سفر روحانی و حاشیه هایی پررنگ تر از متن

دیپلماسی ایرانی: حسن روحانی به بیشکک برای شرکت در اجلاس شانگهای رفته است. سازمان همکاری شانگهای از سال ۱۳۷۵ به عنوان شانگهای پنج شکل گرفته بود و در سال ۹۰ بعد از پیوستن ازبکستان رسما تشکیل شد. روسیه،چین، ازبکستان، قرقیزستان، قزاقستان و تاجیکستان از اعضای رسمی آن هستند و ایران، هند، پاکستان و مغولستان از اعضای به عنوان عضو ناظر و افغانستان و ترکیه نیز شریک گفت و گوها هستند. این سازمان تلاش دارد تا با خروج آمریکا و سپس ناتو از افغانستان در این کشور نقش بازیگری موثر را ایفا کند. سیزدهمین نشست سران اجلاس از آنجا اهمیت بیشتری پیدا می کند که در این مدت تحولات گسترده ای در سطح برخی کشورها و منطقه ها اتفاق افتاده است .این اجلاس در 22 شهریور نشست خود را در بیشکک قرقیزستان و با حضور سران کشورهای عضو و ناظر آغاز می کند، حسن روحانی رییس جمهوری ایران نیز قرار است در نشستی شرکت کند که به اعتقاد بسیاری از تحلیلگران برای تمامی طرف ها با اهمیت است.  روزنامه گلوبال تایمز در سرمقاله خود آورده است، ایران به عنوان یک بازیگر مهم منطقه ای می تواند کارکردهای این سازمان را افزایش دهد، ایران کشوری است که به عنوان شریک گفت و گو و رایزنی سازمان مورد توجه است و می تواند علاوه بر افزایش قابلیت های بالقوه سازمان به آن در امور منطقه ای از جمله خاورمیانه کمک کند. هیئت هایی متشکل از مقامات سازمان ملل متحد، سازمان امنیت جمعی، سازمان اورآسیا و نمایندگان دفاتر منطقه ای سازمان های بین المللی مقیم بیشکک دیگر گروه های دعوت شده به این نشست هستند. مطابق با دستور کار اجلاس، تبادل نظر در مورد توسعه سازمان همکاری شانگهای به منظور توسعه روابط درازمدت در جهت امنیت منطقه ای، ترویج همکاری های اقتصادی و فرهنگی در سازمان همکاری شانگهای از محورهای برنامه این نشست خواهد بود. با حسن بهشتی پور، تحلیلگر مسائل بین الملل در خصوص کارکرد  سازمان شانگهای و اهمیت حضور حسن روحانی در این اجلاس به گفتگو نشستیم.

اجلاس شانگهای در قرقیزستان برگزار می شود از کشورهای عضو و ناظر چه مقام هایی در این اجلاس شرکت می کنند؟

در این اجلاس بناست که روسای جمهور کشورهای چین، روسیه،قزاقستان، قرقیزسستان (که میزبان است) و تاجیکستان به عنوان اعضای دائم و  ایران، افغانستان، پاکستان، هند و مغولستان به عنوان اعضای ناظر در این اجلاس شرکت کنند. از کشورهایی که عضو هستند تنها ازبکستان است که در سطح رئیس جمهور شرکت نمی کند. عضوهای ناظر نیز بناست در سطح رئیس جهمور در شانگهای شرکت کنند.

این اجلاس فرصت مغتنمی است که حسن روحانی بتواند با سه رئیس جمهور مذاکرات مهمی داشته باشد که آنها شامل چین، روسیه و پاکستان هستند. همچنین دوره ریاست جمهوری آصف علی زرداری نیز سه روز پیش  به پایان رسید و بناست ممنون حسین رئیس جمهور جدید پاکستان در این اجلاس شرکت کند که ملاقاتی با روحانی خواهد داشت. دیدار با رئیس جمهور افغانستان نیز در زمره برنامه های رئیس جمهور ایران خواهد بود.این باین اجلاس فرصت بسیار خوبی است که روحانی دیداری با رئیس جمهور چین در خصوص روابط دو جانبه میان دو کشور داشته باشد و همچنین با روسیه نیز در خصوص  مساله سوریه و پرونده هسته ای ایران صحبت کنند.

