی شیعی وارد تلعفر شوند، ورود نظامی خواهد کرد، اما خود خوب می داند چنین کاری را تا زمانی که چراغ سبز امریکا را نداشته باشد، نمی تواند انجام دهد. در سوریه زمانی توانست علیه کردها وارد عمل شود و در شمال سوریه عملیات نظامی انجام دهد که امریکا به کردهای سوریه پشت کرد و آنها را در برابر ترکیه تنها رها کرد و به ترکیه اجازه داد آنها را بمباران کند. در عراق هم چنین است، ترکیه تنها زمانی می تواند ورود کند که حمایت امریکا را پشت سر خود داشته باشد. اما امریکا چندان تمایلی به این ورود ندارد، چرا که اول، امریکا به دنبال تقویت دولت مرکزی بغداد است، اقتدار بغداد با اعتبار امریکا رابطه مستقیم دارد، دولت عراق به هر دلیلی مخالف ورود ارتش ترکیه به خاک عراق است، امریکایی ها هم نتوانسته اند عراقی ها را راضی کنند که با مشارکت ارتش ترکیه در عملیات آزادسازی موصل موافقت کنند، بنابراین ورود سرزده و بی اجازه ارتش ترکیه باعث تضعیف بغداد می شود که باب میل امریکایی ها نیست و با منافع آنها تضاد دارد. دوم، امریکایی ها خود در عراق حضور مستقیم دارند و در عملیات موصل مشارکت دارند، آنها از قبل معادله ای تعریف کرده اند که در آن حضور نظامی ترکیه گنجانده نشده است، ورود ارتش ترکیه در خارج از این معادله سبب تضعیف جایگاه امریکا در عراق می شود. سوم، امریکایی ها به شدت به دنبال جلوگیری از پیچیده تر شدن اوضاع موصل و کلا هستند. آنها متهم هستند که در دسیسه سقوط و طولانی شدن عملیات پاکسازی موصل دست دارند، اگر معادله پیچیده تر شود، بیش از پیش در مظان اتهام قرار می گیرند و این برای وضعیت آنها، آن هم در بحبوحه انتخابات ریاست جمهوری امریکا مناسب نیست. و چهارم این که امریکایی ها از این می ترسند که با ورود بدون اجازه ترکیه ای ها به خاک عراق و درگیر شدن در عملیات موصل میان آنها با ارتش و نیروهای داوطلب مردمی عراق درگیری به وجود آید که این مساله می تواند امور را بسیار پیچیده کند و اتفاق یا اتفاقاتی پیش بینی نشده بیفتد.

بنابراین تقریبا با اطمینان می توان گفت که ارتش ترکیه وارد فاز نظامی در عراق نخواهد شد. همان طور که دیدیم ارتش عراق بی توجه به هشدارهای دولت ترکیه عملیات موصل را آغاز کرد و به پیشروی های خود ادامه داد و ارتش ترکیه کاری نکرد. در ابتدا ترکیه بر سر موصل هشدار می داد، بعد گفت کسی نباید وارد بعشیقه شود، حالا می گوید نیروهای داوطلب مردمی وارد تلعفر شوند، تحمل نخواهد کرد. در حالی که نیروهای کُرد پیشمرگه بعشیقه را پاکسازی کردند و نیروهای داوطلب مردمی در آستانه ورود به تلعفر هستند. حالا ترکیه می گوید اگر نیروهای داوطلب مردمی جنایتی در تلعفر مرتکب شوند، وارد عمل خواهد شد. یعنی دائما از مواضع خود عقب نشینی کرده است. اما با این حال جنجال رسانه ای خود را حفظ کرده است و می خواهد همچنان فضای تبلیغاتی پرهیاهو بماند. همه اینها برای این است که ترکیه فقط دنبال سهم خود از عراق است. مقامات ترکیه به صراحت بارها گفته اند که همان طور که جنوب عراق که شیعی است به طور کامل تحت نفوذ ایران است، شمال عراق نیز باید تحت نفوذ ما باشد. آنها می خواهند حوزه نفوذی عراق میان خود با ایرانی ها تقسیم شود، جنوب برای ایران شمال برای ترکیه.

در نهایت باید گفت با وجود تمام دلخوری ها با ترکیه راحت تر می توان به تفاهم رسید تا با کشوری مثل عربستان سعودی که همیشه طرف های متخاصم را در برابر انتخاب یکی از دو گزینه تسلیم یا تروریسم قرار داده است. ترکیه اگر چه در برخی مواقع تلاش کرده از تروریسم به سود منافع خود استفاده کند اما هیچ گاه دریچه مذاکره را نبسته است. واقعیت این است که ترکیه با سابقه تاریخی مهمی که پشت سر خود دارد نیازی ندارد مثل عربستان که به واسطه پول و از روی ترس دنبال حوزه نفوذ است (که البته نفوذ نیست بلکه بیشتر سپری برای دفاع است)، رفتار کند. در صورت نبود ترکیه در معادلات عراق عربستان همه تلاش خود را می کند که جای ترکیه را در دفاع از اهل تسنن در عراق بگیرد.