پیش‌بینی آینده خاورمیانه با توافق هسته‌ای
سیدعلی محقق در سرمقاله ابتکار نوشت:
مذاکرات فرسایشی و پیچیده ایران و غرب بر سر پرونده هسته ای را طولانی ترین مذاکرات تاریخ دیپلماسی جهان نامیده اند. طی 20 ماه گذشته وزیران خارجه ایران و شش کشور اروپایی، آمریکایی و آسیایی به همراه معاونین و دیگر دیپلمات های طراز اول کشورهایشان و همچنین مقام های ارشد اتحادیه اروپا بر سر یک مساله به ظاهر مختصر اما در واقع پیچیده و مهم بیش از 20 دوره مذاکره برگزار کردند و هزاران نفر- ساعت با حضور پشت میز مذاکره به گفتگو و مجادله و چانه زنی پرداختند. در این دوران دیپلمات ها و هیات های عالی رتبه ایران و امریکا و 5 کشور دیگر طرف مذاکرات، هرکدام چند صد روز مسافرت و ماموریت کاری و دیپلماتیک را به این موضوع اختصاص دادند تا بلکه این ماراتن نفس گیر هسته ای به خط پایان برسد.
آنها در نیویورک و در مهرماه سال 92 مقدمات گفتگوها را کلید زدند و با دیدار محمدجواد ظریف و جان کری تابوی بزرگ مذاکره مستقیم ایران و امریکا شکسته شد. اواخر پاییز همان سال با توافق اولیه ژنو، نقشه راه توافق جامع کلید زده شد. پس از تمدیدهای چندگانه و فراز و نشیب های بسیار فروردین امسال طرفین در لوزان سوییس تفام اولیه برای نهایی کردن توافق را امضا کردند و اکنون در میانه ماه تیر این گفتگوها به خط پایان رسیده است.بازگشتی به سالهای دورتر و بازخوانی ریشه های شکل گیری جدال دوازده ساله بر سر پرونده هسته ای و عواملی که باعث شد این ماجرا به یک مساله و بحران بین المللی تبدیل شود هم نشان می دهد که از هر زاویه ای که به ماجرای پرونده هسته ای نگاه کنیم، همه چیز ریشه در بی اعتمادی و تیرگی روابط دو کشور ایران و آمریکا داشته است و تحرکات آژانس و کشورهای اروپایی در همه این سالها صرفا نقش تسهیلگری و کاتالیزوری برای تشدید فشار به ایران داشته است.
اکنون هم مذاکرات اخیر و توافق حاصله را با هر شاخص و معیاری که بسنجیم، واقعیت این است که دو کشور جمهوری اسلامی ایران و ایالات متحده آمریکا اراده کنندگان اصلی برای آغاز گفتگوها و پیشرفت و به نتیجه رسیدن مذاکرات بوده اند و در اصل توافق حاصله، توافقی است میان تهران و واشنگتن؛ هرچند نباید نقش مسئولان قدیم و جدید سیاست خارجی اتحادیه اروپایی، نمایندگان انگلیس، آلمان، فرانسه، روسیه و چین و اثرگذاری نوع نگاه و منافع خاص هر کدام در این روند را کتمان کرد.نگاهی به جنس حضور و نقش دیپلمات های ارشد ایران و آمریکا در این 21 دوره گفتگو نشان می دهد که باراک اوباما و جان کری و دیگر مسئولان دولت کنونی آمریکا به عنوان قدرت حاکم، منافع ملی کشور خود و در قامت یک حزب سیاسی، منافع حزبی خود را در رفع اختلاف هسته ای و کاستن از تنش بین واشنگتن و تهران دانسته و در این مورد به خصوص دیپلماسی و گفتگو را به مثابه فرصتی برای پیشبرد این دو منفعت ملی و حزبی برگزیده اند. اگرچه ایران همواره اعلام کرده که مذاکره کنونی با امریکایی ها محدود به پرونده هسته ای است اما به طور قطع از روز اول تعریفی که آمریکایی ها و حتی اروپایی ها از نشستن پشت میز مذاکره با تهران داشته اند، محدود به رفع به اصطلاح نگرانی ها درباره فعالیت اتمی نبوده و دورنمایی وسیع تر از مساله هسته ای را در پس شکستن تابوی گفتگوی مستقیم و کاهش تنش با تهران جستجو می کنند. نگاهی به شرایط بغرنج و متلاطم خاورمیانه امروزی، اعتراف گاه و بیگاه جامعه جهانی به نقش بی بدیل تهران در تامین ثبات منطقه ای و جهانی، فروپاشی ناگهانی قدرت برخی کشورهای به ظاهر قدرتمند اما پوشالی خاورمیانه و اثبات برخوردهای پارادوکسیکال و غیرقابل اتکای دیگر کشورهای موثر در منطقه نشان می دهد که دوره نادیده گرفتن تهران در معادلات منطقه ای به سر آمده و اصرار 35 ساله غرب برای بی توجهی به قدرت موازنه بخش ایران، اصلی ترین عامل بحران های ریز و درشت امنیتی در خاورمیانه بوده است.
