کرزی در سودای دوباره ریاست

نویسنده: سودارسان راگاوان

دیپلماسی ایرانی: دو روز قبل از پایان دوره ریاست جمهوری اش در سپتامبر سال 2014، حامد کرزی رئیس جمهور افغانستان میزبان گروهی از دیپلمات های خارجی برای دیدار خداحافظی بود. کرزی، که مبادی آداب بودن از شاخصه های او است، از آنها به خاطر کمک به افغانستان تشکر کرد و صحبت های خودش را با خواندن چند بیت از اشعار «رابرت فراست» شاعر آمریکایی به پایان برد. او در پایان صحبت هایش افزود که در خدمت جانشینش، اشرف غنی، و عبدالله عبدالله، متحد غنی در دولت ائتلافی، باقی خواهد ماند و گفت که «میراث» سیاسی او، همین انتقال مسالمت آمیز قدرت بوده است. وی افزود: «قطعاً به عنوان شهروند این کشور، حامی نظم جدید، رئیس جمهور جدید و رئیس اجرایی خواهم بود، و از هیچ کمکی دریغ نخواهم کرد، اما این کار را در سکوت انجام خواهم داد.»

10 ماه بعد از این سخنرانی، کرزی نه حامی است و نه ساکت. او تبدیل به یکی از منتقدان اصلی غنی و عبدالله شده است و در مسائل سیاسی، دیپلماتیک و قبیله ای به شدت فعال است. این مسئله باعث بروز تنش در بالاترین سطوح قدرت شده است و این نگرانی را دامن زده است که کرزی می خواهد دولت لرزان تحت حمایت آمریکا را بی ثبات سازد یا حداقل منافع سیاسی خود را تحصیل کند، آن هم در حالی که دولت درگیر مشکل نبود امنیت، درگیری های داخلی و اقتصاد شکننده است.

به گفته یک دیپلمات غربی که نمی خواست نامش فاش شود، کرزی «قطعاً برای خودش نقشی قائل است، اما نه به عنوان دولتمرد بازنشسته، بلکه به عنوان یک بازیگر فعال. هر چقدر خلأ سیاسی کش پیدا کند، فرصت برای او بیشتر می شود تا بتواند این نقش را بازی کند.»

کرزی درخواست ما برای مصاحبه را پاسخ نداد، اما متحدان او می گویند او نمی خواهد غنی یا عبدالله را تضعیف کند یا به قدرت بازگردد، بلکه دارد صرفاً از حقوق خودش به عنوان یک شهروند افغان استفاده می کند. به گفته «کریم خرم»، رئیس دفتر سابق کرزی: «او دولت در سایه تشکیل نداده است و قصد انجام چنین کاری را هم ندارد. او حتی علاقه ای ندارد یک حزب مخالف تشکیل بدهد.» بازگشت کرزی به عرصه سیاست یکی از تازه ترین نشانه های درگیری بر سر آینده افغانستان است: میان «گارد قدیم» است که پیرو قرن ها سنت حکومتداری بر اساس ریش سفیدی است و نسل جدید تکنوکرات ها که می خواهد نهادها و قوانین کشور را مدرن کند.

کرزی تقریباً سیزده سال رهبری افغانستان را بر عهده داشت؛ ابتدا به عنوان رئیس جمهور موقت از سال 2001 و سقوط طالبان و سپس در مقام رئیس جمهور منتخب برای 10 سال. با درگیر شدن غنی و عبدالله بر سر نتایج انتخابات در سال گذشته، دوره دوم کرزی چند ماه بیشتر از حد مقرر طول کشید. به گفته برخی ناظران، این چند ماه باب طبع رئیس جمهوری بود که به نظر می رسید میلی به واگذاری قدرت ندارد.

کرزی در مراسم خداحافظی ماه سپتامبرش از رابرت فراست اینگونه نقل کرد: «اما وعده هایی است که باید به آنها عمل کنم و فرسخ ها راه در پیش است، پیش از آنکه به خواب بروم.» از زمان تنفیذ ریاست جمهوری غنی، کرزی نه تنها پایگاه حمایتی اش را تقویت کرده است، بلکه از نظر دیپلمات های غربی و تحلیلگران تلاش زیادی کرده است که آن را گسترش دهد. یک روز معمولی برای کرزی با ملاقات سران قدرتمند قبایل، وزرا و والی های سابق، اعضای مجلس، مقامات استانی و هم قبیله ای هایش در اقامتگاه دولتی و دادن کمک و مشاوره به آنها سپری می شود.

