حزب عدالت و توسعه همچنان یکه‌تاز سیاست ترکیه

هوشنگ شیخی، پژوهشگر مسائل خاورمیانه

دیپلماسی ایرانی: در بیست و پنجمین انتخابات مجلس ملی ترکیه در 7 ژوئن حزب عدالت و توسعه (AKP) موفق به کسب اکثریت لازم کرسی ها برای تشکیل دولت نشد و به دنبال آن طبق قانون اساسی ترکیه، حزب حاکم دو راه داشت که در حالت اول باید حکومت ائتلافی تشکیل می داد اما با توجه به تنافر مواضع 4 حزب صاحب کرسی این اتفاق حادث نشد. در آگوست سال جاری راه دوم در پیش گرفته شد و دولت موقت به نخست وزیری احمد داوود اوغلو تشکیل شد و طبق قانون روز 1 نوامبر به عنوان روز انتخابات مجدد تعیین شد. در این میان اتفاقات مختلفی در ترکیه رخ داد که مهم ترین آن درگیری میان شبه نظامیان پ.ک.ک و نیروهای نظامی ترکیه بود که موجب کشته شدن بسیاری از هر دو طرف و همینطور از هم پاشیدگی شیرازه پیشین شهرهای کردنشین و در نتیجه معضلات امنیتی بسیاری گریبانگیر کشور ترکیه شد. از آن جمله می توان به بمب گذاری در شهرهای آنکارا و استانبول، تخریب دفاتر حزب دموکراتیک خلق ها(HDP) و تظاهرات ها و اعتصابات مختلف در اعتراض به وضع موجود از سوی طرفین اشاره کرد. با وجود این شرایط و پیش زمینه ها، انتخابات 1 نوامبر برگزار شد که نتایج آن شگفتی بسیاری از کارشناسان و ناظران مسائل داخلی ترکیه را به همراه داشت. به نحوی که حزب عدالت و توسعه (AKP) که در انتخابات 7 ژوئن 258 کرسی را کسب کرده بود، در انتخابات اخیر موفق به کسب 317 کرسی و گذشتن از حد نصاب 276 کرسی از مجموع 550 کرسی مجلس ملی ترکیه شد. برخی از تحلیلگران از سوی دیگر بر این باور بودند که با توجه به تحریک احساسات قومی کردها و وجود درگیرهای میدانی در ترکیه و همچنین عطف به رفتار انتخاباتی کردها در 7 ژوئن شاهد حفظ و تقویت آرای حزب دموکراتیک خلق ها (HDP) خواهیم بود. اما آنچه در اولین شب ماه نوامبر هنگام شمارش آرا شاهد آن بودیم غیر از این تصور بود. حزب دموکراتیک خلق ها (HDP) که در انتخابات 7 ژوئن شگفتی ساز شده بود و برخلاف بیشتر نظرسنجی ها و پیش بینی ها 80 کرسی را تصاحب کرده بود در انتخابات اخیر 21 کرسی را از دست داد و فقط قادر به حفظ 59 کرسی شد. تحلیل آمار انتخابات 27 استانی که سابقاٌ HDP در آن ها پایگاه اجتماعی و کرسی هایی را کسب کرده بود نتایج ذیل را به دست می دهد:

1. حزب دموکراتیک خلق ها (HDP)، تک کرسی های کسب کرده در انتخابات قبل در استان های ارزروم، کوچلی، بورسا، اردهان و آنتالیا را در انتخابات 1 نوامبر به طور تمام به رقیب اش، حزب عدالت و توسعه ( AKP) وانهاده است.

2. حزب دموکراتیک خلق ها (HDP) تنها در استان های شرناخ، موش،حکاری، بتلیس، سیرت، باتمان، آدیامان، بینگول، ازمیر و آنکارا توانسته ترکیب کرسی های انتخابات 7 ژوئن را حفظ کند. البته در همین حوزه های انتخابیه هم کاهش آرا چشمگیر است به طور مثال در استان کردنشین شرناخ که همواره پایگاه کردها و HDP به شمار می آید در انتخابات اخیر حدود 5 هزار از آرای سابق این حزب کاهش یافته و به طور مستقیم در سبد رأی حزب عدالت و توسعه ریخته شده است. در همین راستا می توان به آراء استان بتلیس اشاره کرد که HDP در 7 ژوئن 59 درصد آن را به خود اختصاص داده بود، به 48 درصد کاهش یافته است. همچنین استان بینگول که پیشتر 40 درصد آراء خود را به حزب دموکراتیک خلق ها داده بود در انتخابات نوامبر فقط 29 درصد آراء این استان نصیب HDP شده است.

3. حزب دموکراتیک خلق ها از هریک از دو کرسی استان های اغدیر، قارص، مرسین، آدانا، غازی آنتپ و تونچلی بدون استثنا یک کرسی را به رقیبش حزب عدالت و توسعه باخته است.

4. در 7 ژوئن 2015 حزب دموکراتیک خلق ها (HDP) در استانبول موفق به کسب 11 کرسی و یک میلیون و 69 هزار و 604 رأی شده بود که درانتخابات 1 نوامبر سهمش به 7 کرسی و 948 هزار و 701 رأی فروکاسته است.

5. HDP همچنین از 7 کرسی و370 هزار و 822 رأی استان وان، در این دوره به 6 کرسی و313 هزار و 165 رأی بسنده کرده است.

6. پیش از این در استان مهم دیاربکر 10 کرسی داشت که در حال حاضر موفق به حفظ 9 کرسی شده است همچنین در آگری هم از 4 کرسی قادر به حفظ 3 کرسی بوده است. همچنانکه در استان ماردین هم یکی از 5 کرسی سابق را از کف داده و حتی در شانلی اورفا زادگاه "اوجالان" رهبر محبوس پ.ک.ک، از 5 کرسی قبل، در انتخابات اخیر فقط 3 کرسی را تصاحب کرده است.

