نیاز دوطرفه ایران و امریکا به یکدیگر

دیپلماسی ایرانی: حسن روحانی، رئیس جمهوری ایران در همین چند ماه کمی که از زمان انتخابش گذشته توانسته است دیوار رکود حاکم بر فضای دیپلماتیک کشورش در برابر غرب و ایالات متحده را بشکند، تلاشی که سلف او محمد خاتمی در طول 8 سال دوران ریاست جمهوری اش (1997 تا 2005) نیز پیش گرفت اما در آخر شکست خورد. علی رغم آن که خاتمی تلاش های سیاسی و فکری بسیاری در این زمینه کرد اما اقدامات روحانی بسیار بیشتر از او تا کنون موثر بوده است.

خاتمی در تلاش هایش برای گشودن روابط دوستی با کشورهای همسایه و غربی به طور کل نتوانست چندان موفق شود برای این که در داخل ایران نیز مخالفت های بسیاری با سیاست های اصلاح طلبانه او وجود داشت که در نهایت با روی کار آمدن محمود احمدی نژاد، محافظه کار تندرو در برابر غرب همه رشته های خاتمی در نزدیکی به غرب پنبه شد و برای همین هیچ پیشرفتی در پرونده هسته ای حاصل نشد و در آخر تحریم های سنگینی متوجه ایران در تمامی ابعاد اقتصادی اش شد که مشکلات بسیاری را متوجه این کشور کرد.

اما چرا اکنون تلاش های روحانی جواب داده است و تلاش های خاتمی در آن موقع جواب نداد؟ برای این که این اظهارات روحانی اصلاح طلب گشاده رو به غرب نیست که پوسته سخت دیپلماسی ایران را شکسته است. مساله فقط مرتبط به تمایل و رغبت رئیس جمهور نیست، آن طور که خاتمی هم داشت. بلکه مساله به تصمیم هایی باز می گردد که رئیس جمهور می تواند بر روی آنها حساب کند و از جایگاهش به عنوان رئیس جمهور تغییراتی در رفتارهای دیپلماتیک کشورش به وجود آورد.

حقیقت این است که این نه تنها روحانی بلکه حکومت ایران به طور کل قصد دارد رویکرد تازه ای را در برابر غرب اتخاذ کند که در حقیقت روحانی مسئول اجرای آن محسوب می شود. دقیقا از همین جا است که تغییرات دیپلماتیک ایران نیز آغاز می شود و گفته می شود که روحانی قصد دیدار با رهبران بزرگ جهان غرب به مناسبت حضورش در ایالات متحده دارد و شاید با باراک اوباما، رئیس جمهوری امریکا نیز برخوردی داشته باشد که در صورت وقوع نخستین برخورد از ابتدای انقلاب اسلامی ایران تا کنون محسوب می شود.

به نظر می رسد که نرمشی در مواضع ایران حاصل شده است. بعد از آن که ایران با سیاست های مقتدرانه توانست جبهه های منطقه ای را به سود خود فتح کند اکنون احساس می کند برای حفظ جایگاه خود باید تغییری در رویکرد و سیاست های خود بدهد. یعنی حفظ اصول و ارزش های سیاسی در عین رویکرد نرم در تعامل با خارج. این چیزی است که از دیپلماسی نرمی که اکنون در ایران از آن صحبت می شود، می توان برداشت کرد.

در این میان و در حالی که ایران به دنبال فرصتی برای ابراز دیپلماسی جدید خود بود، مساله سلاح های شیمیایی سوریه پیش آمد. با کوتاه آمدن امریکا از حمله نظامی به سوریه به دلیل استفاده از سلاح شیمیایی در این کشور، مقام های ایران این مساله را درک کردند که اگر اوباما در کاخ سفید نبود، چنین تصمیمی در امریکا اتخاذ نمی شد. در همین چارچوب است که می توان پیام هایی که اوباما به همتای ایرانی اش فرستاد را درک کرد که خلاصه همه آنها این بود که بیایید با هم به تفاهم برسیم، این تفاهم دیگر صرفا مبتنی بر اراده قدرت امریکا و استراتژی های اوباما نیست. از این بابت به نظر می رسد ایرانی ها حضور اوباما در کاخ سفید را فرصتی طلایی قلمداد می کنند تا قبل از پایان دوران ریاست جمهوری اش بتوانند از حضور او استفاده کرده و حقوق خود به ویژه در زمینه هسته ای را تثبیت کنند. به ویژه که این احتمال وجود دارد که بعد از اوباما رئیس جمهوری به قدرت برسد که سیاست های سلبی بیشتری در قبال پرونده هسته ای ایران پیش ببرد تا از فضای انتقادی ای که در حال حاضر نسبت به عملکرد دیپلماتیک دولت اوباما وجود دارد، فاصله بگیرد. به معنای دیگر گشایشی که کاخ سفید در قبال ایران پیش گرفته است در حقیقت نیاز امریکا برای رسیدن به یک دستاورد بزرگ دیپلماتیک به سود خود است، که البته در آن طرف خواسته ایران نیز محسوب می شود. وجود این دو نیاز است که سبب شده دو طرف ایرانی و امریکایی این روزها نسبت به یکدیگر رویکرد آشتی جویانه ای اتخاذ کنند. و این دقیقا چیزی بود که روحانی در مقاله خود در واشنگتن پست نیز به آن اشاره کرد و به روشنی درباره دیدارهای سازنده و تحقق اهداف مشترک صحبت کرد.

منبع: الحیات/تحریریه دیپلماسی ایرانی/11