اهمیت این اجلاس و به طور کلی کارکرد آن چیست؟

شانگهای سازمان منطقه ای است که پس از فروپاشی نظام دو قطبی در دنیا کارکرد مهمی پیدا کرد. به عبارت دیگر در گذشته بلوک شرق و غرب بود و پیمان ورشو در مقابل پیمان ناتو  و یا کومه کون اقتصادی در مقابل بازار مشترک اروپا بود. پس از فروپاشی شوروی و برهم خوردن نظام دو قطبی و میل به سمت نظام چند قطبی سازمان های منطقه ای اهمیت بیشتری پیدا کردند، بدین معنا که اتحادیه اروپا توسعه پیدا کرد، اتحادیه آ.سه.آن در جنوب شرق آسیا گسترش بیشتری پیدا کرد، همچنین پیمان نفتا در آمریکای شمالی میان امریکا، کانادا و مکزیک توسعه پیدا کرد. در ناتو نیز تغییراتی به وجود آمد و  اعضای جدیدی به آن پیوستند که تعداد کشورهای عضو ناتو به 28 کشور رسید. شانگهای نیز در گذشته یعنی از سال 1996 که به وجود آمد پیمان بود اما در سال 2001 به یک سازمان تبدیل شد. این سازمان نه تنها اقتصادی است بلکه حوزه های امنیتی، سیاسی و اقتصادی را شامل می شود. ایران نیز قصد دارد از این فضا استفاده کند تا بتواند در پیمان های منطقه ای هم مشارکت داشته باشد.

ایران در شانگهای عضو ناظر است، آیا در طول این مدت درخواستی برای عضو دائم شدن داده ایم؟

در دوره احمدی نژاد تلاش زیادی شد تا ایران عضو دائم شانگهای شود اما در این زمینه موفقیتی به دست نیاورد به دلیل آنکه مخالفت هایی وجود داشت. به نظر می رسد رئیس جمهور در حال حاضر هم عجله ای برای پیوستن نکند چراکه ایران باید بتواند موقعیت خود را از نظر بین المللی به سطحی ارتقا دهد که آنها از ایران در خواست پیوستن کنند و عضویت از سوی ایران بدین شکل پاسخ نیازهای ایران و منافع ملی را نمی دهد. بنابراین به نظر می رسد که ایران در شرایط کنونی به عنوان عضو ناظر در این اجلاس ها شرکت کرده و از این طریق از فرصت ملاقات و گفتگو با سران کشورها استفاده کند. در خصوص عضویت نیز باید زمان بگذرد آنها  از ایران دعوت کنند تا عضو دائمی شود.

با توجه به اهمیت حضور رئیس جمهور ایران در این اجلاس، کمی در خصوص فعالیت های رئیس جمهمور پیشین در این نشست ها و طرح هایی که داده شده صحبت کنید؟

احمدی نژاد از این فرصت استفاده می کرد تا مذاکرات دو جانبه و یا چندجانبه ای با روسای شرکت کننده در این اجلاس داشته باشد و طرح هایی را نیز به طور مکرر مطرح می کرد، اما این طرح ها هیچ گاه مورد استقبال  و اجرا قرار نمی گرفت به دلیل آنکه با نیاز واقعی شانگهای هماهنگی نداشت و بیشتر آرمان های خوبی بود که ایران دنبال می کرد. زمانی که کشوری درون سازمانی حضور دارد باید طرح هایی ارائه دهد که برای اعضای آن سازمان هم جذابیت داشته باشد و از آن استقبال کنند و نه طرح هایی که صرفا در آرمان های جمهوری اسلامی است و برای ایران مناسب است. بنابراین از این طرح ها کمتر استقبال شده و حتی می توان گفت در عمل هیچ کدام از آنها اجرایی نشده است.

