آغاز جنگ سرد منطقه‌ای

نویسنده: ری تکیه، عضو شورای روابط خارجی آمریکا

دیپلماسی ایرانی: حمله عربستان سعودی به یمن بازتابی از سیاست خارجی جدید این کشور در تاکید بر ادعای سعودی در خاورمیانه و حتی استفاده از نیروهای نظامی برای کسب اطمینان از دستیابی به این منافع، محسوب می شود. پس از چندین قرن اتکا به قدرت های خارجی، در ابتدا انگلیس ها و پس از آن آمریکایی ها، خاندان آل سعود اکنون سعی دارد برای محافظت از سرزمین و منافعش در منطقه به منابع خود اتکا کند. تشخیص اینکه آمریکا در تحول در این سیاست خارجی چه نقشی داشته، دشوار است. در حالی که عربستان سعودی به سمت آینده پیش می رود، اتحادی که یک زمانی مرکز ثقل تمایلات بین المللی سعودی ها محسوب می شد، اهمیت خود را از دست می دهد.

به طور قطع، آمریکا دست کم در فراهم آوردن اطلاعات برای سعودی ها و حمایت دیپلماتیک از عملیات آنها، در درگیری در یمن ایفای نقش می کند؛ اما با توجه به سطح گسترده اختلاف نظرها میان ریاض و واشنگتن بر سر مسائل اساسی چون چگونگی مداخله در جنگ داخلی در سوریه و مذاکرات هسته ای با ایران، عربستان دیگر روی اتحاد با آمریکا حساب نمی کند و تاثیرات این مسئله بر منطقه ای که دستخوش تحولات و تغییراتی خشونت آمیز است، قابل توجه خواهد بود.

اتحاد میان عربستان سعودی و آمریکا در اوایل قرن بیستم و در پی ایفای نقش شرکت های نفتی آمریکا در تبدیل صحراهای عربستان سعودی به قطب انرژی، شکل گرفت. با این حال، همیشه مشکلاتی میان حکومت استبدادی و دموکراسی لیبرال وجود داشت و سعودی ها عموما به تعهد آمریکا به ایجاد ثبات در منطقه تردید داشتند.

در دوران پس از حمله 11 سپتامبر در سال 2001، ارتباط عربستان سعودی با اسلام گرایان افراطی و تلاش این کشور برای صدور و گسترش دیدگاه افراطی خود از اسلام به دیگر نقاط جهان مسلمین بیش از پیش مورد توجه قرار گرفت. روابط مالی میان القاعده و اشخاص و خیریه هایی در خاندان آل سعود به یکی از مشکلات اصلی میان واشنگتن و ریاض تبدیل شد.

با این حال، سابقه اختلاف نظرها در رابطه میان این دو کشور طولانی است و به رغم این مسئله، این اتحاد هیچگاه فرو نپاشید. در دوران جنگ سرد، دو کشور در تلاش برای جلوگیری از نفوذ شوروی سابق در خاورمیانه با یکدیگر متحد شدند. عربستان سعودی مخالف با بلوک کمونیستی با آمریکا متحد شد و همه تلاش خود را برای افزایش حضور آمریکا در منطقه به کار گرفت. سعودی ها همچنین در حمایت از شبه نظامیان اسلام گرا در جنگ علیه شوروی سابق در افغانستان نقش قابل توجهی داشتند و به آنها در شکست دادن ارتش شوروی سابق کمک کردند که این مسئله یکی از پیروزی های مهم برای غرب در دوران جنگ سرد محسوب می شد.

امروز یک مرتبه دیگر خاورمیانه دچار آشفتگی و اختلاف شده است و این بار، این اختلافات به شکل اختلاف های فرقه ای بروز کرده اند. جنگ سرد جدید میان عربستان سعودی با ایران در منطقه آغاز شده است و نشانه هایی از آن را می توان در بحرین، عراق، لبنان، سوریه و اخیرا در یمن، مشاهده کرد. این مرتبه با پیشروی و دستاوردهای شیعیان در منطقه، توازن قدرت به نفع ایران بر هم می خورد و این در حالی است که ایران در تلاش برای افزایش نفوذ خود در بحرین و یمن، هیچ نقشی در ایجاد درگیری در این کشورها نداشته است.

در حالی که خاورمیانه این تغییرات خشونت آمیز را تجربه می کند، به نظر می رسد آمریکا تصمیم گرفته است بیش از این در درگیری های منطقه ای گرفتار نشود. نفت منطقه خاورمیانه اهمیت خود را در فعالیت های اقتصاد جهانی از دست داده است و به نظر می رسد واشنگتن دیگر نگران از بین رفتن روابط خود با کشورهای منطقه نیست و از سوی دیگر، آمریکا می تواند عملیات خود را در مبارزه با گروه های تروریستی از طریق هواپیماهای بدون سرنشین و بدون نیاز به حضور مستقیم در منطقه، پیش ببرد.

با کاهش نقش آمریکا در خاورمیانه، کشورهای عربی برای جنگ سرد در خاورمیانه با یکدیگر متحد شده اند. عربستان سعودی مرکز این اتحاد جدید محسوب می شود و سعی دارد در مقابله با افزایش قدرت ایران در منطقه، با استفاده از ثروت خود با کشورهایی همچون مصر متحد شود.

با این حال، سعودی ها مجبور خواهند شد در این جنگ سرد از نیروهای نظامی استفاده کنند. عربستان سعودی در چهار سال گذشته در دو کشور بحرین و یمن مداخله نظامی کرد و این مسئله به این معنی است که عربستان مجبور خواهد شد به نوسازی ارتش و آموزش نیروهای نظامی توانمند بیاندیشد.

ورای همه این مسائل، می توان به اظهار تمایل سعودی ها به فناوری هسته ای اشاره کرد. در گذشته چتر امنیتی آمریکا به عربستان سعودی احساس آرامش می داد، اما با کمرنگ شدن روابط، دیگر این احساس امنیت وجود ندارد. قرن 20 زمانی ناآرام و سرشار از آشفتگی برای خاورمیانه بود و به نظر می رسد شرایط در قرن 21  وخیم تر از قبل باشد. خاندان آل سعود تصمیم دارند این مرتبه به تنهایی راه خود را در منطقه ناآرام خاورمیانه بگشایند و دکترین دفاعی دیرینه را که بر مبنای اتکا به قدرت آمریکایی ها بود کنار بگذارند. از دیدگاه سعودی ها به منطقه، دوران دشواری پیش رو خواهد بود.

منبع: شورای روابط خارجی / ترجمه و تخلیص: طلا تسلیمی