جزئیات تغییر رویکرد آمریکا نسبت به ماهیت سیاست منطقه‌ای ایران

طی حدود یک سال اخیر و به ویژه در پی ظهور و قدرت گیری گروه تروریستی داعش در خاورمیانه، بحث نقش ایران در نبرد با تروریسم و مهمتر از آن، تأثیر این نقش آفرینی بر جایگاه منطقه ایران، به طور جدی در محافل مختلف مطرح بوده است. نگاهی به ارزیابی های سالانه جامعه اطلاعاتی آمریکا درباره سیاست های منطقه ای ایران، می تواند بیانگر نکات مهمی در این زمینه باشد.

 

به گزارش «تابناک»، هر ساله جامعه اطلاعاتی آمریکا گزارشی را تحت عنوان «ارزیابی تهدید جهانی» در اختیار کنگره این کشور قرار می دهد که در آن، به جزئیات تهدیدات امنیتی موجود علیه ایالات متحده در سرتاسر جهان اشاره شده است. جدیدترین نسخه این گزارش که مربوط به سال جاری میلادی است، در ماه فوریه منتشر شد.

 

«موسسه تحقیقات خاور نزدیک واشنگتن» در مطلبی که در پایگاه اینترنتی خود منتشر کرده، اشاره می کند که گزارش جامعه اطلاعاتی آمریکا طی دو سال اخیر، بیانگر تغییر دیدگاه و رویکردهای آمریکا نسبت به اقدامات و سیاست های منطقه ای ایران و همچنین ادعای حمایت ایران از تروریسم بوده است. در این مطلب، بخش هایی از گزارش های چند ساله اخیر که مربوط به ایران است، بر اساس موضوع گردآوری شده که این تغییر دیدگاه را نشان می دهد:

 

بحث «تمایلات سلطه طلبانه» ایران در گزارش های پیشین

 

1- در خاورمیانه، ایران و همسایگانش شاهد یک تغییر استراتژیک هستند: نفوذ ایران به گونه ای در حال افزایش است که از تهدید برنامه هسته ای این کشور فراتر می رود. سقوط طالبان و صدام، افزایش درآمدهای نفتی، پیروزی حماس در انتخابات و پیروزی های اخیر حزب الله در مبارزه با اسرائیل، همگی سبب گسترده تر شدن سایه ایران در منطقه شده است (گزارش سال 2007، صفحه 5).

 

2- ایران همچنان تهدیدی علیه ثبات منطقه و منافع ایالات متحده در خاورمیانه است... حکومت ایران در تلاش برای محافظت از ماهیت انقلابی خود و همچنین حاکمیت، ثبات و تمامیت سرزمینی ایران و در عین حال، توسعه نفوذ و به دست گرفتن رهبری منطقه و جهان اسلام است (گزارش سال 2008، صفحه 24). 

 

3- رهبران ایران بر این باورند که تحولات منطقه، به آن ها فرصت و آزادی عمل بیشتری برای پیگیری اهداف خود در جهت تبدیل به یک قدرت منطقه ای را داده است. این اعتقاد سبب پیگیری سیاست فعال تری از سوی ایران شده که بر اساس آن، تهران بر توسعه پیوندهای خود با عراق، افغانستان و شام به منظور نفوذ بهتر و بهره گیری از تحولات سیاسی، اقتصادی و امنیتی منطقه تمرکز کرده است (گزارش سال 2009، صفحه 9).

 

4- ایران تلاش خواهد کرد از طریق حمایت از مخالفت ها با اقدامات آمریکا، حمایت از گروه های مخالف منافع آمریکا و اسرائیل، حرکت در جهت ضربه زدن به همکاری میان واشنگتن و متحدان میانه روی عرب و تقویت قابلیت بازدارندگی در مقابل تهدیدات برآمده از آمریکا و اسرائیل، به نفوذ ایالات متحده در خاورمیانه ضربه بزند (گزارش سال 2011، صفحه 15).

 

5- ایران در تلاش خود برای توسعه نفوذ خارجی، به حمایت از گروه های نیابتی و وابسته به خود ادامه می دهد و افزون بر این، تلاش کرده از «بهار عربی» به نفع خود بهره برداری کند؛ اما تاکنون موفقیت چندانی در این زمینه به دست نیاورده است (گزارش سال 2012، صفحه 17).