در سوی دیگر میدان هم مردم ایران با تجربه اندوزی از دوران هشت ساله دیپلماسی تهاجمی و تنش زای دولتهای نهم و دهم و فرصت سوزی های متعدد که چند قطعنامه و دهها تحریم اقتصادی و سیاسی را به کشور تحمیل کرد، دست به دامان خردورزان دوراندیش عرصه سیاست برای تنش زدایی و اعتدال در سیاست داخلی و خارجی شدند. به بیان واضح تر متعاقب اینکه در سالهای 90 تا 92 پرونده هسته ای به بهانه ای برای ایران هراسی و مانعی غیرضروری بر سر اقتصاد داخلی و مناسبات ایران و جامعه جهانی بدل شده بود، در انتخابات خرداد سال 92 به ناگهان حل و فصل این پرونده، رفع تحریم و انزوای ایران و آزاد سازی قدرت و پتانسیل بین المللی کشور به اصلی ترین مطالبه اکثریت جامعه تبدیل شد و در قالب رای به «حسن روحانی» و بعدها استقبال مردمی از اقدامات محمدجواد ظریف به عنوان مسئول مذاکرات هسته ای خود را نشان داد.
وزیران امورخارجه آمریکا و ایران در روند مذاکرات هسته ای یک روز با بیش از 6 ساعت گفتگوی بدون توقف رکورد مذاکره بی وقفه دو مقام دیپلماتیک جهان را می شکنند و روزهایی دیگر با حدود 20 روز حضور مستمر در وین برای انجام یک ماموریت دیپلماتیک، رکورد اقامت وزیرخارجه یک کشور در شهر و کشوری ثالث را جابجا می کنند.
مورخین آمریکایی اعتراف کرده اند که جان کری در جریان مذاکرات هسته ای بسیاری از رکوردهای پیشینیان خود در عرصه دیپلماسی آمریکا را شکسته است. اقامت کری در هتل کوبورگ وین، امروز وارد بیستمین روز خود شد که این مدت طولانی ترین دوره اقامت یک دیپلمات ارشد آمریکا برای انجام یک دور مذاکره دیپلماتیک خاص در شهری خارج از ایالات متحده است. همچنین از زمان کنفرانس صلح پاریس در سال ۱۹۱۹ که طولانی ترین دوره مذاکره آمریکایی ها با کشورهای دیگر محسوب می شد این کشور در هیچ مذاکره ای به اندازه گفت وگوهای هسته ای ایران در میز مذاکره نبوده است.طولانی و فرسایشی شدن مذاکرات و اصرار به گفتگو تا رسیدن به نتیجه از نگاهی نشانگر ابعاد اختلافات ایران و آمریکا و ارتفاع دیوارهای بی اعتمادی ناشی از 3.5 دهه تیرگی روابط دو کشور است و از سویی اصرار دو طرف به حل و فصل این اختلاف عمیق و کاستن از بار بی اعتمادی های موجود نشان می دهد که بیش از هر گروه و کشوری، دو طرف اصلی ماجرا یعنی واشنگتن و تهران بر ضرورت کاستن از هزینه های تداوم این اختلاف و منافع کلان تری که با رفع موضوع می توان در سطح منطقه و جهان به دست آورد، واقف شده اند.در این بین اظهارات تلویحی محمدجواد ظریف در هفته گذشته مبنی بر امادگی تهران برای ایفای نقش در تامین ثبات خاورمیانه به عنوان یکی از خروجی های دیگر توافق هسته ای و همچنین قطعی شدن گنجاندن لغو تدریجی تحریم های تسلیحاتی ایران در قالب توافق نامه نهایی نشان می دهد که قرار است این توافق فقط یک توافق صرف در مساله هسته ای نباشد و اگر طرفین اراده کنند میتواند به آن به عنوان بستری برای بازگشت نظمی نوین و ثباتی قابل اتکا به خاورمیانه نیز نگاه کرد؛ چیزی که می تواند از دلایل این همه اصرار طرفین برای نتیجه گیری مذاکرات و حصول توافق رمزگشایی کند.