این افراد شامل کسانی می شوند که یا شغل دولتی نصیب آنها نشده است یا احساس می کنند غنی آنها را از خود رانده است، چون رئیس جمهور فعلی افغانستان تصمیم گرفته است وزرای کابینه کرزی را در دولت خود به کار نگیرد. کرزی همچنین در تلاش است که با فرماندهان مجاهد سابق که علیه شوروی و طالبان می جنگیدند ارتباط بگیرد، به خصوص با آن دسته از مجاهدین که توسط دولت به حاشیه رانده شده اند. در مهمانی های سیاسی و دیپلماتیک، عجیب نیست که مقامات بلندپایه دولت کرزی حرف از فروپاشی دولت بزنند و آرزو کنند دولت موقتی به رهبری کرزی بر سر کار بیاید.

منتقدین کرزی می گویند او می خواهد قدرت خود را حفظ کند تا از خانواده خود و وفادارانش در مقابل اتهامات احتمالی مبنی بر فساد مالی محافظت کند. برخی می گویند او عصبانی است که غنی و عبدالله از او توصیه و راهنمایی نمی خواهند. از نظر برخی دیگر او می خواهد از میراث خودش حفاظت کند و برای این کار میل دارد که کشمکش های دولت ادامه یابد.

خرم تمام این ادعاها را رد می کند. کرزی ملاقات های منظمش با سفرا و دیپلمات های خارجی را ادامه می دهد. او از روسیه، چین و هند بازدید و با مقامات آنها دیدار کرده و در مورد افغانستان به تبادل نظر پرداخته است. معمولاً مقامات سابق دولت، از جمله مشاور امنیت ملی و وزیر خارجه اش، در این سفرها همراه او هستند. ماه پیش در مسکو، تشریفاتی که برای کرزی به جا آورده شد در حد یک رئیس دولت بود و او با پوتین دیدار کرد تا در مورد طالبان و ظهور داعش در افغانستان صحبت کند. نه غنی و نه عبدالله هنوز پس از رسیدن به قدرت دیداری رسمی از مسکو نداشته اند.

مقامات دولت افغانستان می گویند از دیدارهای خارجی کرزی نگران نیستند. آنها سفر وی به مسکو را به عنوان تلاش پوتین برای مقابله با آمریکا و انتقاد کرزی، تفسیر می کنند. اما همین مقامات در عین حال نگران دخالت کرزی در عزل و نصب ها و سیاست های دولت هستند. کرزی هنوز هم در مجلس افغانستان طرفدارانی دارد. منتقدان می گویند تحت تأثیر او بوده است که برخی از نامزدهای کابینه غنی رای اعتماد نگرفته اند. نهادهای مذهبی محافظه کار و مقامات استانی هم ارتباط خوبی با کرزی دارند.

یکی از دستیاران بلندپایه عبدالله که به شرط فاش نشدن نامش حاضر به صحبت در مورد مشکلات دولت با کرزی شده بود می گوید: «او اخیراً پشت پرده تحرکات زیادی داشته است. کرزی برای خودش طرفدارانی دارد که پاکسازی آنها از مناصب دولتی زمان می برد.»

خرم این اتهامات را انکار می کند. در ملأ عام، شکی وجود ندارد که کرزی منتقد دولت است. او و معاونانش بدون تعارف از سیاست های غنی، از جمله امضای پیمان امنیتی دوجانبه با واشنگتن، انتقاد کرده اند. در ماه مه، کرزی خواستار لغو توافق میان سازمان های اطلاعاتی پاکستان و افغانستان شد و ادعا کرد که این توافق برخلاف منافع ملی افغانستان است. ماه پیش، او حملات پهپادهای آمریکا را که منجر به قتل غیرنظامیان شد محکوم کرد، در حالی که غنی از اظهارنظر در مورد چنین حملاتی خودداری می کند.

