اوباما برای امتیاز دادن به ایران مصمم است

۲۲ مهر ۱۳۹۲ | ۱۳:۵۱ کد : ۱۹۲۲۸۷۴ سرخط اخبار
«مارک کتز» استاد سیاست و حکومت در دانشگاه «جرج میسون» است. آخرین کتاب او«عقب نشینی بدون شکست» درباره جنگ علیه تروریسم بعد از مداخله آمریکا در عراق و افغانستان است. او در نوشته های قبلی اش تمرکز اصلی خود را روی خاورمیانه قرار داده است.«نقش روسیه در روابط ایران و آمریکا»، «روابط بین الملل و پرونده هسته ای میان ایران و آمریکا» و «ایران-روسیه و فردای عقب نشینی آمریکا از افغانستان» نیز از دیگر نوشته های مورد توجه او بوده است. «کتز» از جمله تحلیلگرانی است که در ادبیات تحلیلی خود همواره نگاهی به تاثیرات به جامانده از جنگ سرد دارد. از این رو رابطه تهران و واشنگتن نیز از دید او باید فراتر از مناسبات صرف دوجانبه مطالعه شود.

 شما یکی از معدود کارشناسانی هستید که روابط ایران و آمریکا را با نیم نگاهی به روابط این دو کشور با دیگر کشورها مورد بررسی قرار می دهید. به عبارت دیگر بحران هسته ای ایران در تحلیل های شما همیشه حاوی عناصر مهمی از حضور چین و روسیه است. ظاهرا از نظر شما موضع ایران در پرونده هسته ای تابعی از روابط تهران با قدرت های «اوراسیایی» بوده است؟ آیا چنین تابع موازی ای درمورد آمریکا و اسراییل هم وجود دارد؟
فکر نمی کنم موضع ایران در پرونده هسته ای تابعی از روابطش با قدرت های «اوراسیایی» یا هیچ دولت دیگری باشد. اگر موضع ایران تابعی از چنین روابطی بود، این برنامه نه هرگز شروع می شد و نه اینکه می توان مانع آن شد. هیچ ملتی چه دارای تسلیحات هسته ای و چه فاقد این نوع تسلیحات نمی خواهد که دیگر ملت ها به آن دست پیدا کنند.

ملت ها خود تصمیم می گیرند که طبق منافعشان چگونه چنین برنامه هایی را دنبال کنند. برای اسراییل هم این اصل صادق است. آمریکا واقعا نمی خواسته است که اسراییل به این تسلیحات دست پیدا کند، اما به هرحال این کشور اتمی شده است. اما نکته مهم این است که دستیابی به تسلیحات هسته ای به معنای حفظ نظام سیاسی و ضمانتی برای بقا نیست. تسلیحات هسته ای نه به جلوگیری از فروپاشی شوروی کمک کرد و نه به اسراییل تا مشکلاتش را با فلسطینی ها و کشورهای مسلمان حل کند.


  زبان و اهداف اعلام شده حسن روحانی کاملا با رییس دولت پیشین متفاوت است. هدف این دولت برای حل مشکلات و ابهام های موجود جدی است. از آمریکا در مقابل این تغییر چه انتظاری می توان داشت؟
دولت اوباما به طور خاص به دنبال توافقی با ایران بر سر بحران هسته ای است و من بر این باورم که دولت اوباما حتی برای دادن امتیازهایی به ایران مصمم هم هست. اگرچه برای تشدید رژیم تحریم در زمینه ایجاد محدودیت به نظام بانکی جهانی، فروش نفت و تجارت عمومی تلاش زیادی هم کرده است. البته واشنگتن در این میان به عمان هم اجازه داده تا مقادیر زیادی از گاز ایران را خریداری کند، امتیازات محتمل می تواند شبیه این باشد.