مذاکرات فرسایشی و پیچیده ایران و غرب بر سر پرونده هسته ای را طولانی ترین مذاکرات تاریخ دیپلماسی جهان نامیده اند. طی 20 ماه گذشته وزیران خارجه ایران و شش کشور اروپایی، آمریکایی و آسیایی به همراه معاونین و دیگر دیپلمات های طراز اول کشورهایشان و همچنین مقام های ارشد اتحادیه اروپا بر سر یک مساله به ظاهر مختصر اما در واقع پیچیده و مهم بیش از 20 دوره مذاکره برگزار کردند و هزاران نفر- ساعت با حضور پشت میز مذاکره به گفتگو و مجادله و چانه زنی پرداختند. در این دوران دیپلمات ها و هیات های عالی رتبه ایران و امریکا و 5 کشور دیگر طرف مذاکرات، هرکدام چند صد روز مسافرت و ماموریت کاری و دیپلماتیک را به این موضوع اختصاص دادند تا بلکه این ماراتن نفس گیر هسته ای به خط پایان برسد.
آنها در نیویورک و در مهرماه سال 92 مقدمات گفتگوها را کلید زدند و با دیدار محمدجواد ظریف و جان کری تابوی بزرگ مذاکره مستقیم ایران و امریکا شکسته شد. اواخر پاییز همان سال با توافق اولیه ژنو، نقشه راه توافق جامع کلید زده شد. پس از تمدیدهای چندگانه و فراز و نشیب های بسیار فروردین امسال طرفین در لوزان سوییس تفام اولیه برای نهایی کردن توافق را امضا کردند و اکنون در میانه ماه تیر این گفتگوها به خط پایان رسیده است.بازگشتی به سالهای دورتر و بازخوانی ریشه های شکل گیری جدال دوازده ساله بر سر پرونده هسته ای و عواملی که باعث شد این ماجرا به یک مساله و بحران بین المللی تبدیل شود هم نشان می دهد که از هر زاویه ای که به ماجرای پرونده هسته ای نگاه کنیم، همه چیز ریشه در بی اعتمادی و تیرگی روابط دو کشور ایران و آمریکا داشته است و تحرکات آژانس و کشورهای اروپایی در همه این سالها صرفا نقش تسهیلگری و کاتالیزوری برای تشدید فشار به ایران داشته است.
اکنون هم مذاکرات اخیر و توافق حاصله را با هر شاخص و معیاری که بسنجیم، واقعیت این است که دو کشور جمهوری اسلامی ایران و ایالات متحده آمریکا اراده کنندگان اصلی برای آغاز گفتگوها و پیشرفت و به نتیجه رسیدن مذاکرات بوده اند و در اصل توافق حاصله، توافقی است میان تهران و واشنگتن؛ هرچند نباید نقش مسئولان قدیم و جدید سیاست خارجی اتحادیه اروپایی، نمایندگان انگلیس، آلمان، فرانسه، روسیه و چین و اثرگذاری نوع نگاه و منافع خاص هر کدام در این روند را کتمان کرد.نگاهی به جنس حضور و نقش دیپلمات های ارشد ایران و آمریکا در این 21 دوره گفتگو نشان می دهد که باراک اوباما و جان کری و دیگر مسئولان دولت کنونی آمریکا به عنوان قدرت حاکم، منافع ملی کشور خود و در قامت یک حزب سیاسی، منافع حزبی خود را در رفع اختلاف هسته ای و کاستن از تنش بین واشنگتن و تهران دانسته و در این مورد به خصوص دیپلماسی و گفتگو را به مثابه فرصتی برای پیشبرد این دو منفعت ملی و حزبی برگزیده اند. اگرچه ایران همواره اعلام کرده که مذاکره کنونی با امریکایی ها محدود به پرونده هسته ای است اما به طور قطع از روز اول تعریفی که آمریکایی ها و حتی اروپایی ها از نشستن پشت میز مذاکره با تهران داشته اند، محدود به رفع به اصطلاح نگرانی ها درباره فعالیت اتمی نبوده و دورنمایی وسیع تر از مساله هسته ای را در پس شکستن تابوی گفتگوی مستقیم و کاهش تنش با تهران جستجو می کنند. نگاهی به شرایط بغرنج و متلاطم خاورمیانه امروزی، اعتراف گاه و بیگاه جامعه جهانی به نقش بی بدیل تهران در تامین ثبات منطقه ای و جهانی، فروپاشی ناگهانی قدرت برخی کشورهای به ظاهر قدرتمند اما پوشالی خاورمیانه و اثبات برخوردهای پارادوکسیکال و غیرقابل اتکای دیگر کشورهای موثر در منطقه نشان می دهد که دوره نادیده گرفتن تهران در معادلات منطقه ای به سر آمده و اصرار 35 ساله غرب برای بی توجهی به قدرت موازنه بخش ایران، اصلی ترین عامل بحران های ریز و درشت امنیتی در خاورمیانه بوده است.
