لزوم بازسازی رابطه ایران با اخوان و حماس

دیپلماسی ایرانی: بشار اسد رئیس جمهور سوریه اخیرا در مصاحبه با روزنامه لبنانی الاخبار به انتقاد از مواضع رهبران حماس در قبال بحران سوریه پرداخته و تاکید کرده که « دمشق در ابتدا به حماس به عنوان جنبشی که وابسته به اخوان المسلمین است، نگاه نمی کرد. ولی آنها از روز اول تحولات سوریه تصمیم گرفتند علیه ما باشند و این گزینه را انتخاب کنند. حماس در نهایت تصمیم گرفت از محور مقاومت خارج شده و جزئی از گروه اخوان المسلمین باشد. تاریخ گروه اخوان المسلیمین طی 80 سال اخیر با خیانت، منفعت طلبی و تزلزل در اتخاذ موضع استوار گره خورده است.» این سخنان بارز ترین نشانه ها از شکاف در محور مقاومت از زمان شکل گیری بحران در سوریه است که نه تنها به ضرر ایران بلکه بر خلاف منافع جمعی منطقه و کل جهان اسلام است. جمهوری اسلامی ایران به عنوان کشوری اسلامی این وظیفه را دارد که در بین نیروهای مختلف جهان اسلام وحدت ایجاد کند تا صدایی واحد از جهان اسلام به پاخیزد.

شکافی که امروز بین جنبش حماس و دولت سوریه دیده می شود به آغاز جنبش های مردمی در کشورهای عربی باز می گردد. وقتی در کشورهای عربی جنبش های مردمی آغاز شد و انقلابات عربی رخ دادند، جنبش حماس این تحولات را به عنوان عمق استراتژیک خود ارزیابی کرد و تلاش کرد که از این فرصت برای تقویت قدرت خود و بازسازی وضعیت خود در منطقه استفاده کند. یکی از مهم ترین تحولات در این راستا، سقوط حسنی مبارک در مصر و روی کار آمدن دولت اخوانی و اسلام گرای مرسی بود. بدیهی است که جنبش حماس دولت مرسی را بسیار به خود نزدیک می دید بنابراین روابط حماس و دولت مصر بسیار گرم تر از هر زمان دیگری شد.

 در همین زمان، دولت سوریه، یکی از حامیان اصلی جنبش حماس که سالها میزبان این گروه بود در مقابل اعتراضات مردمی دست به استفاده از خشونت زد. در ابتدای به راه افتادن اعتراضات در سوریه، جنبش حماس تلاش کرد که به میانجی گری بین دولت سوریه و مخالفان اسلام گرا دست بزند ولی به دلیل عدم همراهی دو طرف ناکام ماند. به این دلیل حماس تصمیم گرفت از متحد سابق دل بکند و ترک خانه کند. بحران سوریه و رویکرد  دولت سوریه در قبال مخالفین منجر شد که روز به روز حماس از یاران پیشین به وی‍ژه دولت سوریه و متحد استراتژیکش یعنی ایران فاصله بگیرد و به مصر، ترکیه و قطر نزدیک شود.

اما تحولات آنطور که حماس پیش بینی کرده بود پیش نرفت. دولت مرسی با اعتراضات عمومی و دخالت ارتش سقوط کرد و رابطه مصر و حماس مجددا شکرآب شد. قطر همراهی سابق را با اخوان المسلمین نشان نداد و ترکیه نیز با مشکلات داخلی روبرو شد. بر این اساس به نظر می رسد که حماس مجددا چشم به سوی ایران دارد شاید که بتواند با توجه به روی کار آمدن دولت میانه روی دکتر روحانی، روابط سرد شده ایران و حماس را بازسازی کند. حماس و ایران همواره روابط سنتی خود را داشته اند و همه رهبران حماس نظر مثبتی به ایران دارند و مشمول حمایت های ایران هم بوده اند. اما مساله سوریه سوء تفاهمی را ایجاد کرده که هنوز هم وجود دارد و می تواند کماکان به برخی از اختلاف نظر ها دامن زند. اما این امر موجب نمی شود که منافع مشترک بین ایران و حماس فراموش گردد. هرچند اگر مسائل سوریه حل گردد چالش بین ایران و حماس کاهش می یابد ولی اکنون هم که مساله سوریه حل نشده است، با وقوع مشکلاتی برای انقلاب مصر به نظر می رسد نوع زمینه فراهم شده تا حماس احساس نیاز بیشتری به همکاری با ایران داشته باشد.

جمهوری اسلامی ایران ممکن است با کشورها یا گروههای مختلف سیاسی اسلامی در موارد مختلف اختلاف نظر داشته باشد ولی ما بایستی با به رسمیت شناختن این اختلاف نظرها تلاش کنیم بر اساس مصالح کلی جهان اسلام با یکدیگر کار کنیم و بر اساس مشترکات همکاری داشته باشیم. راه این کار این است که با نوعی از انعطاف با مسائل برخورد کنیم. 

بدیهی است که ایران به لحاظ استراتژیک هم پیمان سوریه بوده است ولی ایران نمی تواند به خاطر سوریه و اختلاف این کشور با جنبش حماس، روابط خود را با حماس نادیده بگیرد. جنبش حماس یک جریان متشکل و اثر گذار در صحنه فسلطین و دنیای اسلام است و سوابق آن نشان می دهد که معتقد به مقاومت است. این که این جنبش خود را به اخوان المسلمین نزدیک می بیند نمی تواند بر خلاف آنچه بشار اسد اشاره کرده به معنای خروج از مقاومت ارزیابی شود. حماس در گذشته مقاومت فلسطین نقش مهمی داشته و در آینده نیز این نقش را ایفا خواهد کرد. بر این اساس ایران نمی تواند دست به انتخابی بین دولت سوریه و جنبش حماس بزند. ایران باید تلاش کند از افزایش اختلاف بین دو بازوی اصلی مقاومت، حزب الله و حماس جلوگیری کند و آن دو را بیش از پیش به هم نزدیک کند. در این میان اخوان المسلمین به عنوان یک گروه ریشه دار و باسابقه اسلامی می تواند نقش مثبتی ایفا کند. اخوان المسلمین در میان جریان های اهل سنت بیشترین نزدیکی را به ایران دارند. چرا که این جریان بر خلاف جریان های سلفی و تندروانه اهل سنت، دارای عقاید مدرن هستند و به مردمسالاری، آزادی و توسعه معقتند.

بنابراین ایران نباید اجازه دهد که بحران سوریه بر روابط این کشور با اخوان المسلمین به طور کلی و حماس به طور خاص سایه افکند و امکان پیگیری آرمانها و منافع مشترک را از بین ببرد. در میان اختلافات موجود در جهان اسلام و افراطی گراییهای کنونی ایران می تواند حداقل مشترکات خود را با این گروه در نظر بگیرد و وارد گفتگویی متقابل با آنها شود. چنین گفتگویی منافع ایران، منطقه و جهان اسلام را بهتر تامین می کند./16

انتشار اولیه: شنبه 27 مهر 1392/ باز انتشار: یکشنبه 28 مهر 1392