تقاطع اقتصادی ایران

دیپلماسی ایرانی: منتقدان توافق مقدماتی 24 نوامبر با ایران بر سر برنامه های هسته ای اش را حاشیه ای، بدون نقطه اتکا و به سادگی قابل برگشت می دانند. اما به خصوص از نگاه ایران، تغییر خارق العاده ای رخ داده است. ایران با توقف غنی سازی به مدت شش ماه موافقت کرده است تا به مذاکرات بیشتر برای دستیابی به یک توافق نهایی زمان دهد. در این مدت بخشی از تحریم ها نیز لغو می شوند. اما آنچه در مناظره ها بر سر شایستگی توافقنامه اخیر از قلم افتاده، ابعاد اقتصادی آن است که به طور حتم فاکتوری در محاسبات ایران به شمار می رود.

این ملاحظات، بیش از انواع ایدئولوژیکی آن می تواند در شکل گیری چشم انداز معامله آینده، نقش داشته باشد. این یک خطای بزرگ است که آنگونه که برخی سناتورهای آمریکایی تهدید می کنند، معدود تحریم های لغو شده، دوباره احیا شوند یا توسعه یابند.

پیش از پیشرفت به سوی توافق هسته ای اخیر، ایران در مذاکرات محرمانه ای که از ماه مارس آغاز شده بود با یک مشکل مواجه بود: دست کشیدن از برنامه های هسته ای یا ادامه دادن آن و تحمل فشار فزاینده اقتصادی.  تهران به جای چشم پوشی از فعالیت های هسته ای، تصمیم گرفت دشواری های اقتصادی را به جان بخرد. تهران تصور می کرد که می تواند بیش از حد انتظار غرب در برابر تحریم ها مقاومت کند.

اما اکنون ایران توافقنامه ای را امضاء کرده که در صورت پیشرفت در آن می تواند  از حق غنی سازی با خلوص پایین برخوردار شود و در ضمن به لغو تمامی تحریم ها در توافق نهایی امیدوار باشد. این معامله ای است که تندروترین نیروها در ایران نیز احتمالا با آن موافقت می کنند.

صادرات نفت ایران تحت فشار تحریم های سنگین دو سال اخیر از 2 و نیم میلیون بشکه در روز به یک میلیون بشکه رسید. تولید ناخالص داخلی نیز به 6 تا 5 درصد سقوط کرد. نرخ تورم به 45 درصد و نرخ بیکاری به 35 درصد رسید. تهران زمانی تمایل به مذاکره را نشان داد که به حسن روحانی اجازه نام نویسی در انتخابات ریاست جمهوری را داد. در مقابل شرایط نابسامان اقتصادی که به دنبال سوء مدیریت و سیاست های تند دولت احمدی نژاد ایجاد شد، دولت روحانی اصلاحات ساختاری را در دستور کار خود قرار داد. او اکنون چهره بین المللی ایران را به نحوی تقویت کرده که می تواند برای سرمایه گذاران خارجی و حتی صنعت گردشگری جذاب باشد.

بخشی از لغو تحریم ها به موجب توافق هسته ای ژنو می تواند به کاهش محدودیت ها در صادرات نفت و تجارت ایران کمک کند. اما با افزایش نرخ بیکاری جوانان، ایران همچنان به یک بخش خصوصی رو به رسد برای تولید صادرات غیر نفتی نیاز دارد. ایران در سال گذشته 18 میلیارد دلار صادرات غیر نفتی داشت که در صورت لغو تحریم های بیشتر، امکان افزایش این صادرات وجود دارد.

بانک جهانی ایران را در جایگاه یکصد و چهل و چهارم از بین 185 کشور از نظر سهولت تجارت رتبه بندی می کند. دولت باید برای تقویت بخش خصوصی، برای خصوصی سازی شرکت های دولتی ، تجدید نظر در قوانین بانکداری و سرمایه گذاری ، در نظر گرفتن اعتبار ارزان، مشوق های مالیاتی و لیبرال تر کردن قوانین کارگری، اقدام کند. این اصلاحات می تواند برای نهادهایی که سهمی وسیع در بخش دولتی داشتند، خوشایند نباشد. از سوی دیگر قوانین کار جدید و قطع یارانه ها نیز می تواند قشر ضعیف جامعه را ناراضی کند. به این ترتیب احتمال استفاده از نیروهای امنیتی برای مقابله با نارضایتی های ناشی از حذف یارانه های سوخت، برق و مواد غذایی وجود دارد.  

هرچند گروه هایی در ایران تمایلی به محدود کردن برنامه های هسته ای ندارند، اما می دانند که روند توافق هسته ای با غرب می تواند به احیای شرایط اقتصادی منجر شود که می تواند به نفع آنها نیز باشد. به خصوص اگر این چشم انداز وزن بیشتری نسبت به هزینه های سیاسی ناشی از اصلاحات اقتصادی داشته باشد.

این یک موضوع مورد بحث در ایران است. در صورتی که کنگره با تصویب تحریم های بیشتر توافق مقدماتی هسته ای با ایران را به نابودی بکشاند، تهران به یک انتخاب دشوار باز می گردد. تقریبا جای تردیدی وجود ندارد که تهران برای اصلاحات اقتصادی اقدام خواهد کرد. همانگونه که در سال 2010 به جای دست کشیدن از برنامه های هسته ای، طرح حذف یارانه ها را به طور وسیعی اجرا کرد.

ایران در یک تقاطع قرار دارد. این کشور هزینه – فایده های توافق هسته ای و اصلاح اقتصادی را می سنجد. برای ایالات متحده و دیگر کشورهایی که به دنبال حل مساله هسته ای ایران هستند، بهتر است، سرمایه اقتصاد ایران را به دیپلماسی گره بزنند تا پافشاری بر سطحی از تحریم ها که در نهایت ایران را به کنار کشیدن از معامله ، ادامه برنامه های هسته ای و قمار بر سر اصلاحات اقتصادی – به جاری تجارت بین المللی – وا می دارد.

در صورتی که ایرن در چنین روندی گام بگذارد، شاید از سر ناچاری به میز مذاکره بازگردد، اما تا آن زمان برنامه های هسته ای ایران با سرعت پیش می رود و تهران به مرحله ای می رسد که متوقف کردن آن بسیار دشوار خواهد بود. در این شرایط ریسک درگیری نظامی افزایش می یابد. این به نفع آمریکاست که به تلاش خود ادامه دهد به امید اینکه تا شش ماه دیگر به توافقی دایم با ایران دست یابد. توافقی که می تواند آینده ای امن تر را نوید دهد.

منبع:نیویورک تایمز/ تحریریه دیپلماسی ایرانی / 10

انتشار اولیه: پنچشنبه 14 آذر 1392/ باز انتشار: یکشنبه 17 آذر 1392