کدام استراتژی، کدام نتیجه در سوریه؟

نویسنده: حسین ملائک، سفیر سابق ایران در چین و تحلیلگر مسائل سیاست خارجی
دیپلماسی ایرانی: حضور ایران، عربستان، ترکیه، آمریکا و روسیه با نظرات متنافر و خاستگاه های متفاوت بین المللی در صحنه سوریه نه تنها نشانه ای از پیچیدگی این بحران بلکه خود دلیلی بر طولانی بودن هرگونه راه حل و احتمالاً منتفی بودن راه حلی یک جانبه به نفع هر یک از این "مدعیان" است.
در تاریخ ٨ اسفند ( ٢٧ فوریه) قطعنامه ٢٦٨ شورای امنیت با اجماع عملاً مفاد بیانیه منتشر شده توسط آمریکا و روسیه که درخواست رفع تخاصم مرحله ای را در سوریه داشت به تصویب رساند. بیانیه مزبور در تاریخ 24 فوریه صادر و از طرفین خواست که با رعایت مفاد آن از اولین ساعت روز 27 فوریه در مناطق مشخص شده تماس بین گروه های مورد نظر آتش بس به وجود آید.
آمریکایی ها از اول در مورد نتیجه و اجرای این اقدام از قول آقای اوباما با تردید سخن گفته و با اعتقاد به اینکه روس ها تمام اعتبار خود را در گرو اجرای قابل قبول این "آتش بس" قرار داده اند تمایل دارند که بیشتر روسیه مسئولیت میانجی گری را دنبال کند.
بنا به گفته آقای پوتین نیز این مرحله نقطه عطف در بحران سوریه است. موضعی که آمریکایی ها با آن حد اقل در بیان همخوانی ندارند. به هرحال ٩٧ گروه بعلاوه ارتش سوریه و نیروی هوایی روسیه نسبت به آن بیانیه اعلام وفاداری نموده و روسیه با برپایی یک مرکز کنترل آتش بس در جنب فرودگاه باسل الاسد در لاذقیه به نام "خمیمیم" و با استفاده از هواپیماهای بدون سرنشین بیشتر در منطقه اهتمام خود را به این منظور نشان داد.
اولین نتیجه این تحولات به وجود آوردن دو طرف مسئول و مذاکره کننده است که حداقل روی بسیاری از مفاهیم بین المللی اشتراک نظر دارند. یک گروه به رهبری آمریکا و دسته دیگر شامل دولت دمشق به رهبری روسیه.
سطور زیر رویکردی کلان و مقدماتی به این روند و احتمالاتی که برای ایران متصور خواهد بود دارد:
فرضیات:
1-می توان قریب به یقین گفت که حاکمیت سوریه از دست دمشق خارج و در اختیار شورای امنیت و مشخصاً آمریکا و روسیه قرار گرفته است. بدین مفهوم که بعید است "دولت ملی" سوریه بتواند یا بخواهد که دیگر روسیه در آن کشور دست به اقدامی نزند.
2-به نظر می رسد روسیه و آمریکا اگر در نتیجه با هم اختلاف پیدا نکنند در نحوه و مکانیزم پیشبرد مذاکرات نباید اختلاف زیادی داشته باشند.
3-با آغاز عدم درگیری روسیه و سوریه با "معارضین میانه رو" به دلیل رعایت مفاد قطعنامه این گروه ها اولاً از نظر سازمانی تقویت و نهایتاً مشروعیت سیاسی برابر با حاکمیت پیدا خواهند کرد.
4-روسیه به نسبت آمریکا هم انگیزه و هم تعهد بیشتری برای پیدا کردن راه حل برای این منازعه خواهد داشت تا با اثبات مسئولیت پذیری خود بتواند نقش بین المللی بیشتری پیدا کرده و روابط خود با اروپا و آمریکا در سطح جهانی تنظیم نماید. این آقای پوتین بود که با قطع برنامه های عادی تلویزیون روسیه اعلام کرد که با رئیس جمهور آمریکا در مورد آتش بس در سوریه به توافق رسیده است.
5-نقش کشورهایی همچون ترکیه، ایران و عربستان به طور مستقیم کاهش یافته و به نوعی مهار گردیده و در چارچوب خواهند آمد.
