بارزانی به موفقیت مذاکرات با اردوغان امیدوار است

هوشنگ شیخی، پژوهشگر مسائل خاورمیانه

دیپلماسی ایرانی: کردستان عراق پس از شکست ایران در جنگ چالدران در مقابل عثمانی تحت عنوان سنجاق هایی از ولایت موصل به امپراتور عثمانی واگذار شده و از پیکره موطن تاریخی خود ایران جدا گشت. پس از فروپاشی امپراتوری عثمانی، پیرو توافق سایکس – پیکو منطقه کردنشین شمال عراق تحت حاکمیت دولت - ملت عراق به مرکزیت بغداد قرا گرفت. از آن زمان تا به حال ادوار و اطوار مختلفی بر این خطه گذشته است از شروع قیام در این ناحیه در سال  1919 گرفته تا  1991 که در سایه قطعنامه 688 شورای امنیت سازمان ملل متحد و ایجاد منطقه امن در مدار 36 درجه شمال عراق، در راستای توافق ملامصطفی بارزانی با صدام حسین در سال 1970حکومت اقلیم کردستان عراق تأسیس شد. همواره روابط کردهای این ناحیه با ترکیه به عنوان میراث دار عثمانی تداوم داشته است. گرچه گاهی اوقات فراز و فرودهایی بر آن مترتب بوده، اما این پیوندهای تاریخی پس از شورش 1961 کردها جنبه سیاسی اش برجسته شد. در اواسط دهه هفتاد با افزایش فشارها و سرکوب ها بر کردهای عراق و پس از بیان مشهور صدام حسین در سال 1974 در بغداد در کنفرانس مشترک با جبهه خلق برای فلسطین که با تبختر مدعی شد: "اگر روزی در کوهستان های برفی کردستان درخت خرما سبز شد آن موقع هم کردها دوباره به مبارزه ادامه داده و زنده می شوند" و به خصوص در پی توافق الجزایر میان شاه سابق ایران محمدرضا پهلوی و رئیس جمهور معدوم عراق صدام حسین، روابط حزب دموکرات کردستان عراق با ترکیه تقویت شد و اوج آن به طرفداری ترکیه از حزب دموکرات کردستان عراق در مقابل اتحادیه میهنی کرستان در درگیری های میانه دهه 1990 برمی گردد، در قبال آن در این میانه ترکیه از حزب دموکرات کردستان عراق در راستای تحدید و تعزیر حزب کردی و چپ گرا کارگران کردستان (PKK) استمداد جست. پس از سقوط صدام در سال 2003، روابط ترکیه با اقلیم کردستان سویه های اقتصادی، بازرگانی و فناوری نیز یافت و روز به روز بر دامنه این روابط افزوده شد.

سفر روز سه شنبه (23 آگوست) رئیس اقلیم کردستان عراق به ترکیه بازتاب ها و گمانه زنی های متعددی را در خصوص نتایج و مباحث مطرح شده در پی داشته است. در این سفر مسعود بارزانی در کاخ سفید ریاست جمهوری ترکیه (آک سارای)، با رجب طیب اردوغان دیدار کرده و بر اساس بیانیه این دیدار عنوان شده که محورهای مذاکره، هماهنگی برای مبارزه با داعش و تروریسم و تعطیلی مراکز وابسته به فتح الله گولن و جنبش خدمت در اقلیم کردستان همچون مدارس وابسته به گولنیست ها بود. پس از آن مذاکره و ضیافت شام در کوشک چانکایا نخست وزیری به میزبانی یلدیریم برگزار شد که برات آل بایراک، وزیر انرژی و منابع طبیعی داماد اردوغان نیز در آن حاضر داشت. از نکات مورد مانور تبلیغاتی جریان رسانه ای حکومت اقلیم کردستان اشاره به وجود پرچم این حکومت در کنار پرچم عراق و ترکیه در دیدار مذکور بود. گرچه این رخداد تازگی نداشت و سابقا در دیدار نخست وزیر پیشین ترکیه و رئیس اقلیم کردستان مشاهده شده بود اما مورد توجه رسانه های اقلیم واقع شد. با توجه به ترکیب هیئت میزبان و بیانیه پایانی دیدار، مذاکره حول همکاری های اقتصادی و خرید منابع نفت و گاز از اقلیم کردستان آشکار بود. با این حال ابعاد سیاسی و امنیتی این دیدار چندان محرز نبوده و محملی جهت گمانه زنی ها شده است.