احمد سعیدی، تحلیلگر سیاسی مقیم کابل، می گوید: «کرزی سیاستمدار باهوشی است. او می داند که ضدیت با آمریکا و پاکستان در افغانستان طرفدار دارد.» رکود سیاسی و ناامیدی همگانی به دلیل کمبود شغل و افزایش قیمت ها باعث افزایش محبوبیت کرزی در میان عامه مردم شده است. کاریزمای کرزی از اشرف غنی بیشتر است. در مصاحبه ها، بیشتر افغان ها ابراز امیدواری می کنند که او باز هم برای ریاست جمهوری نامزد شود، اگرچه سقف ریاست جمهوری در قانون اساسی افغانستان دو دوره است.

طرفداران غنی و عبدالله به افزایش محبوبیت کرزی معترف هستند؛ اما گلایه می کنند که نهادهای دولتی فاسد و گرفتار سوءمدیریت را از او به ارث برده اند، آن هم در کشوری که نیروهای نظامی بین المللی از آن خارج شده اند و کمک های خارجی رو به کاهش است. دستیار عبدالله می گوید: «در دوران کرزی، مردم شاغل بودند و نیروهای نظامی بیشتری در روستاها حضور داشتند، اما اکنون وضعیت عوض شده است. به همین خاطر مردم کرزی را قبول دارند.»

دیپلمات های غربی می گویند دولت هم در افزایش محبوبیت کرزی مقصر است. درگیری داخلی درون دولت باعث ناتوانی کابینه برای انجام هر گونه اصلاحات اساسی شده است. همین امر باعث شده است افراد متنفذ خواهان منصب به کرزی متمایل شوند. به گفته دیپلمات غربی: «بسیاری از این افراد مدیران قابلی بودند. فقط تعداد اندکی از آنها پیوند ایدئولوژیک یا قبیله ای با کرزی داشتند. باعث تأسف است که بسیاری از شخصیت های قدرتمند از دولت بیرون رانده شده اند. عجیب بود اگر کرزی از این موقعیت استفاده نمی کرد.»

اما عبدالله و غنی تلاش می کنند وضعیت را به نفع خود برگردانند. در بهار امسال، عبدالله در گردهمایی رهبران مجاهدین علناً از کرزی خواست که در مسائل سیاسی کشور دخالت نکند. هفته پیش، او همچنین دولت کرزی را به خاطر مشکلات اقتصادی کشور مقصر دانست. اشرف غنی که وزیر اقتصاد کرزی بوده است در ملأعام احترام کرزی را حفظ کرده است. افراد نزدیک به او می گویند او اکنون فکر می کند که این کار اشتباه بوده است. تنش میان این دو بعد از انتقاد کرزی از توافق با سازمان اطلاعاتی پاکستان بالا گرفت، تا آن حد که آنها اکنون، به گفته دستیاران غنی و دیپلمات های غربی، دیگر با هم صحبت نمی کنند. در روزهای اخیر، هر دو طرف تلاش کرده اند اختلافات را تا حدی مرتفع سازند.

به گفته حشمت غنی، برادر کوچکتر اشرف غنی رئیس جمهور، «اخیراً فهمیده است که احترامی که او به کرزی به عنوان رئیس جمهور سابق گذاشته است، باعث شده است کرزی گمان کند می تواند به رئیس جمهور در مورد امور جاری دولت تذکر بدهد.» ماه پیش رسانه های خبری افغانستان گزارش دادند که غنی در جمع رهبران جامعه مدنی در قندهار، پایگاه قبیله ای کرزی، گفته است که «دولت موازی در کار نخواهد بود». این به مثابه هشداری ضمنی به کرزی بوده است. با این حال، در هفته های اخیر غنی تلاش کرده است افراد متنفذی را که پیشتر به حاشیه رانده بود به سمت خود جلب کند. او به پسران برخی از فرماندهان مجاهدین و همچنین به برخی از وفاداران به کرزی مناصبی را پیشنهاد داده است.

در یکی از مهمانی های دیپلماتیک اخیر، یکی از مقامات سابق خبر داد که چنین پیشنهادی از غنی دریافت کرده است. او سپس لبخندی زد و گفت: « در موردش با کرزی مشورت می کنم.»

منبع: واشنگتن پست/ مترجم: علی عطاران

انتشار اولیه: سه شنبه 30 تیر 1394 / انتشار مجدد: یکشنبه 11 مرداد 1394