چهره مرموز امنیتی ترکیه از پشت پرده بیرون می‌آید

دیپلماسی ایرانی: دکتر هاکان فیدان، رئیس سرویس اطلاعاتی میت (MIT) ترکیه، بامداد جمعه از پست مهم خود استعفاء کرد تا وارد عرصه رقابت های انتخاباتی ژوئن امسال شود. این خبر، بازتاب گسترده ای در رسانه های ترکیه پیدا کرد و همچنان که انتظار می رفت، احزاب مخالف دولت، این اقدام را محکوم کرده و بر این باورند که با ورود فیدان به حوزه علنی و آشکار سیاست های ترکیه، دستگاه اطلاعاتی «میت»، سیاسی شده و این تشکیلات، ویژگی فراحزبی بودن خود را از دست می دهد. اما احمد داوداوغلو نخست وزیر و رهبر حزب عدالت و توسعه و همچنین رجب طیب اردوغان معمار این حزب و رئیس جمهور کنونی ترکیه، نظرات دیگری دارند. آنان معتقدند که هاکان فیدان به همان اندازه که یک فرمانده بزرگ امنیتی است، دیپلمات و خبره سیاسی نیز هست و در تجارب مهمی همچون مذاکرات مربوط به آتش بس غزه در قاهره، آزادسازی گروگان های ترکیه در موصل، کنترل و خنثی سازی برنامه های سیاسی و ضدامنیتی شاگردان فتح الله گولن، اصلاح ساختار معیوب میت و مذاکرات صلح بین ترکیه و پ.ک.ک، قابلیت های خود را به نمایش گذاشته است و می تواند در حوزه علنی سیاست و امنیت، نقش مهمی ایفا کند و به این ترتیب، مرد پشت پرده معادلات سیاسی – امنیتی ترکیه، رفته رفته به روی صحنه می آید.

هاکان فیدان کیست؟

حرف و حدیث درباره این چهره امنیتی – سیاسی ترکیه فراوان است. برخی ها او را قاسم سلیمانی ترکیه می دانند، تحلیلگران دیگری او را خمره اسرار اردوغان نامیده اند، بعضی از کارشناسان امنیتی ترکیه بر این باورند که گرایش فیدان به جمهوری اسلامی ایران موجب خشم اسراییلی ها شده و سپرده شدن سکان هدایت یکی از بزرگترین سرویس های منطقه به یک آکادمیسین محافظه کار نزدیک به تهران، از مسائلی است که طی چند سال گذشته، بر روابط آنکارا – تل آویو سایه انداخته است. اورهان میراوغلو از تحلیلگران مشهور ترکیه که در سال 2013 اردوغان را در سفر به تهران همراهی کرده، در سفرنامه کوتاه خود، به این موضوع اشاره کرده که در روز ملاقات اردوغان با رهبر انقلاب اسلامی ایران، هاکان فیدان، با یک پرواز اختصاصی به تهران آمده تا در این دیدار حضور داشته باشد.

هاکان فیدان در سال 1968 میلادی در آنکارا به دنیا آمده اما اظهارات تایید نشده دیگری نیز حکایت از آن می کند که او اصالتا کُرد است و در پایتخت به دنیا نیامده است. او از سال 1986 تا سال 2001 میلادی در نیروهای مسلح ترکیه به عنوان افسر خدمت کرده و در سال 2001 به درخواست خود، زندگی نظامی را کنار گذاشته و وارد دانشگاه شده است. چنین به نظر می رسد که همزمانی ترک نیروهای مسلح از سوی هاکان فیدان و تاسیس حزب عدالت و توسعه از سوی اردوغان و یاران او، چندان بی ربط نیست. هاکان در دانشگاه مریلند، در رشته علوم سیاسی تحصیل کرده و پس از بازگشت به ترکیه در دانشگاه بیلیکنت آنکارا به درس خواندن ادامه داده است. البته او همزمان با تحصیل در دانشگاه، در قرارگاه ناتو در آلمان و در قالب دوره های آموزشی ویژه فرماندهان واکنش سریع خدمت کرده، در آژانس بین المللی انرژی اتمی در وین فعالیت کرده، مدتی در انستیتوی خلع سلاح وابسته به سازمان ملل در ژنو انجام وظیفه کرده و به مدت دو سال نیز در سفارت ترکیه در استرالیا، خدمت کرده و پس از گذراندن یک دوره ی مطالعاتی ویژه در لندن، به ترکیه بازگشته است. موضوع پایان نامه دوره کارشناسی ارشد فیدان در رشته سیاست خارجی، عبارت است از: «جایگاه دستگاه های امنیتی در حوزه سیاست خارجی». تز دکترای خود را نیز در سال 2006 میلادی با موضوع «دیپلماسی در دوران دانش: به کارگیری فن آوری های اطلاعاتی در تثبیت و تحقق معاهدات » ارائه داده است. ظواهر امر نشان می دهد که هاکان فیدان در همان دوران، وارد سرویس اطلاعاتی میت شده است. او در سال 2008 به عنوان یکی از اعضای هیات مدیره آژانس بین المللی انرژی اتمی انتخاب شده و مطالعات گسترده ای در مورد انرژی هسته ای و فعالیت های ایران در این حوزه انجام داده است. او در سال 2009 از سوی اردوغان، نخست وزیر وقت ترکیه، به عنوان رئیس میت معرفی شد یعنی همان پست حساس و مهمی که در ترکیه با عبارت «مستشار» از آن یاد می شود و در تاریخ این کشور افراد جوانی همچون فیدان، سکاندار چنین دستگاه عریض و طویلی نشده اند.

