دشمنان ایران باید آرام باشند

دیپلماسی ایرانی: مخالفت با توافقنامه جدید بر سر برنامه های هسته ای ایران قابل پیش بینی بود اما همچنان سردرگم کننده است. در صورتی که هیچ معامله ای با ایران نمی شد، تهران به پیشرفت در برنامه های هسته ای خود ادامه می داد و با هیچ محدودیت یا بازرسی موافقت نمی کرد.

لزومی برای تصور این سناریو وجود ندارد، چرا که پیش تر اتفاق افتاده است. در سال 2003، ایران پیشنهاد گفت و گو بر سر برنامه های هسته ای و دیگر موضوعات را به آمریکا ارایه داد. دولت بوش به این پیشنهاد روی خوش نشان نمی داد چرا که بر این باور بود ایران ضعیف است و با اعمال تحریم ها عقب نشینی می کند یا اینکه در مقابل خواسته ای غرب تسلیم می شود.

بنابراین هیچ معامله ای اتفاق نیفتاد و نتیجه این شد که ایران در سال 2003، تنها 160 دستگاه سانتریفوژ داشت و امروز 19 هزار دستگاه.

این درست است که ایران امروز تحت فشار شدیدترین تحریم ها قرار دارد، اما در گذشته نیز ایران طیف وسیعی از تحریم ها را تجربه کرده است. افزون بر این، برنامه های هسته ای اش نیز همواره هدف عملیات تخریبی از سوی اسرائیل و سرویس های جاسوسی غرب قرار داشته است. با این وجود شمار سانتریفوژها همچنان افزایش یافت.

نکته اینجاست که در یک دهه اخیر، ایران به طور جدی تکنولوژی هسته ای خود را با کمک هزاران دانشمند و کارشناس ارتقاء داده است. برای یک کشور غنی از نفت، هزینه های برنامه های هسته ای خیلی سرسام آور نیست. بنا بر برآورد آژانس اطلاعات انرژی آمریکا، درآمد نفتی ایران حتی تحت شرایط تحریم حدود 69 میلیون دلار در سال است.

توافق ژنو فرصتی برای محک زدن اهداف ایران فراهم آورده است. چین و روسیه به منظور بازگرداندن ایران پای میز مذاکره قطعنامه های تحریمی شورای امنیت را امضاء کردند. اما اکنون که ایران این اقدام را انجام داده است، از موضع حمایتی خود در مورد اعمال تحریم ها علیه ایران کوتاه می آیند.

بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسرائیل به طور صریح مخالفت خود را با توافق هسته ای اعلام کرد. این در حالی است که وی در یک دهه گذشته نتوانسته مانع پیشرفت برنامه های هسته ای ایران شود. اما توافق ژنو توانست غنی سازی 20 درصدی را در ایران متوقف کند و ذخایر اورانیوم غنی شده با خلوص بالا را نیز کاهش دهد.

رویکرد بی بی ، رفتارهای بوش را در ذهن تداعی می کند. او بر این باور بود که ایران با اعمال تحریم ها به سوی فروپاشی و تسلیم پیش می رود در صورتی که هیچ نشانه ای این نگاه را تایید نمی کرد. ( باید به خاطر داشت که ایران بدون عقب نشینی 8 سال در برابر جنگ با عراق ایستادگی کرد.) او گمان می کرد که در نهایت حمله نظامی می تواند برنامه های هسته ای ایران را برای مدتی طولانی به عقب براند و سپس گزینه تغییر رژیم اجرا شود. این تنها آرزو برای بوش بود و نه یک استراتژی کاربردی.

نگرانی کشورهای عرب حوزه خلیج فارس به ویژه عربستان سعودی و امارات متحده عربی به اندازه اسرائیل به طور علنی مطرح نشد اما جای تردیدی نیست که آنها نیز از این توافق خرسند نیستند. آنچه روشن نیست این است که چگونه توافق نکردن با ایران می توانست نگرانی های امنیتی آنها را از بین ببرد.

پس چه چیزی این مخالفت ها و موضع گیری های تند را توجیه می کند؟ فکر می کنم ترس از این معامله، کمتر از نگرانی از چشم انداز پس از این توافق است. بسیاری تصور می کنند که با این معامله روابط ایران و آمریکا از سرگرفته می شود. روابطی که می تواند به طور بنیادین فضای  ژئوپولتیکی را دگرگون کند. به این ترتیب آمریکا در کنار ایران و عراق شیعه قرار می گیرد و این در حالی است که تنش های فرقه ای همچنان در منطقه جریان دارد. به این ترتیب توازن قدرت در بازار نفت نیز به هم می ریزد. جایی که ایران پس از عربستان سعودی، دومین ذخایر بزرگ نفت را در اختیار دارد.  

دشمنان ایران باید آرام باشند. این توافقنامه مهم است، اما یک توافق مقدماتی بر سر برنامه های هسته ای ایران به شمار می رود. این حتی یک معامله نهایی نیست که دستیابی به آن بسیار دشوار به نظر می رسد. از سوی دیگر این توافق اتحادهای جدید تاریخی را رقم نزده است. واشینگتن همچنان در پاره ای موارد از موضع گیری تهران علیه تل آویو گرفته تا حمایت از حزب الله و نقش آفرینی جمهوری اسلامی در عراق، با ایران اختلاف نظر دارد. همچنین جمهوری اسلامی نیز به سهم خود همچنان مواضع ضد آمریکایی خود را حفظ کرده است. این دو کشور هنوز هم دشمن بنیادین یکدیگر به شمار می روند.

در سال 1972، ریچارد نیکسون و مائو زدونگ  با سرنیزه نیروهای ژئوپولتیکی قدرتمند با گذشته وداع کرده و یک فصل جدید را در روابط خود بنا نهادند. معامله با ایران در این سطح ارزیابی نمی شود. این بیشتر به پیمان تسلیحاتی آمریکا و جماهیر شوروی سابق می ماند که در آن دو کشور دشمن یکدیگر زمینه ای مشترک پیدا کردند.

اما نگرانی نسبت به این قرارداد مقدماتی  نشان می دهد که بسیاری از کشورهای منطقه به اینکه ایران یک دشمن دائمی باشد ، عادت کرده اند. دشمنی که یک ابزار سازماندهی شده برای بسیاری در خاورمیانه تبدیل شده است.

خروج ایران از جامعه مدرن در سال 1979 به اندازه ای مهیج و کامل بوده است که بازگشتن از این راه دشوار خواهد بود. در حال حاضر توافق مقدماتی با ایرن یک چرخش جدی نیست و تنها یک گام است. اما یک گام رو به جلو.

منبع : تایم /تحریریه دیپلماسی ایرانی / 10

انتشار اولیه: دوشنبه 11 آذر 1392/ بازانتشار: پنجشنبه 14 آذر 1392