سلطنت سلمان؛ درمان موقت بحران جانشینی

نویسنده: لورا دین

دیپلماسی ایرانی: تا جایی که مسئله به روند جانشینی پادشاه در عربستان مربوط می شود، می توان گفت این مرتبه سلمان به سادگی و بی دردسر جای ملک عبدالله را گرفت.

ملک عبدالله بن عبدالعزیز آل سعود از سال 2005 به عنوان پادشاه عربستان انتخاب شد، اما عملا از سال 1995 کنترل را در عربستان سعودی بر عهده داشت و اکنون سلمان بردار ناتنی وی به عنوان پادشاه جدید جانشین ملک عبدالله شده است.

جانشینی پادشاه در هر کشور دیگری مسئله ای نه چندان جذاب  محسوب می شود، اما این روند در عربستان برای بسیاری از افراد از تاجران نفت و گاز گرفته تا جهادگرایان در سوریه، حائز اهمیت است. در حقیقت مرگ ملک عبدالله، اوج نگرانی های دیرینه در مورد بحران جانشینی وی در منطقه ناآرام خاورمیانه بود: البته نگرانی ها در اصل به شخص جانشین ملک عبدالله مربوط می شدند و نه روند تغییر قدرت در این کشور!

اگر شایعه ها حقیقت داشته باشند، پادشاه جدید 78 ساله عربستان سعودی و متحد نزدیک واشنگتن و بزرگترین تولیدکننده نفت جهان، از «زوال ذهن» رنج می برد. اما جدا از مسئله سلامت ملک سلمان، جهانیان چه انتظاری می توانند از پادشاه جدید عربستان سعودی داشته باشند؟

سلمان در گذشته در سمت های حساس سیاسی فعالیت کرده است که از نمونه آنها می توان به وزیر دفاع، معاون نخست وزیر و فرماندار ریاض برای نزدیک به نیم قرن اشاره کرد که در این دوران وسعت ریاض حدودا 30 برابر شد. خانواده سلمان بیشتر رسانه های عربستان سعودی را تحت کنترل دارند و گفته می شود شخص سلمان نفوذ زیادی در میان رسانه ها دارد.

پسران سلمان نیز به نوبه خود در حیطه سیاسی موفقیت هایی داشته اند: یکی از پسران سلمان اولین فضانورد مسلمان بوده، یکی دیگر فرماندار مدینه است و سومی خلبان اولین هواپیمای حمله کننده به مواضع داعش در سوریه در سال 2014 محسوب می شود.

در اولین روز پس از مرگ ملک عبدالله، اولین شواهد در زمینه اهداف سلمان در دوره سلطنتش مشخص شد: وی کم و بیش دنباله روی راه ملک عبدالله خواهد بود. سلمان در بیانیه تلویزیونی تصریح کرد: «به قوه الهی همان مسیری را در پیش خواهیم گرفت که این کشور از زمان پایه گذاری سلطنت آل سعود توسط ملک عبدالعزیز بن سعود پیموده است و پسران وی نیز همان راه را دنبال کردند.»

به گفته بروس ریدل از موسسه بروکینگز، در زمانی که منطقه با ناآرامی و بحران مواجه است سلمان از «ادامه راه پیشینیان» سخن گفت و این در حالی است که وی در پی نقش داوری مناقشات در خانواده بزرگ سلطنتی شناخته شده است. با این حال، با توجه به بیماری سلمان و سن وی مشخص نیست که این ادامه راه پیشینیان تا چه زمانی ادامه یابد و سلطنت وی ممکن است تنها راه حلی موقت برای بحران جانشینی در عربستان سعودی باشد.

ملک عبدالله در ماه مه شاهزاده مقرن را به عنوان نائب ولیعهد اعلام کرد؛ به نظر می رسد هدف ملک عبدالله از این اقدام جلوگیری از درگیری های داخلی بوده است و این اقدام وی نشانه ای از نگرانی در مورد مناسب نبودن سلمان برای پادشاهی، محسوب می شود.

مقرن بن عبدالعزیز آل سعود خلبان جت های جنگنده، تحصیلکرده انگلیس و رئیس پیشین سازمان اطلاعات عربستان سعودی، با 69 سال سن کوچکترین برادر ملک عبدالله، به عنوان نائب ولیعهد (ولیعهد سلمان) انتخاب شد؛ اما نام وی پیشتر در فهرست جانشینان سلطنت قرار نداشت. انتخاب مقرن پسر یک کنیز یمنی که هیچگاه به طور رسمی به همسری عبدالعزیز در نیامد، دیگر افراد را در خانواده سلطنتی شوکه کرد تا اندازه ای که برخی از آنها مخالفت خود را با ولیعهدی مقرن آشکارا ابراز کردند.

یکی از مشکلات اصلی برای انتخاب پادشاه بعدی در عربستان سعودی این است که این کشور تاریخ طولانی ندارد و در سال 1932 پایه ریزی شده و از آن زمان، هیچگاه روند مشخصی برای جانشینی تعیین نشده است.

در حقیقت نارضایتی از جانشینی مقرن در برابر مشکلاتی که عربستان پس از سلطنت وی پیش رو خواهد داشت، هیچ است. جانشین مقرن می بایست از میان نسل بعدی شاهزاده های سعودی (نوه های ملک عبدالعزیز) انتخاب شود. روند کنونی جانشینی انتقال تاج پادشاهی از برادری به برادر دیگر بود و از این رو هر یک از نوه های عبدالعزیز که به پادشاهی برسد، سلطنت را به برادرانش واگذار خواهد کرد و دیگر نوادگان عبدالعزیز به کلی به حاشیه رانده می شوند.

در شرایط کنونی با سلطنت سلمان و ولیعهدی مقرن بحران پیش روی عربستان برای مدت زمان کوتاهی به تعویق خواهد افتاد؛ اما این کشور به زودی با مشکل جانشینی و حقانیت برای سلطنت، مواجه می شود.

از سوی دیگر، سلمان در آغاز سلطنت خود با مشکلات بسیاری مواجه است. کنترل و نفوذ دشمن دیرینه عربستان سعودی یعنی ایران در یمن افزایش یافته و از طرف دیگر تهدید داعش و نقش عربستان در مبارزه با این گروه تروریستی مطرح است. در داخل عربستان سعودی، قشر جوان خواستار مدرنیزه شدن کشور هستند و به طور قطع، افزایش شمار زنان تحصیلکرده تغییرات و تحولاتی را در این کشور پیش خواهد آورد.

ملک عبدالله همانند بسیاری از مقامات رده بالا از اصلاحات بسیار سخن گفته بود، اما نتوانست در زمینه های اجتماعی پیشرفت های چندانی پدید آورد و به خواسته های مردم جامه عمل بپوشاند و اکنون باید دید سلمان در مقابل درخواست ها برای اصلاحات چه خواهد کرد و چگونه از پس مشکلات داخلی و خارجی پیش روی عربستان بر می آید؟!

منبع: گلوبال پست / مترجم: طلا تسلیمی