استقبال صنایع نظامی آمریکا از توافق هسته‌ای ایران

نویسنده: پل مک لیری

دیپلماسی ایرانی: اگر دولت باراک اوباما توافق هسته ای را با ایران امضا کند، فرصت بادآورده ای نصیب صنایع نظامی آمریکا خواهد شد تا بتوانند سلاح های پیشرفته خود را به کشورهای نفت خیز ثروتمند و نگران حاشیه خلیج فارس بفروشند. انگیزه این کشورها برای هزینه کردن در امور تسلیحاتی، یکی از بندهای حساس توافق میان ایران و قدرت های جهانی است که توان موشکی ایران را از دایره مذاکرات هسته ای بیرون نگه می دارد. این تصمیم کاخ سفید باعث عصبانیت منتقدانش در کنگره و برخی کشورهای اروپایی شده است. علاوه بر آن، چنین تصمیمی کشورهای حاشیه خلیج فارس مانند عربستان سعودی و امارات متحده عربی را که در تیررس موشک های بالستیک ایران قرار دارند، نگران می کند.

این یعنی فارغ از نتیجه مذاکرات، کشورهای حاشیه خلیج فارس که برخی از آنان بزرگترین مشتریان سلاح در سطح جهان هستند، در سال های آینده سر کیسه را شل تر خواهند کرد. صنایع نظامی آمریکا مدت ها است که متوجه بازار پرمنفعت این منطقه شده اند و روی فروش اسلحه بیشتر به خاورمیانه حساب می کنند. آنها از این طریق می توانند کسری ناشی از کاهش بودجه دفاعی آمریکا را جبران کنند.

در ساختمان لاکهید مارتین، غول صنایع نظامی، «مریلین هیوسن»، مدیر ارشد اجرایی این شرکت، قصد دارد درآمد این شرکت از فروش خارجی را از 17 درصد سال 2014 به 20 درصد در سال 2015 برساند. قرار است بیشتر این رشد از فروش سامانه های دفاع موشکی تأمین شود. فروش سالانه این شرکت در حوزه سامانه موشکی و سامانه کنترل آتش در حدود 8 میلیارد دلار است، که نیمی از آن متعلق به متحدان آمریکا در خاورمیانه، آسیا و اروپا است.

به گفته جو گارلند، نایب رئیس واحد گسترش تبادلات تجاری بین المللی در «سازمان موشک و کنترل آتش» لاکهید مارتین: «به دلیل بی ثباتی منطقه خاورمیانه، علاقه به قابلیت دفاع هوایی چندلایه بسیار بیشتر شده است». در ماه دسامبر سال گذشته، لاکهید مارتین به منظور حضور بیشتر در منطقه خاورمیانه، نهادی با نام «مرکز نوآوری و راه حل های امنیتی» (Center for Innovation and Security Solutions) در ابوظبی امارات راه اندازی کرد. گارلند هدف از راه اندازی این مرکز را همکاری با امارات متحده عربی بر روی سامانه های دفاعی امنیتی مدّنظر این کشور و جستجوی راه های جدید برای همکاری با متحدان منطقه ای نامید.

آنچه برای این کشورها سود به ارمغان می آورد، نه تعداد معامله های نظامی، بلکه هزینه بسیار سنگین راه اندازی تعداد اندکی سامانه است. در طول چند سال گذشته، امارات متحده عربی برای خرید دو سامانه ضدموشک بالستیک با نام THAAD از شرکت لاکهید مارتین، 1.9 میلیارد دلار هزینه کرده است. در همین حال، قطر و عربستان سعودی نیز در تلاش برای خرید سامانه های آتش متحرک و رادارهای مربوطه از شرکت «ریتیون» هستند.

سال گذشته 10 درصد از حدود 23 میلیارد دلار درآمد جهانی ریتیون از خاورمیانه به دست آمده بود. این شرکت میلیاردها دلار سامانه موشکی پاتریوت به اسرائیل، عربستان سعودی، کویت، قطر و امارات متحده عربی فروخته است. فروش این اقلام، همراه با قراردادهای الحاقی سنگین برای حفظ و نگهداری و به روز کردن تجهیزات است. امسال، این شرکت موفق به عقد یک قرارداد 2 میلیارد دلاری فروش سامانه پاتریوت با عربستان سعودی شد. به این ترتیب، عربستان سعودی جزو معدود کشورهایی خواهد شد که این سامانه را به کار گرفته اند. به کمک همین سامانه موشکی پاتریوت بود که ریاض توانست موشک اسکاد شلیک شده از خاک یمن توسط حوثی ها را سرنگون کند.

مقامات شرکت ریتیون از پاسخگویی به سوالات ما خودداری کردند؛ اما در ماه آوریل، توماس کندی، مدیرعامل شرکت ریتیون گفت که مبادلات بین المللی، 28 درصد درآمد شرکت را در سه ماهه اول سال 2015 تشکیل داده است. فارغ از نتیجه مذاکرات با ایران، این نسبت در سال های آتی بیشتر هم خواهد شد. به گفته «گرنت روگان»، مدیرعامل شرکت «بلنهایم کاپیتال» و کارشناس فروش تجهیزات نظامی، «سعودی ها و اماراتی ها به این توافق اعتمادی ندارند، مفاد آن هر چه که باشد». او پیش بینی کرد که فروش سامانه های پاتریوت و رادارهای پیشرفته در سال های آینده افزایش یابد. به گفته او «اگر توافق صورت نگیرد، یا توافقی صورت بگیرد که ایران را تضعیف نکند، عربستان [در خرید این تجهیزات] با سرعت بیشتری عمل خواهد کرد».