 پیروزی حسن روحانی نشان داد که جامعه ایرانی به دنبال راه حل های صلح آمیز برای بحران های پیش رو است. مکانیسم انتخابات در ایران بسیاری را در آمریکا و سایر کشورها متقاعد کرده است که شباهت های ایران به آمریکا بیش از سایر کشورهای منطقه است، حداقل وقتی آمریکا متحدان عرب منطقه ای اش را مورد توجه قرار دهد. تا چه میزان به این شباهت های نهادی مثل انتخابات، گردش نخبگان، عقلانیت سیاسی و ذهنیت دکارتی می توان اتکا کرد و گفت که احتمالا فرآیند تصمیم گیری درمعنای مثبت آن در مورد کشوری مثل ایران متاثر از این عناصر باشد؟
ناظران آگاه آمریکایی و کارشناسان خاورمیانه بارها بر همین نکته تاکید کرده اند. اما در روابط میان تهران و واشنگتن طنزی وجود دارد و آن اینکه دشمن آمریکا در منطقه «ایران» به مراتب دموکراتیک تر از رژیم های اقتدارگرای عرب در منطقه است. در طول جنگ سرد هم وضعیت طنزآمیز مشابهی وجود داشت: زمانی که آمریکا بنابر دلایلی در کنار پاکستان اقتدارگرا و در مقابل هند دموکراتیک قرار داشت.

 پس اینکه می گویند «دموکراسی ها با هم نمی جنگند» چگونه است؟
ببینید نیروهای سیاسی قدرتمندی هم در ایران و هم در آمریکا وجود دارند که مخالف هرگونه بهبود رابطه هستند. بر این باورم حمایت مردمی پشت آقای روحانی در داخل ایران می تواند این فرصت را برای طرفداران ازسر گیری رابطه در هر دو کشور فراهم کند.

 «نرمش قهرمانانه» نوعی چرخش در سیاست خارجی ایران است که توسط رهبری نظام اعلام شد آن هم پیش از سفر روحانی به نیویورک. با توجه به آنچه کارشناسان درمورد برداشتن «گام اول» یا استراتژی «اول تو برو» می گویند، ظاهرا ایران گام اول را برداشته است. این جهت گیری جدید در میان طیف های سیاسی در آمریکا چگونه دیده می شود؟
این واقعیت که رهبر عالی خود جهت گیری جدید را اعلام کرده است، اهمیت فوق العاده ای دارد و نشانه مهمی است از اینکه قطعا روحانی به دنبال بهبود روابط تهران-واشنگتن است. بعضی افراد به اهمیت و وجاهت این جهت گیری جدید واقفند و بعضی دیگر نیستند. وضعیت ایران و آمریکا این روزها شبیه پکن و واشنگتن اوایل 1970 و واشنگتن و مسکو در اوایل دهه 1980 است. کسانی بودند که مدعی بودند درخواست و تمایل دشمن ما برای بهبود روابط چیزی به جز «حیله» نیست. این حیله از نظر آنها راهی برای ساکت کردن آمریکایی ها بود تا در موقع مناسب، آنها نوعی ضربه بزنند.

خوشبختانه در آمریکا این ذهن های بازتر بودند که تصمیم گیری کردند و نهایتا بهبود روابط اتفاق افتاد. چین و آمریکا هم از این رویداد منتفع شدند. اما مسکو خود بازی را بر هم زد. در ژوییه 1991 بوش پدر در سخنرانی خود باز هم از مسکو خواست که با رویه ای دموکراتیک به آمریکا نزدیک شود. اما حجم مشکلات و بحران های داخلی شوروی به گونه ای بود که فضایی برای اصلاحات باقی نگذاشت و فرو پاشید. روابط آمریکا و روسیه پس از فروپاشی چندان خوب نبوده است، حتی می توان گفت روابط واشنگتن-مسکو در دوره گورباچف بهتر از این روزها بود. فکر می کنم روابط بهبودیافته ایران و آمریکا به منافع بلندمدت این دو کشور کمک خواهد کرد. اما این نکته را هم بگویم که برخلاف وضعیت شوروی و چین، ایران کشوری نیست که تهدید فروپاشی و تجزیه را در مقابل خود داشته باشد. از این رو قیاس ایران با کشورهایی مثل شوروی و چین در دهه های 1970 و 1980 نیز باید با احتیاط صورت گیرد.