همکاری با دولت ترکیه در راستای جلوگیری از تحکیم قدرت حزب اتحاد دموکراتیک وابسته به حزب متخاصم دولت ترکیه (PKK) در سوریه و تلاش در راستای تقسیم قدرت میان شورای میهنی کردهای سوریه (ENKS) و حزب اتحاد دموکراتیک (PYD) از جمله محورهای احتمالی مذاکره بارزانی در ترکیه است. با توجه به این که حزب اتحاد دموکراتیک یک هفته قبل از این سفر، ابراهیم برو یکی از رهبران شورای میهنی کردهای سوریه ( ENKS) را به اتهام اخلال در امنیت عمومی مناطق کردنشین سوریه، به همراه شماری از نزدیکان وی دستگیر و از خاک سوریه آنها را بیرون راند و روانه اربیل ساخت. و به دنبال آن غریب حسو نماینده حزب اتحاد دمکراتیک سوریه در اربیل اعلام کرد که "حزب دمکرات کردستان عراق و حزب عدالت و توسعه در یک مسیر درصدد دشمنی با مردم سوریه هستند". احتمال فراوان می رود بارزانی در راستای تقویت موضع خود در سوریه از کمک ترکیه بیش از پیش استفاده کرده و در راستای منافع مشترک با ترکیه در صدد تضعیف احزاب و نهادهای اقماری (PKK) تلاش کند. از سوی دیگر جمیل بایک، رئیس مشترک شورای اجرایی اتحادیه جوامع کردستان که (PKK) بخشی از آن محسوب می شود در اظهار نظر اخیرش اعلام کرده حزب کارگران کردستان (PKK) برای مذاکره با بارزانی آمادگی دارد. بنابراین انتظار می رود رئیس اقلیم کردستان مایل باشد تا به یکی از آمال های شخصی اش یعنی تعیین کنندگی در سرنوشت همه کردها، خصوصا کردهای ترکیه جامه عمل بپوشاند و در این مسیر اهتمام ورزد.

دیدار با نمایندگان پارلمان و نمایندگان کردها در این راستا برآورد می گردد، با توجه به واکنش های متنوع کردها به سفر سال 1392 بارزانی به دیاربکر ترکیه و مواضع جدید بارزانی در خصوص اداره کانتون های اعلامی از سوی حزب اتحاد دموکراتیک سوریه، حصول توفیق برای بارزانی در پروسه میانجیگری میان کردها و دولت ترکیه بعید به نظر می آید.

در حال حاضر بر اساس سیاست اعلامی حکومت اقلیم، بزرگترین هدف بارزانی برگزاری رفراندوم و اعلام استقلال کردستان عراق است. بر این اساس سفر وی به ترکیه، برای رایزنی در این خصوص نیز ارزیابی می شود. همزمانی سفر مسعود بارزانی و جو بایدن، معاون رئیس جمهوری آمریکا به عنوان طرفدار سه بخش شدن عراق به طوری که سه ضلع مثلث این کشور، یعنی شیعه، سنی و کُرد، از هم جدا شده و صاحب قدرت سیاسی شوند بر این احتمال می افزاید که مبحث استقلال اقلیم کردستان مورد مذاکره واقع شود. از آنجا که ژئوپلتیک شکننده اقلیم کردستان، سیاستمدارانش را مجبور می سازد که هر گونه تصمیمی در خصوص استقلال را به اطلاع همسایگانش برساند و نظرشان را جلب کند. به نظر می آید این موضوع محور اصلی گفتگوها در آنکارا باشد. اینکه تا چه میزان ترکیه موافق استقلال کردستان خواهد بود هنوز مشخص نیست. اما عملگرایی و عثمانی گری توأمان ترکیه در سیاست خارجی نشان داده است که قابلیت رفتارهای پیش بینی نشده را دارد. با این همه انتظار می رود ترکیه همچنان مایل به تعویق برگزاری رفراندوم و اعلام استقلال کردستان عراق باشد و به بازی ژئوپلتیکی خود ادامه دهد. به طورکلی این سفر موجب تقویت روابط دو سویه اربیل و آنکارا خواهد شد.

سفر پیش روی بارزانی به اروپا نیز در راستای تکمیل پروژه استقلال و همچنین کسب حمایت ها و کمک های نظامی و سیاسی اروپا صورت می گیرد. با این حال همچنان بحران های داخلی اقلیم کردستان مانند تعطیلی پارلمان و تیرگی روابط احزاب و گروه های سیاسی پابرچاست و مخالفین بارزانی بر نحوه سیاست ورزی او خرده گرفته و طیفی از انتقادات را متوجه اش می سازند.

به نظر می آید تا بحران ها و چالش های داخلی اقلیم مرتفع نشوند حتی طرح بحث استقلال اقلیم کردستان نیز چندان منطقی نیست گرچه از سوی برخی منتقدان بارزانی عنوان می شود که طرح مسئله استقلال، صرفا مانور رسانه ای است برای انحراف اذهان از مسائل داخلی و فرافکنی در این خصوص و تقویت پایگاه اجتماعی اش در بین مردم اقلیم، اما این مسئله چندان محتمل به نظر نمی آید گرچه ممکن است این دسته از مصارف داخلی هم بخشی از انگیزه او باشد. ولی به نظر می رسد آرمان و آرزوی دیرینه مسعود بارزانی به عنوان همزاد حزب دموکرات کردستان عراق (پارتی) و رهبر کنونی آن، چیزی نباشد جزء استقلال کردستان عراق و به نظر می آید در این راستا از هیچ تلاشی فروگذار نمی کند.