دورخیز روسیه به سمت نظام بین‌الملل چند قطبی

محمدمهدی مظاهری، استاد دانشگاه

دیپلماسی ایرانی: بعد از هماوردی غرب و روسیه در بحران سال 2014 کریمه که با سرسختی و حاکمیت روسیه بر این شبه جزیره به پایان رسید، هر چند کشورهای غربی با وضع تحریم هایی کوشیدند روسیه را در انزوا و فشار قرار دهند، اما از این نکته غافل بودند که این خرس شمالی دیگر از خواب زمستانی بیدار شده و نمی توان به راحتی آن را در غل و زنجیر کرد. بر این اساس پوتین که با سرسختی در موضوع اوکراین توانسته بود غرور ملی مردم خود را تقویت کرده و حمایت های داخلی از دولت خود را افزایش دهد، حال می کوشد با ایفای نقش فعال در خاورمیانه، آسیای میانه و آفریقا حوزه نفوذ خود را گسترش داده و جلوی یکه تازی های غرب و رأس آنها آمریکا را بگیرد. در این راستا شاهد نقش فعال روسیه در بحران سوریه هستیم.

روسیه که از مهمترین حامیان بین المللی بشار اسد بوده است، در شرق سوریه و بندر طرطوس یک پایگاه دریایی داشته و می کوشد از این طریق به تدارکات پایگاه نیروی هوایی سوریه کمک کند. روسیه با ایستادگی در مقابل خواست کشورهای غربی مبنی بر برکناری بشار اسد، آنها را ناچار به پذیرش خواست و رأی مردم سوریه کرده و حتی رایزنی های گسترده ای برای تقویت موضع خود انجام داده است. در همین راستا در اوایل شهریور نیز در ادامه تحرکات دیپلماتیک حول محور سوریه، مسکو پایتخت روسیه شاهد حضور سران برخی کشورهای عربی از جمله مصر، اردن و امارات بود. در این سفرها علاوه بر تقویت مناسبات دوجانبه، روسیه کوشیده است با اعطای کمک های نظامی و عقد قراردادهای اقتصادی با این کشورها، دیدگاه مثبت و حمایت آنها را از موضع خود جلب کند. کما اینکه موفق شد موضع مصر را که از جایگاه استراتژیک ارزشمندی در شمال آفریقا برخوردار است، به حمایت از بقای بشار اسد در قدرت تغییر دهد.

این البته پایان افزایش نفوذ روسیه در آفریقا نیست، میانجیگری روسیه در بحران سودان و برگزاری نشست سه جانبه وزیران امور خارجه سودان، سودان جنوبی و روسیه در ۱۹ شهریور (10 سپتامبر) از دیگر اقدامات فرامنطقه ای روسیه برای ایفای نقش یک قدرت بزرگ است. روابط میان سودان و سودان جنوبی، از زمان استقلال سودان جنوبی بر سر مسائل مختلف دچار تنش بوده است. مهمترین موضوعی که تنش میان دو کشور را تشدید کرده است موضوع مرزها و تقسیم منابع نفتی بوده است. حدود سه چهارم ذخایر نفتی سودان در جنوب این کشور قرار دارد ولی خط لوله های نفت صادراتی، از شمال سودان می گذرد. در چنین وضعیتی موفقیت روسیه در میانجیگری برای حل بحران چهار ساله می تواند به افزایش اعتبار این کشور در شمال آفریقا بیانجامد.

موافقت روسیه با فروش تسلیحات نظامی به افغانستان برای مقابله با نفوذ داعش نیز از دیگر تحرکات این کشور برای مبارزه با تروریسم و حمایت از کشورهای منطقه برای مقابله تهدیدات جدید است که این امر نیزاز ملزومات و ویژگی های قدرت های بزرگ است. بر این اساس چنین اقداماتی نشان از آن دارد که روسیه در تلاش است تا نشان دهد در این دهکده جهانی قدرت های دیگر نیز قادرند به حل بحران ها و مشکلات جهانی کمک کنند. نکته اینجاست که شکل گیری چنین فضای رقابتی در عرصه بین المللی می تواند حاوی فرصت ها و تهدیدات متعددی برای جمهوری اسلامی ایران باشد. از یکسو تغییر فضای تک قطبی به رهبری آمریکا به فضای چند قطبی و تکثرگرا، راه را برای بازیگری فعال قدرت های منطقه ای از جمله ایران باز می کند و قدرت چانه زنی و مذاکراتی کشور را بالا می برد. مهار سیاست جنگ طلبی و تهدید و ارعاب ایالات متحده برای دستیابی به اهداف و تغییر سیاست دیگر کشورها نیز از دیگر آثار مثبت این نظام چند قطبی جدید است که جمهوری اسلامی ایران هم از آن نفع بسیار خواهد برد. البته در مقابل باید متوجه این نکته نیز بود که دوران نظام دوقطبی و مرید و پیرو یکی از دو قطب شرقی یا غربی شدن نیز به پایان رسیده و در نظام بین الملل چند قطبی این همکاری های منطقه ای و مناسبات متوازن با همه کشورهای قدرتمند است که منافع ملی کشورها را تأمین می کند. بنابراین دستگاه دیپلماسی جمهوری اسلامی ایران نیز ضمن بهره بردن از شرایط جدید حاکم بر عرصه روابط بین الملل در راستای تأمین منافع ملی، و با مد نظر قرار دادن اصول عزت، حکمت و مصلحت به تحکیم و تقویت روابط با همه قدرت های اثرگذار و همسو با منافع و مصالح کشور می پردازد.

انتشار اولیه: چهارشنبه 25 شهریور 1394 / انتشار مجدد: شنبه 28 شهریور 1394