 به منطقه برگردیم. از سرگیری احتمالی روابط تهران -  واشنگتن دغدغه های جدی برای اسراییل درست کرده است. باید گفت در کنار اسراییل اعراب هم چندان خشنود نیستند و شاید باید روسیه و عربستان را هم به این فهرست اضافه کنیم. بعد از آشتی احتمالی ایران-آمریکا آرایش سیاسی خاورمیانه چگونه خواهد بود؟ متحدان منطقه ای آمریکا وزن ژئوپلیتیک خود را از دست خواهند داد؟ روسیه چه موضعی خواهد گرفت؟
اسراییل و بسیاری از رژیم های عرب منطقه از بهبود روابط هراس دارند. آنها می ترسند این بهبود روابط تا جایی پیش رود که تهران و واشنگتن چنان دوستان خوبی شوند که دیگر آمریکا به اندازه امروز نه به آنها گوش دهد و نه آنها را مورد توجه قرار دهد. البته من از سوی دیگر فکر می کنم که بهبود روابط تهران و واشنگتن می تواند اعراب و اسراییل را هم منتفع کند. در این میان روسیه از بهبود رابطه، چندان استقبال نمی کند و از آن بیم دارد از اینکه ایران به هزینه این کشور تبدیل به دوست نزدیک آمریکا شود. اما باید در نظر داشت که ایران حتی از حل مساله فلسطین هم در حالت کلی بهره خواهد برد و روسیه هم از کاهش خصومت ها می تواند به نوعی استفاده کند.

  ناخرسندی برخی کشورهای منطقه از آشتی احتمالی ایران و آمریکا و راهبرد واشنگتن برای مقابله با این شکل جدید چالش ها را چگونه تحلیل می کنید؟
کشورهای سنی منطقه از شیعیان ترس دارند چرا که آنها را بالقوه عامل ایرانی می دانند اما به نظر می رسد که این آشتی احتمالی که شما از آن نام می برید، در عین حال می تواند به فروکاستن از این بیم و نگرانی و تنش های شیعی-سنی کمک کند. چه بسا ایران و آمریکا باید برای حل مناقشات سنی-شیعی در قالب همکاری های دموکراتیک و فدرال در کشورهایی مثل عراق، لبنان و سوریه با هم همکاری هایی را آغاز کنند. استراتژی آمریکا همکاری بیشتر با ایران برای حل سایر مناقشات است.

 در آمریکا لابی اسراییلی و بازهای جنگ طلب تا چه میزان می توانند موانعی را بر سر راه بهبود رابطه با آمریکا و «ذوب»شدن یخ روابط ایجاد کنند؟ این موانع تا چه میزانی واقعا جدی است؟
درست است که در آمریکا لابی طرفدار اسراییل بسیار قوی عمل می کند یا گروه های مروج به راه انداختن یک جنگ دیگر منظورم همان بازها هستند، فعال هستند و البته هر دو گروه مخالف بهبود رابطه واشنگتن با تهران هستند. از سوی دیگر حامیان زیادی هم حتی در میان اسراییلی ها وجود دارند که معتقدند بهبود رابطه تهران و واشنگتن به نفع آنها هم هست. هرچه پیشرفت بیشتری در بهبود رابطه میان این دو کشور صورت گیرد مسدودکردن فرآیند بهبود رابطه مطمئنا دشوار تر خواهد بود.

 در مورد پرونده هسته ای ظاهرا آمریکا به دنبال افزایش تحریم ها به منظور تحت فشار قراردادن ایران برای تغییر جهت گیری اش بوده است. اما تاکید بر کارآیی هرچه بیشتر تحریم ها گویی خود تبدیل به استراتژی آمریکا شده است. دیگر وسیله ای نیست، اصل، هدف است. دیگر حتی تاکتیک هم نیست. نوعی سردرگمی در سیاست خارجی آمریکا وجود دارد. بنابه نظر شما تاکید بر تحریم ها شانس بهبود رابطه را از بین خواهد برد. برخی محافل آمریکایی معتقدند برداشتن تحریم ها به معنای عقب نشینی به همراه شکست است. برخلاف عنوان کتاب شما که می گوید«عقب نشینی بدون شکست».
به نظر من در این برهه زمانی تقویت تحریم ها درست آن هم زمانی که رهبر عالی و روحانی، تمایل جدی برای بهبود رابطه و حل مساله از خود نشان داده اند نوعی برهم زدن بازی است و نتیجه عکس می دهد. بسیاری در آمریکا می گویند تغییر به وجود آمده در نتیجه اثرگذاری تحریم ها بوده است در نتیجه تا آنجایی که می توانیم تحریم ها را ادامه می دهیم تا انعطاف بیشتری از ایران ببینیم. از نظر من این رویه کاملا اشتباه، غلط محاسباتی دارد. اشتباه محاسباتی تقویت تحریم ها هم این است که نادیده گرفتن تمایل و نشانه های طرفداران بهبود رابطه در ایران، باعث تقویت مخالفان بهبود رابطه و در درازمدت به تضعیف این اراده دولت روحانی منجر می شود و نتیجه اینکه فرصت به دست آمده برای سال ها از بین خواهد رفت.