در سوی دیگر میدان هم مردم ایران با تجربه اندوزی از دوران هشت ساله دیپلماسی تهاجمی و تنش زای دولتهای نهم و دهم و فرصت سوزی های متعدد که چند قطعنامه و دهها تحریم اقتصادی و سیاسی را به کشور تحمیل کرد، دست به دامان خردورزان دوراندیش عرصه سیاست برای تنش زدایی و اعتدال در سیاست داخلی و خارجی شدند. به بیان واضح تر متعاقب اینکه در سالهای 90 تا 92 پرونده هسته ای به بهانه ای برای ایران هراسی و مانعی غیرضروری بر سر اقتصاد داخلی و مناسبات ایران و جامعه جهانی بدل شده بود، در انتخابات خرداد سال 92 به ناگهان حل و فصل این پرونده، رفع تحریم و انزوای ایران و آزاد سازی قدرت و پتانسیل بین المللی کشور به اصلی ترین مطالبه اکثریت جامعه تبدیل شد و در قالب رای به «حسن روحانی» و بعدها استقبال مردمی از اقدامات محمدجواد ظریف به عنوان مسئول مذاکرات هسته ای خود را نشان داد.
وزیران امورخارجه آمریکا و ایران در روند مذاکرات هسته ای یک روز با بیش از 6 ساعت گفتگوی بدون توقف رکورد مذاکره بی وقفه دو مقام دیپلماتیک جهان را می شکنند و روزهایی دیگر با حدود 20 روز حضور مستمر در وین برای انجام یک ماموریت دیپلماتیک، رکورد اقامت وزیرخارجه یک کشور در شهر و کشوری ثالث را جابجا می کنند.
مورخین آمریکایی اعتراف کرده اند که جان کری در جریان مذاکرات هسته ای بسیاری از رکوردهای پیشینیان خود در عرصه دیپلماسی آمریکا را شکسته است. اقامت کری در هتل کوبورگ وین، امروز وارد بیستمین روز خود شد که این مدت طولانی ترین دوره اقامت یک دیپلمات ارشد آمریکا برای انجام یک دور مذاکره دیپلماتیک خاص در شهری خارج از ایالات متحده است. همچنین از زمان کنفرانس صلح پاریس در سال ۱۹۱۹ که طولانی ترین دوره مذاکره آمریکایی ها با کشورهای دیگر محسوب می شد این کشور در هیچ مذاکره ای به اندازه گفت وگوهای هسته ای ایران در میز مذاکره نبوده است.طولانی و فرسایشی شدن مذاکرات و اصرار به گفتگو تا رسیدن به نتیجه از نگاهی نشانگر ابعاد اختلافات ایران و آمریکا و ارتفاع دیوارهای بی اعتمادی ناشی از 3.5 دهه تیرگی روابط دو کشور است و از سویی اصرار دو طرف به حل و فصل این اختلاف عمیق و کاستن از بار بی اعتمادی های موجود نشان می دهد که بیش از هر گروه و کشوری، دو طرف اصلی ماجرا یعنی واشنگتن و تهران بر ضرورت کاستن از هزینه های تداوم این اختلاف و منافع کلان تری که با رفع موضوع می توان در سطح منطقه و جهان به دست آورد، واقف شده اند.در این بین اظهارات تلویحی محمدجواد ظریف در هفته گذشته مبنی بر امادگی تهران برای ایفای نقش در تامین ثبات خاورمیانه به عنوان یکی از خروجی های دیگر توافق هسته ای و همچنین قطعی شدن گنجاندن لغو تدریجی تحریم های تسلیحاتی ایران در قالب توافق نامه نهایی نشان می دهد که قرار است این توافق فقط یک توافق صرف در مساله هسته ای نباشد و اگر طرفین اراده کنند میتواند به آن به عنوان بستری برای بازگشت نظمی نوین و ثباتی قابل اتکا به خاورمیانه نیز نگاه کرد؛ چیزی که می تواند از دلایل این همه اصرار طرفین برای نتیجه گیری مذاکرات و حصول توافق رمزگشایی کند.
نظر شما :