آیا ایران می تواند بر شکاف ها با همسایگان پل بزند؟

دیپلماسی ایرانی: برای دستیابی به توافق هسته ای، حسن روحانی، رئیس جمهور ایران باید قدرت های جهانی را مطمئن کند.اما برای برقراری یک ثبات منطقه ای دراز مدت، او باید بر بدبینی و رقابت عمیق ایران به همسایگان اش در خلیج فارس غلبه کند، آن هم در زمانی که تنش های فرقه ای در منطقه رو به افزایش است.

ایران و گروه 1+5 در 18 جولای به توافق رسیدند مذاکرات هسته ای به منظور دستیابی به توافق نهایی را به مدت 4 ماه دیگر تمدید کنند. اکنون مذاکره کنندگان تا 20 نوامبر برای توافق جامع فرصت دارند. اما روحانی با بیش از 30 سال بی اعتمادی مواجه است. روابط ایران و عربستان سعودی پس از انقلاب اسلامی ایران هیچگاه نزدیک و صمیمانه نبوده است. ریاض و دیگر پایتخت های عربی ایران را به دخالت در امور جوامع شیعه کشورهای شان متهم می کنند. در سال 2010 نیز ویکی لیکس مدعی شد که پادشاه عربستان سعودی به طور محرمانه از آمریکایی ها خواسته برای مقابله با تهدید ایران علیه این کشور اقدام نظامی انجام دهند و آنگونه که او گفته بود سر ما را قطع کنند.

رقابت بین این قدرت های منطقه ای سیاست های قدرت در خلیج فارس را برای دهه ها تعریف کرده است. اما امروز روحانی عربستان سعودی را یک دوست و برادر خطاب می کند. او در ماه مارس به عمان سفر کرد و در اوایل ماه ژوئن نیز میزبان امیر کویت بود.رویکرد روحانی تا حدودی در پایین آوردن صدای تندروهای سنی علیه ایران موثر بوده است.

کیهان برزگر، رئیس موسسه مطالعات استراتژیک خاورمیانه در تهران می گوید که میانه روی روحانی موجب انزوای تندروها در کشورهای حوزه خلیج فارس شده است. به اعتقاد او عربستان سعودی تحت فشار است تا واقعیت جدید ایران را بپذیرد و روابط خود را با تهران تنظیم کند. در واقع عربستان نمی تواند چیزی که در ایران اتفاق افتاده را نادیده بگیرد و آن روی کار آمدن یک دولت میانه رو است.

خصومت بین ایران و عربستان دوجانبه است. در جریان جنگ ایران و عراق، تمامی کشورهای عربی به جز سوریه در کنار صدام و در مقابل ایران ایستادند. داوود هرمیداس باوند، تحلیلگر سیاسی و استاد دانشگاه در تهران می گوید، تجربه گذشته نشان می دهد که اگر ایران یک کشور قوی باشد، کشورهای عربی نیز می کوشند بیشتر به آن نزدیک شوند. اما هر بار که ایران در موضعی ضعیف قرار گرفته، آنها رویکردی خصمانه از خود نشان داده اند و این یک واقعیت است.

از سوی دیگر جنگ سوریه نیز ایران و کشورهای عربی حوزه خلیج فارس را از هم جدا کرده است ایران از بشار اسد، رئیس جمهور سوریه حمایت کرد و این در حالی بود که عربستان سعودی، کویت و قطر منتقد او بودند.

خطر دوجانبه

حمایت کشورهای حوزه خلیج فارس از جمله فاکتورهای موثر در قدرت گرفتن گرو هایی مانند داعش به شمار می رود که از اوایل ماه ژوئن اقدامات تروریستی خود را در عراق آغاز کرده و شیعیان را تهدید می کنند. اما تهدید داعش مبنی بر نشانه گرفتن کشورهای سنی که با غرب همکاری می کنند، یک خطر دوجانبه به شمار می رود. این تهدید می تواند به بهبود روابط ایران و همسایگان عرب اش کمک کند. این در حالی است که روحانی نیز در اواسط ماه ژوئن نسبت به همکاری احتمالی ایران با آمریکا برای مقابله با داعش در عراق چراغ سبز نشان داد.

اتهام زنی

روحانی می کوشد تا پیام میانه روی و خردورزی در روابط با همسایگان را مخابره کند، اما دیدگاه کشورهای عرب همسایه همچنان با شک و بدبینی همراه است. عبدالخالق عبدالله، تحلیلگر سیاسی در امارات متحده عربی می گوید: ایران هیچگاه یک همسایه ساده نبوده است. این کشور جامعه ، سیستم سیاسی و سیستم مذاکره ای پیچیده ای دارد. وی می افزاید: گاهی خیلی سخت است، گاهی اندکی سخت اما همواره سخت است.  

برخی کشورهای منطقه نیز ادعای دخالت ایران در امور داخلی کشورهای شان را مطرح می کنند. آنها می گویند در صورتی خواستار رابطه با تهران هستند که مطمئن باشند ایران نمی خواهد در امور داخلی آنها مداخله کند.

به طور همزمان چشم انداز هسته ای شدن ایران نیز به توجیهی تبدیل شده است تا کشورهای عرب منطقه از آمریکا  و اروپا میلیارد ها دلار سلاح خریداری کنند. از سوی دیگر عربستان سعودی نیز می خواهد به بهانه پیشرفت هسته ای ایران همچنان کمک آمریکا در استراتژی سخت در قبال ایران را داشته باشد.

منبع: کریستین ساینس مانیتور/ تحریریه دیپلماسی ایرانی /10