افزایش احتمالی خرید تجهیزات نظامی تأثیر خود را به سرعت نشان نخواهد داد، چون عقد قرارداد و تولید سامانه های موشکی دفاعی چندین سال طول می کشد. اما شش کشور شورای همکاری خلیج فارس در حالی که منتظر پیاده شدن این قراردادها هستند، طرحی برای یکپارچه کردن سامانه های دفاع موشکی و قابلیت های شناسایی خود دارند تا بر پروازهای انجام شده بر فراز این منطقه تسلط بیشتری داشته باشند. اما این طرح بسیار زمانبر و پیچیده است.

به گفته توماس کاراکو، پژوهشگر ارشد مرکز مطالعات راهبردی و بین المللی (Center for Strategic and International Studies) «این اقدام با مشکلات سیاسی روبرو است». پس از نشست ماه مه سران شورای همکاری خلیج فارس در واشنگتن، کشورهای عضو این شورا بیانیه مشترک امیدوارانه ای منتشر کردند که در بخشی از آن به طرح سامانه دفاعی مشترکشان اشاره می شد. این طرح، که به عنوان سامانه هشدار پیش از موعد در منطقه تعریف شده است، قرار است از آنها در برابر ایران محافظت کند.

با این حال، به دلیل مشکلات سیاسی ریشه دار میان کشورهای منطقه که پیش از این هم مانع از همکاری اطلاعاتی آنها با هم شده است، عملی شدن طرح اخیر هم با تردیدهایی مواجه است. مسئله دیگر، سرمایه گذاری فنی بلندمدت است. ساختن شبکه ای از سامانه های موشکی و راداری فقط این نیست که در بیابان موشک های رهگیر نصب کنیم و آنها را به سمت آسمان نشانه بگیریم. به گفته کاراکو این کار یعنی تجهیزات به یکدیگر و شبکه ها به یکدیگر متصل شوند. در حال حاضر، هیچ سامانه مشترک منطقه ای وجود ندارد که تضمین بکند حملات احتمالی یا پرواز یک شیء هوایی ناشناخته صد درصد شناسایی خواهد شد. به گفته گارلند، کارشناس لاکهید مارتین، این شرکت «با برخی از کشورهای شورای همکاری خلیج فارس درباره کمک به آنها برای به هم متصل کردن» تجهیزات دفاع موشکی صحبت کرده است، اما «هنوز کاری انجام نشده است».

در حالی که فروش سامانه های دفاع موشکی بیشتر به خاورمیانه ممکن است راه نسبتاً آسانی برای مقابله با موشک های ایران باشد، واشنگتن باید در اولویت هایش دقت بیشتری بکند. به گفته کینگستون ریف، مدیر بخش سیاستگذاری خلع سلاح و کاهش تهدید در «انجمن کنترل تسلیحات» (Arms Control Association)، تمرکز بیش از حد بر روی موشک های ایران دیگر قابلیت های این کشور را کمرنگ می کند. او می گوید: «ایالات متحده همان قدر که به افزایش فروش سلاح توجه می کند، باید به هماهنگی بیشتر برای مقابله با توانایی سایبری ایران نیز توجه کند».

نکته اینجا است که فروش سامانه های ضدموشک بالستیک از فروش دیگر تجهیزات نظامی تا حدی آسانتر است. برای مثال، وزارت دفاع آمریکا تاکنون مانع از فروش جنگنده های اف-35 به کشورهای حاشیه خلیج فارس شده است، زیرا این اقدام باعث خشم اسرائیل و از بین رفتن برتری نظامی این کشور می شود. ایالات متحده قانوناً متعهد به حفظ این برتری نظامی برای قوی ترین متحد منطقه ای خود است.

افزایش بدگمانی متحدان آمریکا در خلیج فارس نسبت به توافق احتمالی با ایران، همچنین خطر تغییر ماهیت روابط واشنگتن با برخی از کشورهای منطقه را در پی دارد. بمباران های عربستان سعودی علیه حوثی ها در یمن و بمباران های ریاض و امارات علیه نیروهای جهادی در لیبی دو نمونه از حملاتی هستند که بدون پشتیبانی یا اطلاع قبلی واشنگتن انجام شده اند.

اما فارغ از نتیجه مذاکرات هسته ای میان ایران و قدرت های جهانی در وین، خدشه وارد شده به روابط آمریکا و کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس از این حد احتمالاً فراتر نخواهد رفت. عربستان سعودی و دیگر کشورهای منطقه در فکر همکاری با فرانسه و روسیه برای خرید تسلیحات در آینده هستند، اما صنایع نظامی آمریکا و قدرت اقتصادی این کشور کماکان اهمیت خود را حفظ خواهد کرد.

در پی نشست سران کشورهای حاشیه خلیج فارس و اوباما در ماه مه، «عبدالعزیز ابوحمد العویشق» معاون دبیرکل شورای همکاری خلیج فارس، به خبرنگاران گفت که این نشست «فراتر از سطح انتظار اکثر ما بوده است»، زیرا واشنگتن بر تعهد خودش نسبت به امنیت خلیج فارس و مقابله با ایران تأکید کرده است. به گفته العویشق، در این نشست، اوباما به کشورهای حاشیه خلیج فارس اطمینان داد که توافق هسته ای با ایران به معنی چرخش آمریکا به سمت این کشور نیست. او افزود اوباما «در برطرف کردن این تردیدها بسیار موفق بود».

در همین حال، کشورهای خلیج فارس گوش به زنگ خواهند بود. توانایی موشکی ایران تا حد زیادی از دایره گفتگوهای هسته ای بیرون مانده است؛ به همین خاطر توافق بشود یا نشود، این نگرانی در جای خود باقی خواهد ماند. به گفته روگان: «فارغ از این توافق، استفاده از سامانه دفاع موشکی در منطقه افزایش خواهد یافت».

منبع: فارن پالیسی/ مترجم: علی عطاران