کودتای سلطنتی در عربستان سعودی

نویسنده: دیوید هرست

دیپلماسی ایرانی: وصیت های ملک عبدالله در عربستان سعودی تنها برای 12 ساعت به اجرا گذاشته شد و پس از آن سدیری ها، گروهی ثروتمند و قدرتمند در حوزه سیاسی در خاندان آل سعود که قدرت خود را در دوران سلطنت ملک عبدالله از دست داده بودند، بار دیگر به اوج بازگشتند. این روند بیشتر شبیه یک کودتای سلطنتی بود که لقب کودتا به آن داده نشد!

سلمان خیلی سریع اقدامات خود را که نقطه مقابل اقدامات برادر ناتنی است آغاز کرد. سلمان تصمیم گرفت شاهزاده مقرن را که توسط ملک عبدالله به عنوان نائب ولیعهد وی انتخاب شده بود، به عنوان جانشین خود معرفی کند؛ البته احتمالا اندکی بعد به این موضوع نیز رسیدگی خواهد کرد. اما از سوی دیگر، محمد بن نایف وزیر کشور عربستان سعودی و یکی دیگر از چهره های سرشناس در میان سدیری ها را به عنوان نائب ولیعهد خود معرفی کرد. بر هیچ شخصی پوشیده نبود که ملک عبدالله می خواست پسرش متعب برای این سمت انتخاب شود و اکنون وی از سلسله مراتب جانشینی حذف شده است.

در این حال، سلمان که خود یکی از هفت برادر سدیری است، سعی کرد با انتخاب محمد پسر 35 ساله خود به سمت وزیر دفاع، از آینده نسل دوم سدیری ها محافظت کند. وی همچنین محمد را به عنوان دبیرکل شورای سلطنتی معرفی کرد و همه این تغییرات در روند سیاسی در شرایطی صورت گرفت که جسد ملک عبدالله هنوز به خاک سپرده نشده بود.

پیش از محمد، خالد التویجری دبیرکلی شورای سلطنتی بود و این سمت از پدر به پسر به ارث می رسید؛ عبدالعزیز التویجری اولین دبیرکل شورای سلطنتی در عربستان سعودی بود. به طور کلی، خاندان تویجری دروازه بان پادشاهی محسوب می شدند و هیچ سخنرانی سلطنتی بدون کسب اجازه، اطلاع رسانی و یا مشارکت آنها صورت نمی گرفت. در این حال، خالد تویجری به ویژه در پی نقش کلیدی در فتنه های خارجی همچون خرابکاری ها در مصر، اعزام نیرو برای سرکوب تظاهرکنندگان در بحرین و تامین مالی داعش در سوریه شناخته شده است و وی همه این اقدامات را با همکاری شاهزاده بندر بن سلطان رئیس پیشین سازمان اطلاعات انجام می داد. تجویری از سوی دیگر ارتباط نزدیکی با محمد بن زیاد ولیعهد نومحافظه کار پادشاه ابوظبی داشت. تجویری در دولت جدید قدرتی ندارد و این مسئله برای برخی از همسایگان عربستان سعودی آرامش بخش است.

سلمان از بیماری آلزایمر رنج می برد

وضعیت سلامت سلمان برای بسیاری موجب نگرانی است و همین مسئله افزایش قدرت محمد پسر سلمان را حائز اهمیت می کند. پادشاه جدید 79 ساله عربستان سعودی به بیماری آلزایمر مبتلاست، اما در مورد وخامت بیماری وی اطلاع چندانی در دست نیست. برخی شاهدان عینی گفته اند سخنان سلمان پس از چندین دقیقه غیرقابل درک می شود. همچنین طبق گزارش های منتشر شده، دفعات مراجعه سلمان به بیمارستان در ماه های اخیر افزایش داشته است. سلمان ممکن است حتی اظهارات خود و یا حتی دانسته های همه عمرش را فراموش کند.

در چنین شرایطی، شک و تردیدها در مورد توانایی وی برای هدایت و کنترل کشور افزایش یافته و این در حالی است که عربستان توسط یک قدرت مرکزی اداره می شود و هیچ نهاد و حزب سیاسی در این کشور وجود ندارد.

برقراری ارتباط با مخالفان مصر

شاید بتوان تلاش های اخیر عربستان سعودی را برای برقراری ارتباط با چهره های سیاسی مخالف در مصر نشانه ای دال بر تغییر در روند حکومتی در این کشور دانست. طبق اطلاعات منتشر شده، مشاوران ارشد سلمان چندی پیش با یک سیاستمدار لیبرال مخالف دولت مصر و با یک وکیل دیدار کردند. این دو نفر از اعضای اخوان المسلمین نبودند، اما با این گروه ارتباط داشتند. همچنین در دو ماه اخیر در عربستان سعودی جلساتی در مورد چگونگی مدیریت روند آشتی و مصالحه (با مصر) برگزار شد؛ اگرچه این جلسات نتیجه مشخصی در بر نداشتند. با این حال، برگزاری این جلسات حاکی از رویکرد عملگرایانه و مصالحه آمیز سلمان بود. احتمالا این جلسات با هدف آماده سازی ابتکار عمل برای مصالحه با مصر برگزار شدند تا سلمان بتواند زمان قدرت گرفتن، نتیجه را اعلام نماید. اما ملک عبدالله مطابق سیاست خارجی خود، نام اخوان المسلمین را نیز همتراز با گروه هایی همچون داعش و القاعده، در فهرست گروه های تروریستی قرار داد.