 

6- ایران در تلاش برای توسعه نفوذ در خارج و ضربه زدن به آمریکا و متحدانش، سعی می کند از درگیری ها و ناآرامی در جهان عرب به نفع خود بهره برداری کند. با این حال، تلاش ایران برای دستیابی به جایگاه هژمون منطقه ای، تنها نتایج محدودی در بر داشته و سقوط دولت اسد در سوریه، ناکامی استراتژیک بزرگی برای ایران خواهد بود (گزارش سال 2013، صفحه 16).

 

تغییر لحن گزارش ها در سال های 2014 و 2015

 

از سال گذشته، تمرکز ارزیابی اطلاعاتی آمریکا از تلاش های ایران برای توسعه هژمونی خود در منطقه به سمت توصیف ایران به عنوان محافظ شیعیان سرکوب شده و نیز کشوری که در تلاش برای کاهش فرقه گرایی در منطقه است، تغییر پیدا کرد.

 

 

1- در گستره منطقه خاورمیانه، ایران به تهیه سلاح و دیگر انواع کمک ها برای گروه های فلسطینی، شورشیان حوثی در یمن و شبه نظامیان شیعه در بحرین ادامه خواهد داد تا از این طریق، نسبت به توسعه نفوذ خود در منطقه و مقابله با تهدیدات خارجی اقدام کند. تهران که در تلاش برای وجود یک دولت شیعی طرفدار ایران در بغداد است، نسبت به وضعیت نابسامان امنیتی در عراق احساس نگرانی می کند. تهران احتمالاً در تلاش برای یافتن موازنه ای میان محافظت از سهم و جایگاه شیعیان در عراق و در عین حال، پرهیز از انجام اقدامات آشکاری است که می تواند به بروز خشونت های بیشتر ضد شیعی دامن بزند (گزارش سال 2014، صفحه 14).

 

2- ایران، افزایش فرقه گرایی را یک تحول خطرناک در منطقه می داند، اما ارزیابی ما این است که مسئولیتی که ایران در زمینه محافظت از جوامع شیعه و تقویت آن ها برای خود در نظر گرفته، جلوی تمایلش به احتراز از خشونت های فرقه ای را می گیرد. در نتیجه، اقدامات ایران احتمالاً بیش از اینکه سبب کاهش فرقه گرایی شود، باعث افزایش آن خواهد شد (گزارش سال 2014، صفحه 14).

 

 

3- با وجود تمایلات ایران به کاهش فرقه گرایی در منطقه، یافتن شرکای مسئول و کاهش تنش ها با عربستان سعودی، برخی مقامات ایرانی سیاست هایی را دنبال می کنند که اثرات جانبی منفی بر ثبات منطقه و حتی به طور بالقوه بر خود ایران خواهد داشت. اقدامات ایران در جهت محافظت از جوامع شیعه و قدرتمند ساختن آن ها، سبب افزایش ترس و نیز واکنش های فرقه گرایانه شده است (گزارش سال 2015، صفحه 14).

 

4- در عراق و سوریه، ایران در راستای محافظت از دولت های دوست، محافظت از منافع شیعیان، شکست دادن افراط گرایان سنی و به حاشیه راندن نفوذ ایالات متحده بوده است. ظهور داعش سبب شده ایران منابع بیشتری را برای جلوگیری از پیشروی های افراط گرایان سنی که متحدان و منافع منطقه ای ایران را مورد تهدید قرار می دهند، اختصاص دهد. سرویس های امنیتی ایران، حمایت نظامی قابل توجهی از بغداد و دمشق داشته اند که شامل ارسال سلاح، اعزام مستشار، تأمین منابع مالی و حمایت مستقیم میدانی بوده است (گزارش سال 2015، صفحه 14). 

 

تحلیلگران موسسه واشنگتن با مقایسه این تفاوت در لحن گزارش های سال های اخیر جامعه اطلاعاتی آمریکا، چنین استدلال می کنند که نگرش به ایران در ارزیابی های اخیر آمریکا تغییر کرده است. در این راستا، در حالی که گزارش های قبلی ایران را به عنوان دولتی با نیات منفی و حامی تروریسم معرفی می کردند که فعالانه در تلاش برای ضربه زدن به آمریکا و متحدانش است، گزارش های جدید رویکرد متفاوتی در این زمینه دارند.