راهبردهای ناکام در سوریه و تراژدی‌های جهانی

دکتر محمدمهدی مظاهری، استاد دانشگاه

دیپلماسی ایرانی: با گذشت حدود ۲ سال از شکل گیری گروه تروریستی داعش و قدرت یابی آن در کشورهای مختلف منطقه به خصوص عراق و سوریه، در عرصه بین المللی اختلاف نظرها برای مقابله با این گروه همچنان ادامه دارد. هر چند در ظاهر ائتلافی جهانی برای مقابله با این گروه شکل گرفت، اما در عمل این ائتلاف تنها متشکل از بیست کشور بوده و به هیچ عنوان جنبه ای جهانی ندارد و بسیاری از کشورهای تأثیرگذار در مقابله با داعش به دلایل سیاسی از آن حذف شده اند. نتیجه چنین رویکردی، مبارزه و اقدامات پراکنده، غیرهماهنگ و ناکارآمد با گروه داعش بوده است. در نتیجه چنین فرایند ناقص و ناکارمدی، شاهد آن هستیم که از یکسو آمریکا با تصویب کنگره کمک 500 میلیون دلاری جهت آموزش و تقویت نظامی به شورشیان سوریه اختصاص می دهد و از سوی دیگر روسیه به تجهیز و کمک نظامی به ارتش سوریه می پردازد و هر دو دلیل کمک های نظامی خود را مقابله با خطرات داعش معرفی می کنند. نتیجه چنین سیاست های متناقضی به این صورت نمایان شده است که سوریه و به تبع آن عراق در حال حاضر به کشورهایی ناامن، بی ثبات و کانونی عمده برای رشد افراط گرایی اسلامی بدل شده اند که آثار آن کشورهای همسایه را نیز بی نصیب نگذارده است.

به نظر می رسد در کنار برندگان چنین وضعیتی که بی شک گروه های تروریستی و تندرویان داعش هستند، تعداد بازندگان این راهبردهای غلط بیشتر و آثار و پیامد این وضعیت برای آنها تلخ تر است. متأسفانه نخستین بازندگان این وضعیت مردم بی پناه سوریه و عراق هستند که سال هاست روند توسعه و پیشرفت کشور آنها متوقف شده و آزادی و امنیت برای آنها به کالایی نایاب تبدیل شده است. زنان و اقلیت های مذهبی این کشورها بیشترین آسیب را از ادامه قدرت یابی داعش دیده اند و انواع محرومیت ها و خشونت ها را تجربه کرده اند. در واقع مردم این کشورها نه در کشور جنگ زده و پر آشوب خود امنیت دارند و نه در مسیر پرخطر مهاجرت و پناهندگی.

بحران عراق و سوریه تاکنون حدود 13.6 میلیون نفر از مردم سوری و عراقی را مجبور به ترک منازل خود کرده است و به دنبال محل امنی در داخل کشور خود و یا خارج از آن برآیند. وضعیت این جنگ زدگان در داخل کشور خود به گونه ای است که سازمان ملل در ماه های گذشته از وجود ۲.۵ میلیون گرسنه در سوریه خبر داد. در خارج از این کشور نیز متأسفانه آمار روزانه قربانی شدن پناهندگان سوری و عراقی در مسیر مهاجرت به کشورهای دیگر به اخبار تکراری رسانه های جهان تبدیل شده است. بازنده دیگر این بحران در کنار مردم این کشورها، کل جامعه بشری است که با نابودی آثار تاریخی و میراث فرهنگی این کشورها به دست گروه متحجر داعش، برگی از هویت و تاریخ غنی خود را از دست می دهد. کشورهای همسایه عراق و سوریه که با تهدید توسعه طلبی داعش مواجه هستند و نیز کشورهای اروپایی که با خیل عظیم مهاجران بی پناه و سرگردان روبه رو شده اند، از دیگر بازیگرانی هستند که از ناکامی مقابله با داعش متضرر می شوند. کشورهای اروپایی روزانه با ورود هزاران پناهجو و مهاجر رو به رو هستند و این امر علاوه بر لطمه به اقتصاد متزلزل برخی از آنها، باعث شده تا اختلافات میان کشورهای اروپایی بر سر مدیریت بحران بیش از پیش افزایش یابد.

حال با گذشت چهار سال از قدرت یابی و جولان داعش در شهرهای مختلف سوریه و بعد از پرداخت هزینه های بسیار، به ظاهر قدرت های بزرگ به ضعف و خطای راهبردی خود واقف شده و درصدد فراگیرتر کردن ائتلاف ضد داعش و حل جدی بحران سوریه برآمده اند. در این راستا وزیر امور خارجه آمریکا از آمادگی این کشور برای مذاکره نظامی با روسیه درباره بحران سوریه خبر داده و ابراز امیدواری کرده است که ایران و روسیه بتوانند نقش بیشتری در حل بحران سوریه ایفا کنند. هر چند چنین تصمیمی تا حدی متأثر از تلاش دولت اوباما برای درج امتیاز حل بحران سوریه در کارنامه سیاست خارجی خود و مقابله با قدرت یابی روزافزون روسیه در این کشور است، اما در عمل نتیجه این سیاست، بازتر شدن حلقه ائتلاف ضد داعش و به احتمال زیاد کارآمدتر شدن آن نیز خواهد بود. ظاهرا در جهانی که هنوز شعار «برو قوی شو اگر راحت جهان طلبی که در نظام طبیعت ضعیف پامال است» نصب العین رفتار کشورهاست.

تقویت موضع و جایگاه ایران و روسیه، کشورهای غربی و خصوصا آمریکا را به این نتیجه رسانده است که نمی توان در مقابله با تهدیدی که طیف وسیعی از انسان ها و کشورها را متأثر ساخته است، قدرت های بانفوذ و قدرتمند منطقه ای را نادیده گرفت و کنار گذاشت.

انتشار اولیه: سه شنبه 31 شهریور 1394 / انتشار مجدد: شنبه 2 مهر 1394