توافق هسته ای با ایران چگونه باید باشد؟

دیپلماسی ایرانی: با به پایان رسیدن دور نخست مذاکرات هسته ای با ایران و بازگشت تیم مذاکره کننده دولت حسن روحانی، مناظره سیاسی واشینگتن در مورد ایران از اینکه چه توافقی با ایران محتمل است به اینکه چه توافقی با ایران قابل پذیرش است، تغییر پیدا کرده است. در حالی که اغلب بحث محدودیت غنی سازی و کاهش شمار سانتریفوژها برای ایران مطرح است، در واقع دو راه برای توافق هسته ای با ایران وجود دارد.

نخستین راه این است که تهران در مقابل محدود کردن برنامه های هسته ای خود مانند غنی سازی در سطوح پایین، امتیاز تعدیل تحریم ها را دریافت کند. موفقیت چنین طرحی به اطمینان یافتن از این نکته بستگی دارد که جمهوری اسلامی از فعالیت های هسته ای اعلام نشده خود برای توسعه برنامه های هسته ای نظامی، استفاده نمی کند. از سوی دیگر باید اطمینان پیدا کرد که امکان بازگشت از چنین توافقی وجود ندارد.

روش هایی وجود دارد که در آن تعدیل تحریم ها علیه ایران برگشت پذیر هستند. برای مثال هدایت پول نفت به ایران از طریق یک کانال خاص، که به محض انحراف ایران از توافق هسته ای، آمریکا و متحدان اش می توانند آن کانال را مسدود کنند. اما هیچ یک از این روش ها کاملا امن نیستند. کارآمدی و دوام توافق با ایران بر سر محدودیت غنی سازی به شفافیت تهران بستگی دارد. شفافیت شامل بازرسی های گسترده از تاسیسات هسته ای دلخواه بازرسان آژانس بین المللی انرژی اتمی می شود. به عبارت دیگر این بازرسی ها تنها نباید از پیش اعلام شده و برای یک سایت مشخص باشند.

این روش می تواند نگرانی ها در خصوص احتمال هسته ای شدن ایران را کاهش دهد. تجربه این روش نیز در مورد آفریقای جنوبی وجود دارد. این کشور موافقت کرد که همکاری بسیار نزدیکی با آژآنس بین المللی انرژی اتمی داشته باشد. در مقابل تجربه نقض توافقنامه ها نیز در مورد کره شمالی وجود دارد که اکنون یک کشور هسته ای و ایزوله شده به شمار می رود.

شاید به نظر برسد که ایران الگوی آخری را ترجیح می دهد. مقامات ایران ضمن ابراز تمایل برای همکاری با جامعه بین المللی، گزارش های آژانس بین المللی انرژی اتمی را بی پایه و اساس می خوانند. ایران همچنان با بازرسی بازرسان از تاسیساتی نظیر پارچین مخالفت می کند و اجازه مصاحبه با دانشمندان هسته ای را صادر نمی کند.

حتی در بهترین شرایط، برای اعتمادسازی، زمان مورد نیاز است. از سوی دیگر بدون تغییر استراتژیک از جانب ایران، یک توافق بر سر محدودیت غنی سازی نمی تواند چندان کارآمد باشد و به جای کاهش تنش ها به آنها دامن می زند. با توجه به اینکه اسرائیل و برخی کشورهای حوزه خلیج فارس همچنان ادعا می کنند که نباید به ایران اعتماد کرد. از سوی دیگر در صورت چنین توافقی؛ کشورهایی مانند روسیه و چین از مواضع آمریکا و متحدان اش در اعمال فشار بر ایران فاصله می گیرند و در مقابل انگیزه همسایگان ایران برای دستیابی به تکنولوژی هسته ای، تقویت می شود.

باتوجه به اینکه تغییر استراتژی از جانب ایران غیر محتمل است، یک راه دوم نیز برای توافق با ایران وجود دارد. به این ترتیب که ایران از برنامه هسته ای در مقابل لغو تحریم ها دست بکشد. با این چشم انداز که در صورت صرفنظر ایران از توافق، تحریم ها نیز تشدید شوند. در این الگو، ایران غنی سازی و فعالیت های مرتبط را به موجب قطعنامه های شورای امنیت متوقف کرده و فوردو را مهر و موم می کند و ذخایر اورانیوم غنی شده را نیز به خارج از کشور منتقل می کند.

مخالفت ها با چنین قراردادی از آنجا ناشی می شود که تحلیلگران تحقق چنین هدفی را بسیار دشوار می دانند. حتی مذاکره کنندگان آمریکایی نیز معتقدند این توافق، زیاده خواهی است. اما این نوع قرارداد در مقایسه با گزینه های دیگری که پیشنهاد می شود، بهتر به نظر می رسد. چنین توافقی از افزایش ذخیره اورانیوم غنی شده ایران که در ساخت سلاح هسته ای کاربرد دارد، جلوگیری می کند. در مقابل آمریکا و متحدان اش به ایران چیزی را ارایه می کنند که به واقع به دنبال آن است و آن لغو تحریم هاست.

این خوب است که غرب امیدوار باشد ایران همکاری و شفافیت زیادی در برنامه های هسته ای اش، نشان دهد. اما باید به این نکته توجه داشت که حتی حسن روحانی، رئیس جمهور جدید و میانه رو ایران نیز نمی تواند تغییراتی بنیادین در سیاست ایران ایجاد کند. غرب با قاطعیت بیش از حد در مذاکرات و اعتماد بی جا بر اهرم هایی که در اختیار دارد، تنها جایگزین ها در برخورد با ایران را کاهش می دهد و تهران را ناگزیر می کند رویکرد مقابله جویانه ای برگزیند.

تحریریه دیپلماسی ایرانی / 10