6-با توجه به اینکه از نظر وسعت، مناطق تحت کنترل داعش و جبهه النصره بیش از سایر گروه هاست و از عقبه ای به نام عراق، عربستان و ترکیه برخوردار هستند بنابر این هویتی سیاسی به نام سوریه تا میان مدت ۱۰-۵ ساله تعیین تکلیف نخواهد شد.
با مفروضات فوق چند احتمال را می توان مد نظر قرار داد:
1-آتش بس در مناطق اعلام شده که به نسبت مناطق درگیری بسیار کوچک و محدود است ادامه می یابد:
a. دسترسی دولت سوریه به مرزهای ترکیه دیگر مقدور نخواهد بود.
b. اقدامات حاکمیتی سوریه از جمله برقراری انتخابات منوط به پذیرش ملاحظات شورای امنیت سازمان ملل خواهد بود.
c. دو منطقه کردنشین حسکه و کوبانی با حضور روسیه در پایگاه هوایی قامیشلی و آمریکا در فرودگاه کشاورزی دیگری به فاصله ٤٥ کیلومتری قامیشلی به طرف عراق عملاً تبدیل به منطقه امن مورد حمایت دو قدرت حاضر خواهد شد. این منطقه احتمالاً کردستان آزاد آینده را شکل خواهد داد.
d. مذاکرات سیاسی به سرپرستی نمایندگی سازمان ملل آغاز و ادامه می یابد.
e.احتمالاً شورای امنیت اقدام به تصویب حضور نیروهای این سازمان در برخی از خطوط تماس کند
f. مدیریت مشترک آمریکا و روسیه نتیجه داده و می تواند الگویی برای همکاری بیشتر شود.
2-منطقه آتش بس در صورت عقب نشینی به عمل آمده توسط داعش و جبهه النصره گسترش یابد.
a. نقش و لزوم حضور نیروهای حافظ آتش بس بیشتر خواهد شد.
3-داعش و جبهه النصره در مقابل فشارها مقاومت نمایند.
a. سیاست آمریکا در از بین بردن رهبران و عناصر کلیدی داعش در جهت بی رهبر کردن گروه و در نهایت منفعل کردن آن است. اما بعید است ایدئولوژی و نیروهای عضو این دو گروه در تأمین کادر برای رهبری خود شکست بخورند. بنابراین این طرز فکر همانند طالبان در افغانستان که خود را به صورت سیاسی تحمیل نموده است جزیی از راه حل آینده این منطقه خواهد بود.
b. امکان درگیری بین گروه های معارض و ائتلاف بین آنها نیز بسیار زیاد است.
4-آتش بس به خاطر نقض مکرر آن توسط طرفین عملاً منتفی شود.
a. در این شرایط با توجه به ضعف نیروهای عملیاتی وابسته به گروه ها در صحنه برای پیشبرد اهداف حضور نیروهای مستقیم ترکیه و عربستان در سوریه غیرقابل اجتناب می نماید. در این وضعیت باید روی حضور نیروهای آمریکایی نیز به نوعی آینده نگری کرد.
b. احتمال اتخاذ تصمیمات جدی تر شورای امنیت سازمان ملل برای اعزام نیرو نیز می تواند قابل پیش بینی باشد.
نتیجه این بحران هرچه باشد جهت گیری اصلی سیاست خارجی ایران را برای آینده مشخص خواهد کرد. نتیجه این بحران رابطه سیاسی ایران با ترکیه، عربستان، روسیه و لبنان را رقم خواهد زد. نتیجه این بحران توازن درک و فهم سیاست در خاورمیانه بین ایران و آمریکا و نهایتاً اسراییل را روشن می نماید. نتیجه این بحران رابطه بین ایران و عراق را نیز تحت تأثیر قرار خواهد داد.
هیچ کدام از کشورهای درگیر تصویر روشنی از آنچه که بر اساس واقعیت های روی زمین می توانند بخواهند ندارند. آمریکا و روسیه فقط در مکانیزم های رسیدن به یک راه حل با هم توافق دارند اما نتیجه نیز برای آنان همان تنوعی را دارد که دیگران دچار آن هستند. باز کردن هرچه زودتر این بحث در بین صاحبنظران شاید بتواند راه حل های بهتری را در اختیار تصمیم گیران قرار دهد.