اختلافات داخلی

حتی پیش از اینکه سدیری ها اقدامات خود را به طور رسمی آغاز کنند، درگیری بر سر قدرت در خاندان آل سعود قابل مشاهده بود. شایعات در مورد مرگ ملک عبدلله بعد از ظهر روز پنجشنبه در توییتر منتشر شد. با این حال، زمانی که خبرنگار روزنامه الوطن این خبر را توییت کرد، دولت آن را تکذیب کرد.

دست دولت زمانی رو شد که دو امیر خبر فوت ملک عبدالله را توییت کردند. شبکه تلویزیونی ام بی سی برنامه های خود را قطع و تصویری از قرآن را به نشانه عزاداری پخش کرد و از سوی دیگر، شبکه های تلویزیون ملی عربستان برنامه های خود را طبق روال عادی پخش می کردند.

این ناهماهنگی ها در اعلام خبر فوت ملک عبدالله و واکنش ها در مورد آن، حاکی از این مسئله بودند که گروهی در خانواده سلطنتی خواستار انتشار هر چه سریعتر خبر فوت ملک عبدالله بودند و در مقابل، گروهی دیگری سعی داشتند برای مذاکرات بیشتر، زمان بخرند.

بحران در آنسوی مرزهای جنوبی

در شب سوگواری برای خاندان آل سعود، زلزله ای سیاسی در یمن، حیاط پشتی عربستان سعودی، رخ داد. عبد ربه منصور هادی رئیس جمهور یمن و نخست وزیر دولت وی پس از چندین روز به اصطلاح حبس خانگی (محاصره کاخ ریاست جمهوری) توسط حوثی ها، استفعا کردند.

با استعفای هادی، دو گروه به شدت مسلح در یمن قدرت می گیرند: حوثی ها که گفته می شود تحت حمایت ایران هستند و توسط نیروهای حزب الله آموزش دیده اند و القاعده که خود را مدافع مسلمانان سنی می داند. چنین تحولاتی برای عربستان فاجعه ای بزرگ محسوب می شود.

با این حال، قدرت گرفتن حوثی ها اتفاقی نبود که یک شبه و ناگهانی رخ داده باشد. علی عبدالله صالح رئیس جمهور برکنار شده یمن که اکنون به دنبال شرکت در انتخابات ریاست جمهوری است و امارات متحده عربی چندین ماه برای این مسئله برنامه ریزی می کردند. همچنین گفته می شود شاهزاده بندر رئیس پیشین سازمان اطلاعات عربستان سعودی با یکی از اعضای هیات حوثی ملاقات کرده است.

برنامه اصلی (توطئه) عربستان سعودی و امارات متحده عربی این بود که از حوثی ها برای سرکوب حزب اسلامی اصلاح، نماینده ارشد قبایل سنی در یمن، استفاده کنند. نقشه دو کشور برای یمن زمانی نتیجه عکس داد که حزب اصلاح از مقابله مسلحانه با پیشروی های حوثی ها خودداری کرد. بدین ترتیب، حوثی ها بیش از انتظار عربستان سعودی و امارات متحده عربی در یمن قدرت گرفتند.

ملک عبدالله نیز همچون دیگر مقامات کشورهای عربی از سال 2011، برای جلوگیری از بهار عربی در کشورش همه سیاست خارجی را روی سرکوب و نابودی نیروهایی متمرکز کرده بود که قابلیت برگزاری تظاهرات گسترده و موثر را داشتند. در این روند، هر مسئله دیگری از جمله قدرت گرفتن رقیب دیرینه عربستان سعودی در منطقه یعنی ایران در سیاست خارجی این کشور در درجه دوم اهمیت قرار گرفت و اولویت به نابودی اسلام سیاسی دموکراتیک داده شد.

احتمال وقوع یک تغییر

هنوز برای پیش بینی اینکه آیا ملک سلمان توانایی ایجاد تغییرات سیاسی مورد نیاز در عربستان را دارد، خیلی زود است. تنها مسئله ای که می توان با اطمینان از آن سخن گفت این است که برخی چهره های کلیدی مسئول مدیریت فتنه های خارجی عربستان سعودی، از قدرت برکنار شده اند، نفوذ متعب بن عبدالله کاهش یافته است و تویجری دیگر قدرتی ندارد.

خاندان سلطنتی در عربستان باید بیاموزند که نمی توانند در مقابل تغییرات ایستادگی کنند و تنها راه مقابله با انقلاب، اجرای اصلاحات ملموس سیاسی در داخل این کشور است. اقدامات ملک عبدالله به بی ثباتی در داخل کشور، ترویج افراط گرایی و دشمن تراشی در حوزه سیاست خارجی منجر شد. اکنون باید دید سلمان می تواند تغییری در شرایط ایجاد کند؟!

منبع: میدل ایست آی / مترجم: طلا تسلیمی