چرا فیدان به صحنه علنی سیاست می آید؟

بر اساس قوانین ترکیه، معمولا وزرای کابینه، از میان نمایندگان مجلس انتخاب می شوند و این قاعده فقط یک بار و برای احمد داوداوغلو کنار گذاشته شد. در شرایط کنونی که حزب عدالت و توسعه، برای نخستین بار، با رهبری غیر از اردوغان وارد کارزار انتخابات می شود و بسیاری از چهره های قدیمی و پیشکسوت این حزب به خاطر قواعد مربوط به اساسنامه داخلی و به علت سه دوره حضور مداوم در مجلس، از دور خارج می شوند، چهره های جدیدی به میدان آورده می شوند که بتوانند خون تازه ای را در رگ های حزب به جریان بیاندازند. به عنوان مثال چهره های مهمی همچون بشیر آتالای، علی باباجان، بلنت آرنچ و افراد دیگری که غالبا از موسسین حزب عدالت و توسعه هستند، در انتخابات سال جاری میلادی حضور ندارند و داوداوغلو تلاش می کند در این مسیر، از نیروهای تازه نفسی استفاده کند، که پیش تر در رده های دیگر، قابلیت های خود را به نمایش گذاشته اند. داوداوغلو بر این باور است که هاکان فیدان در هر دو حوزه داخلی و خارجی فعالیت های سیاسی و دیپلماسی، از توانمندی بالایی برخوردار است و می تواند هم به عنوان یک دیپلمات کارآزموده در کسوت وزیر امور خارجه و هم به عنوان یک فرد مجرب امنیتی در قامت وزیر کشور، دولت را یاری دهد. اما بلنت آرنچ معاون نخست وزیر و سخنگوی کنونی دولت، که از شاگردان قدیمی اربکان و از همراهان اول اردوغان است و افرادی همچون گل و سایر بزرگان این تیم، او را با لفظ «آقا بیگ» یا خان داداش مورد خطاب قرار می دهند، معتقد است که فیدان نمی تواند وزیر امور خارجه شود و هویت امنیتی او، بر مناسبات دیپلماتیک سایه می اندازد.

اما سناریوی محتمل دیگری که می  توان آن را برای به کارگیری فیدان محتمل دانست، این است که در کابینه بعدی داوداوغلو پست وزارت کشور به فیدان سپرده شود و در این حالت، ممکن است مدیریت و مسئولیت چند پرونده مهم و حساس به فیدان سپرده شود که برخی از آنها عبارتند از: 1 – مسئولیت مستقیم تداوم مذاکرات صلح با پ.ک.ک و مدیریت فازهای بعدی این مذاکرات همچون خلع سلاح پ.ک.ک و حل سیاسی معضلات کردها. 2- مسئولیت هدایت روابط سیاسی و امنیتی با کردهای اقلیم کردستان عراق و کردهای سوریه. 3- اصلاح ساختار دستگاه پلیس و مبارزه با نفوذ شاگردان گولن در نهادهای زیرمجموعه پلیس.

البته برخی از این مسئولیت ها فراتر از وظایف وزیر کشور است اما شکی نیست که اگر فیدان به عنوان وزیر به کابینه راه پیدا کند، در عین حال یکی از چهار معاون نخست وزیر نیز خواهد بود و چنین چیزی دست او را برای فعالیت های دیگر باز می گذارد.

انتشار اولیه: سه شنبه 21 بهمن 1393 / انتشار مجدد: دوشنبه 27 بهمن 1393