به نظر می رسد حسن روحانی نیز در این سفر بیشتر اوضاع را ارزیابی می کند. همچنین از این فرصت استفاده می کند تا با روسای جمهوری روسیه و چین که تا به امروز ملاقاتی نداشته دیدار و گفتگویی داشته باشد. شاید ایران برای دوره های بعد طرح های ارائه دهد که مورد استقبال واقع شود و قابل اجرا هم باشد. بنابراین حضور روحانی در این اجلاس در مقیاس بین المللی و ظاهر شدن وی مقدمه ای است برای حضور و فعالیت بیشتر در چنین عرصه هایی.

به طور کلی بحث هایی که در این نشست مطرح می شود حول چه محورهایی است و به نظر شما اگر رئیس جمهور جدید قصد داشته باشد طرحی ارائه دهد باید در خصوص چه مواردی باشد که مورد استقبال قرار گیرد؟

موضوعاتی که شانگهای دنبال می کند عبارت است از مسائلی که بعد امنیتی دارد همانند مبارزه با تروریسم و افراط گرایی مذهبی. مسائلی که بعد سیاسی دارد همانند ارتقای همکاری کشورها در مقابل یکجانبه گرایی ایالات متحده امریکا، به دلیل آنکه امریکا در صحنه بین المللی دائما اقدامات خود را به شکل یک جانبه پیش  می برد، در نتیجه آنها سعی می کنند اقداماتی انجام دهند که مقابل این حرکت باشد، البته تبلیغ سازمانی ضد امریکایی نمی کنند بلکه تنها با این اقدامات سعی دارند تا به امریکا نشان دهند که نمی تواند به تنهایی در دنیا هر آنچه را می خواهد انجام دهد.  موضوع سوریه قطعا یکی از موضوعاتی است که در این اجلاس مطرح خواهد شد و تصمیم مشترکی در خصوص راه حل خروج از بحران سوریه گرفته می شود. پیگیری مسائل  اقتصادی هم از دیگر موضوعات است. مسائلی مانند اینکه  چگونه همکاری های اقتصادی میان کشورهای عضو را ارتقا دهند و سطح این همکاری ها باید چگونه باشد .  کشورهای عضو این سازمان چین و هند و پاکستان و روسیه مجموع کشورهای آسیای مرکزی هستند که مبادلات اقتصادی میان آنها نیز از موارد مورد بحث است

در خصوص این مساله که ایران چه طرحی دهد تا مورد قبول واقع شود باید گفت که  اگر تهران طرحی ندهد بسیار بهتر است، به دلیل آنکه روحانی اولین بار است که در  چنین سطحی شرکت می کند و در سال های بعد نیز به نظر می رسد زمانی طرح های ایران مفید خواهد بود که ایران عضو این سازمان شود. کشوری که عضو نیست طرح هایی که می دهد باید طرح های نو و پخته شده و بر اساس منافع اکثر اعضا باشد . بنابراین پیشنهاد می شود تا زمانی که ایران عضو دائم نشده اگر طرحی می دهد بعد منطقه ای داشته  و دارای جذابیتی باشد که آنها احساس کنند اگر این طرح اجرا شود منافع آنها تامین خواهد شد. همچنین باید تاکید کرد که ایران از نظر موقعیت بین المللی باید در شرایط مناسب تری باشد تا فعال شده و هم اکنون که از نظر تحریم ها شرایط سختی را بر ایران تحمیل کردند، موقعیت مناسبی برای درخواست عضویت نیست.

در پایان باید تاکید کرد که دیدارهای حاشیه ای بسیار مهم است به دلیل مسائل سوریه و روند پرونده هسته ای ایران و در روابط مسائل اقتصادی که میان ایران و چین و هند و پاکستان وجود دارد فرصت این گفتگوها بسیار گرانبهاست.

تحریریه دیپلماسی ایرانی/14