بعد از انتخابات 1 نوامبر، بررسی آمارهای 27 استان ترکیه که در 7 ژوئن حزب دموکراتیک خلق ها در آن ها موفق به کسب کرسی شده بود، نشانگر رویگردانی و نارضایتی حدود یک میلیون رأی دهنده سابق از سیاست های این حزب است. از طرف دیگر تجزیه و تحلیل نتایج صندوق ها نشان می دهد که تمام کرسی های از دست رفته بدون استثنا در اختیار حزب عدالت و توسعه (AKP) قرار گرفته است. البته کماکان بخش اعظمی از کردهای شرق و جنوب شرق ترکیه حامی سیاست های حزب دموکراتیک خلق ها (HDP) و شاه بیت شعار آن " آشتی در قابل عناد" هستند. گرچه نباید از ریزش های تأمل برانگیز طرفداران این حزب چشم پوشید، البته رهبران HDP این اتفاق را نتیجه فضای نابرابر انتخابات می دانند که با توجه به بررسی آمارهای پیش گفته، این مدعا با تحلیل واقع بینانه فاصله دارد و بیشتر به ژست های تبلیغاتی می ماند. در حال حاظر شرایط مناطق کردنشین ترکیه به هیچ وجه امیدوارکننده نیست. باری روابط کردها و دولت آک پارتی دوران پر فراز و نشیبی را پشت سرگذاشته که پیش بینی آینده این روابط را دشوار می سازد. با این حال نگارنده بر این باور است که برای پیش بینی آینده این روابط باید منتظر رفتار و کنش اشخاص صاحب منصبی چون اردوغان، داوود اوغلو، دمیرتاش و یوکسکداغ و همچنین کنش رهبران پ.ک.ک و تصمیمات امرالی بود.

کاهش کرسی ها فقط دامن HDP را نگرفته است بلکه حزب حرکت ملی(MHP) هم در بسیاری از موارد کرسی هایش را در رقابت با عدالت و توسعه باخته و تنها موفق به کسب 41 کرسی شده است که از دلایل عمده آن می توان به پیشی گرفتن داووداوغلو و اردوغان در سخنرانی هایشان از دولت باغچلی از حیث تحریک احساسات ملی ترک ها و ایجاد ذهنیتی مبنی بر اینکه اگر آک پارتی نباشد، هیچکس قادر به دفع شر تروریست ها نیست، اشاره کرد. همچنین بعضاً مواضع منفعلانه باغچلی و طرح مواردی همچون اینکه حزبش به دنبال کسب اقتدار نیست که در نهایت منجر به تضعیف جایگاه وی گشته از طرفی دیگر خروج "طغرل تورکش" فرزند "آلب ارسلان" مؤسس فقید حزب حرکت ملی(MHP) از این حزب و پیوستن به اردوگاه تبلیغاتی آک پارتی موجب تضعیف و انشقاق هرچه بیشتر این حزب شد. به نظر می آید در آینده مواضع حزب حرکت ملی(MHP) به مواضع حزب عدالت و توسعه (AKP) نزدیک شود.

برحسب ظاهر تنها حزبی که تحولات ترکیه چندان بر سرنوشتش در این انتخابات تأثیر ننهاده، حزب جمهوری خواه خلق(CHP) است که 132 کرسی قبل را به 134 کرسی بدل کرده و بر این گزاره طرفداران کمال قلیچدار اوغلو صحنه نهاده که وی خلف صالحی برای سلفش کمال آتاتورک مؤسس این حزب است؛ چراکه همچنان با وجود تحولات داخلی و شرایط منطقه ای توانسته طرفداران این حزب کهنه کار چپ میانه لائیک را حفظ کند و یک چهارم آرای کشور را به خود اختصاص دهد. کماکان باید چشم به نطق های آتشین رهبر این حزب دوخت و دولت ترکیه هم باید انتظار رفتارهای مثیرمأبآنه افزون تری را از اعضای این حزب داشته باشد.

پیش بینی بر این است در صورت عبور حزب عدالت و توسعه از حرکت های نمایشی و ماجراجویانه در داخل، همچنان این حزب یکه تاز میدان سیاست ترکیه خواهد بود. البته نباید از نظر دور داشت که به تعبیری حزب حاکم هم متحمل شکست شده است چراکه نشانگاه سیاستش کسب سه پنجم کرسی های مجلس برای به رفراندوم سپردن تغییر نوع نظام سیاسی و قانون اساسی این کشور بود و در این راستا توفیق نیافته است. در روزهای آتی باید چشم انتظار ابتکارات و اقداماتی از سوی رهبران این حزب جهت ائتلاف سازی در راستای اجرای این سیاست بود گرچه به سرانجام رسیدنش بعید می نماید. به عقیده نگارنده بهترین راه برای حفظ و گسترش نفوذ حزب عدالت و توسعه،تجدید نظر در سیاست های منطقه ای،قومی،مذهبی و اقتصادیش است که در شرایط حاضر گواهی در این خصوص مشاهده نمی شود. همچنین کسب اکثریت آراء در انتخابات اخیر به نظر رخدادی مقطعی و شکننده می آید که در آینده خدشه پذیر بوده و دلیلی برای تکرار آن وجود ندارد.

انتشار اولیه: سه شنبه 12 آبان 1394 / انتشار مجدد: دوشنبه 25 آبان 1394