 موضوعی که اشاره کردید یعنی اراده دولت روحانی در کنفرانس خبری رییس جمهوری در بازگشت از نیویورک به وضوح دیده می شد. اینکه ایشان تاکید کردند که لحن آمریکایی ها کاملا با قبل متفاوت است. به نظر همه چیز خوب پیش می رود، اما مهم ترین مانع برای عبور از این دوران سخت چیست؟ سنگینی سال ها خصومت یا به طور خاص پرونده هسته ای؟
هر دو تاثیر خود را دارند. سال ها درگیری سیاسی و دیدگاه های مختلفی که هر دو بر سر پرونده هسته ای دارند. اما هرگونه پیشرفت بر سر پرونده هسته ای به کمک نیروهای سیاسی حتی اگر تعداد معدودی باشند و حتی به شکل نسبی، کار را راحت تر خواهد کرد. عبور از این میراث خصمانه میان تهران و واشنگتن نیازمند حمایت طبقه سیاسی هر دو کشور و البته افکار عمومی آنهاست. اما با توجه به سوال شما عبور از پرونده هسته ای می تواند این میراث دشوار را هم حل کند.

 اگر فرض کنیم که فرآیند «ذوب یخ» روابط شروع شود، در قالب تلاش های دیپلماتیک چه کسی را باید بزرگ ترین برنده و بازنده ترتیبات جدید در خاورمیانه پس از بهبود روابط ایران و آمریکا دانست؟
در منطقه، بسیاری، از بهبود روابط می ترسند چون به هرحال آنها را بازنده خواهد کرد. اسراییل، عربستان، امارات متحده عربی و البته روسیه و ترکیه. به نظرم همه این کشورها اگر دقیق تر باشند می توانند برنده ترتیبات جدید هم باشند. حتی اگر امروز هم به آشتی ایران و آمریکا روی خوشی نشان دهند یا برای تحقق این بهبودی تلاشی نکنند.

 برای آخرین سوال می پرسم، اوباما در نطق خود در سازمان ملل باز هم از ایده «استثناگرایی آمریکایی» دفاع کرد. ظاهرا آمریکایی ها نمی خواهند از موضع استثنا در توسل به زور به عنوان حق محفوظ خود بگذرند. معنی این استثناگرایی برای آینده خاورمیانه چیست؟ با این اوصاف باید منتظر جنگ دیگری در خاورمیانه باشیم؟
وقتی از اصطلاح «استثناگرایی آمریکایی» حرف زده می شود، اوباما به دنبال این نیست که بگوید آمریکایی ها بهتر از بقیه هستند، بیشتر می خواهد به نقش آمریکا در کمک به سایر ملل اشاره کند مثال های تاریخی اش امپراتوری آلمان در جنگ جهانی اول، آلمان نازی و ژاپن است و توسعه کمونیسم در طول جنگ سرد. دست و دلبازی آمریکا بعد از جنگ جهانی دوم در مقابل طرح های اقتصادی و سیاسی مختلف بوده است. اوباما می داند که آمریکا اشتباه های بسیاری هم انجام داده است، حمایت از کودتا علیه یک دولت منتخب در 1953 در ایران یکی از اینهاست حمایت از رژیم اقتدارگرای شاه تنها به خاطر ترس ما از کمونیسم بود ولی هرچه بود اشتباه بود. اما استثناگرایی آمریکایی را من این طور می فهمم، کشوری که بتواند از اشتباه ها و توانایی اصلاح آنها بهره ببرد. اوباما کاملا موافق است که سایر کشورها هم می توانند استثنایی باشند. اگر چنین واقعیتی را بپذیرد این صلح و نه جنگ است که می تواند به دست رهبران استثنایی در میان مللی استثنایی ظهور کند.
 

کلید واژه ها: اسراییل تحریم روسیه ایران و آمریکا تهران و واشنگتن خاورمیانه


نظر شما :