داووس، از خاتمی تا روحانی

دیپلماسی ایرانی: حسن روحانی، رئیس جمهور ایران با ارائه پیام صلح و دوستی و دعوت از سرمایه گذاران خارجی برای سفر به ایران، از مجمع جهانی اقتصاد در داووس به کشور بازگشت. محمد خاتمی، رئیس جمهور اسبق ایران نیز 10 سال پیش با همین رویکرد به داووس رفت و در سال 2007 زمانی که دیگر رئیس جمهور نبود نیز بار دیگر در مجمع جهانی اقتصاد ظاهر شد. زمانی که با جان کری وزیر خارجه کنونی آمریکا و رقیب انتخاباتی باراک اوباما ملاقات کرد.

به گزارش نیویورک تایمز، زمانی که حسن روحانی، رئیس جمهور ایران در کانون توجه مجمع جهانی اقتصاد در داووس سوئیس بود و پیام اهداف صلح آمیز و تمایل به برقراری دیالوگ را مخابره می کرد، 10 سال پیش در اذهان عمومی نقش بست. وقتی که محمد خاتمی ، رئیس جمهور اسبق ایران از تریبون داووس همین پیام ها را به جامعه بین المللی می فرستاد.

 مقایسه نحوه ظاهر شدن این دو رئیس جمهور در داووس حد و حدود تغییرات صورت گرفته در ایران در یک دهه اخیر را به تصویر می کشد و در عین حال نمود عینی شکنندگی گشایش دیپلماتیک جاری و زمان کوتاهی است که روحانی با توجه به در حاشیه نگاه داشته شدن تندروها برای توافق هسته ای در اختیار دارد.

روحانی در سخنرانی صبح پنجشنبه خود در داووس گفت: ایران به دنبال تعامل سازنده با جهان است و نمی خواهد سلاح هسته ای تولید کند. در سال 2004، خاتمی نیز همین موضوعات را با جمله بندی دیگری مطرح کرد. رئیس جمهور اسبق ایران گفت: در هر جایی که ما احساس کنیم طرف مقابل به ما احترام می گذارد و نمی خواهد چیزی را تحمیل کند، ما آماده گفت و گو هستیم. وی در عین حال تاکید کرد ایران نمی خواهد سلاح هسته ای تولید کند.

در اواخر دوره خاتمی نیز مانند حال حاضر، ایران پذیرفت به عنوان بخشی از توافق هسته ای مذاکره ای، غنی سازی اورانیوم را متوقف کند و با بازرسان بین المللی همکاری داشته باشد. سپس مانند حال حاضر، مقامات ایرانی در مجمع جهانی اقتصاد در داووس شرکت کردند و از این فرصت بین المللی برای جذب سرمایه گذاران خارجی استفاده کردند.

اما کمتر از یک ماه پس از درخشش ستاره خاتمی در بلندی های آلپ، در ایران انتخابات پارلمانی برگزار شد و اصلاح طلبان در این انتخابات شکست خوردند. برای خاتمی که با آرای مردمی قابل توجه در انتخابات 1997 پیروز شده بود، این یک شکست برای اعتبار اصلاح طلبی اش به شمار می آمد. در تابستان پس از این انتخابات نیز دیپلماسی هسته ای به شکست انجامید و سانتریفوژها فعالیت خود را از سر گرفتند.

به گزارش این روزنامه آمریکایی، روحانی نیز با راه توطئه آمیز مشابهی مواجه است. او برای دستیابی به توافق هسته ای نهایی باید امتیاز هایی را ارایه کند که شاید به مذاق برخی گروه ها خوش نیاید.  افزایش شهرت بین المللی او و وزیر خارجه اش، محمد جواد ظریف که او نیز در داووس حضور داشت، می تواند این گروه ها را رو در روی رئیس جمهور قرار دهد.

عباس میلانی، استاد دانشگاه استنفورد می گوید: روحانی تاریخچه خاتمی را می داند. او موضع حساس مقامات عالی را درک می کند. از سوی دیگر روحانی در جریان انتقادهایی که از او و ظریف می شود قرار دارد و می کوشد روی همین خط حساس گام بردارد تا ببیند آیا می تواند درهایی را باز کند یا خیر.

کارشناسان امور ایران می گویند بنا بر دلایل مختلفی، روحانی در مقایسه با همتای سابق اش، فضای مانور بیشتری دارد. ضرر تحریم های بین المللی برای اقتصاد ایران به مراتب بیشتر از نگرانی هایی که پس از حمله آمریکا به عراق در سال 2004 وجود داشت، انگیزه امضاء توافقنامه هسته ای را افزایش می دهد.

روحانی که هیچ گاه یک اصلاح طلب نبوده با اجماع روحانیون و ساختار نظامی ایران انتخاب شد تا برای مذاکره در زمینه هسته ای و لغو تحریم ها تلاش کند. اما پیروزی خاتمی که از دمکراسی و جامعه مدنی سخن می گفت، یک شکاف ایجاد کرده بود.

کریم سجادپور، کارشناس امور ایران در موسسه بین المللی صلح کارنگی می گوید: بر خلاف خاتمی، تصور عمومی بر این است که پیروزی روحانی نوعی شکاف ایجاد نکرده و او با هماهنگی در تلاش است آشتی داخلی برقرار کند.با این حال روحانی می کوشد با روش هایی مشابه خاتمی، توجه جهان را به خود جلب کند.

تشابهات سطحی این روش ها در داووس نمایان شد. خاتمی و روحانی از این نشست استفاده کردند تا چهره خوبی از خود و ایران به نمایش بگذارند. هر دو آنها به وضوح با احمدی نژاد تفاوت داشتند و اصولا به دلیل همان لحن تند احمدی نژاد بود که او هیچگاه نتوانست میهمان داووس باشد.

خاتمی بخش هایی از سخنرانی داووس خود را از فیلسوف های آلمانی، هگل و وبر انتخاب کرد و سپس در یک کنفرانس خبری پر سر و صدا شرکت کرد که در آن به شایعه ها در مورد اینکه باید با دیک چنی، معاون رئیس جمهور وقت آمریکا ملاقات کند- که او هم در داووس حضور داشت- پایان داد.

امسال نیز سالن سخنرانی روحانی مللو از جمعیت بود. او سابقه گفت و گوی تلفنی با اوباما را داشت. از سوی دیگر چند روز قبل از مجمع جهانی اقتصاد در داووس، دولت روحانی توانست توافق هسته ای را که دو ماه قبل منعقد کرده بود به اجرا در آورد. از سوی دیگر ایران یکی از عمده ترین دلایل بقای دولت بشار اسد در سوریه به شمار می رود.

روحانی در سخنرانی برای جمعی که در بین آنها اسرائیلی ها نیز حضور داشتند، تاکید کرد ایران به میانه روی در سیاست خارجی خود ادامه می دهد و به دنبال زمینه مشترک با آمریکا در سوریه نیست اما در عین حال همه باید برای مقابله با ترویست ها تلاش کنند. از سوی دیگر  روحانی بر خلاف خاتمی تمایل کمتری به ایجاد گشایش اجتماعی در ایران نشان می دهد.

به نظر می رسد روحانی رویکرد به مراتب محتاطانه تر و سیاسی تر در محاسبه های خود در مقایسه با خاتمی دارد. او کنفرانس خبری از پیش برنامه ریزی شده خود را لغو کرد و مشاوران اش مشکلات فنی در سالن محل کنفرانس را دلیل این اقدام توصیف کردند. روحانی در گفت و گو با فرید زکریا تاکید کرد که ایران تاسیسات هسته ای اش را بر نمی چیند. موضعی که اگر غیر مذاکره ای نباشد، یک رویکرد توافق شکنانه به شمار می رود.

تحریریه دیپلماسی ایرانی / 10