نفوذ غیر قابل اجتناب ایران در آینده افغانستان

دیپلماسی ایرانی: ایران موضع خود را به عنوان یک بازیگر منطقه ای مهم در آسیای میانه به اثبات رسانده و به ایفای نقش در افغانستان خود را متعهد کرده است. در حالی که نیروهای آمریکایی از افغانستان خارج می شوند، واشینگتن باید در نظر داشته باشد که روابط توسعه یافته ایران و آمریکا چگونه می تواند بر اهداف سیاسی بلند مدت آمریکا در افغانستان و منطقه تاثیرگذار باشد.

در حالی که آینده روابط ایران و آمریکا نامشخص است، هرگونه پیشرفتی در روابط می تواند موفقیت ابتکارهای تحت حمایت آمریکا در افغانستان را تسهیل کند: جاده ابریشم جدید که هدف آن بهبود روابط اقتصادی افغانستان با آسیای میانه و جنوبی و روند اعتمادسازی قلب آسیاست که به تقویت دیالوگ سیاسی، امنیتی و اقتصادی افغانستان با همسایگان اش کمک می کند، از اهداف واشینگتن به شمار می رود. اما تحریم های بین المللی علیه ایران و نوع روابط تهران- واشینگتن، طراحی رویکرد منطقه ای را برای سیاستگذاران در واشینگتن دشوار کرده است.
روابط نزدیک ایران با آسیای میانه

رهبران ایران از اینکه بازیگران مهمی در آسیای میانه به شمار می روند به خود می بالند و از اجلاس های بین المللی در منطقه برای عرض اندام استفاده می کنند. کشورهای دیگر منطقه نیز به سهم خود ، سعی در حفظ روابط با ایران دارند.

اهمیت ایران برای کشورهای همسایه در مراسم تحلیف حسن روحانی نمایان تر شد، زممانی که روسای جمهور قزاقستان، تاجیکستان و ترکمنستان در این مراسم شرکت کردند. همچنین روسای جمهور افغانستان و پاکستان نیز در این نشست حاضر بودند و ازبکستان که فاصله بیشتری از ایران دارد و همچنین روسیه، روسای مجلس خود را به مراسم تحلیف رئیس جمهور جدید ایران اعزام کردند.

سه رئیس جمهور از آسیای میانه از حضور خود در ایران برای مطرح کردن موضوعات مورد دغدغه کشورهای شان استفاده کردند. برای تاجیک ها که در زبان و فرهنگ با ایران مشترک هستند، این به معنی بحث در خصوص طرح های هیدرو الکتریک بود. قزاق ها نیز به تمایل آلماتی برای ادامه میزبانی نشست های هسته ای ایران و گروه 1+5، اشاره کردند. شبکه های ارتباطی نیز موضوعات مهم دیگر برای رهبران قراقستان و ترکمنستان به شمار می رود.

اما تحریم های بین المللی تلاش ایران برای افزایش نفوذ در آسیاسی میانه را با مشکل مواجه کرده است. برای مثال در صورتی که ایران در پروژه شبکه های ارتباطی مورد نظر کشورهای آسیای میانه حاضر باشد، شرکت های سرمایه گذار بین المللی با توجه به تحریم ها از این پروژه ها انصراف می دهند. به همین دلیل ، برای مثال پروژه خطوط راه آهن مشترک باید با سرمایه گذاری شرکت های راه آهن، ایران، قزاقستان و ترکمنستان، اجرا شود.

علاوه بر این ایران عضو بانک توسعه آسیایی یا هماهنگی اقتصادی منطقه ای آسیای میانه نیست، اما افغانستان در این مجموعه ها عضویت دارد.

همچنین تحریم ها علیه ایران، راه های بین المللی صادرات نفت و گاز را در منطقه محدود کرده و شرکت های بین المللی در پروژه های مربوطه همکاری نمی کنند. در حالی که خط راه آهن جدید، گزینه های جدیدی را در اختیار قزاقستان قرار می دهد تا نفت را به خلیج فارس بفرستد، آلماتی همچنان نسبت به عبور دادن مقادیر عظیمی از نفت و گاز صادراتی از ایران، اکراه دارد. در نتیجه اغلب قزاقستان نفت مناطق شمالی ایران را تامین می کند و در مقابل از سوآپ نفتی در جنوب ایران استفاده می کند. از سوی دیگر قزاقستان باید خود تامین مالی پروژه ها در ایران را بر عهده بگیرد.

علاوه بر همکاری کشورهای منطقه در بخش حمل و نقل با ایران، آنها در تجارت با ایران نیز فعال هستند. در سال 2010، ایران پس از چین، روسیه و اتحادیه اروپا، چهارمین صادرکننده بزرگ برای کشورهای آسیای میانه بود. ایران یکی از بززرگترین خریداران پنبه آسیای میانه به شمار می رود.

روحانی با انتخاب بیشکک به عنوان نخستین مقصد سفرهای خارجی خود برای شرکت در اجلاس سازمان همکاری شانگهای، نشان داد که اهمیت آسیای میانه را درک می کند. این اجلاس در 3 سپتامبر تنها چند روز پیش از نشست جی 20 در سن پترزبورگ برگزار می شود که در آن روحانی نخستین ملاقات رسمی خود را با ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور همتای روسی خود انجام خواهد داد.

ایران که عضو ناظر سازمان همکاری شانگهای است، مدت هاست در انتظار عضویت کامل در این سازمان به سر می برد اما روسیه همواره علیه عضویت دایم ایران در این سازمان موضع گیری کرده و تحریم های بین المللی را بهانه می کند. افغانستان نیز عضو ناظر این سازمان است.

تعامل ایران در افغانستان

به نظر می رسد که ایفای نقشی بزرگتر در افغانستان، هدف روشن ایران است. دو کشور مرز مشترکی به طول 560 میال دارند و مقامات ایرانی تقریبا در هر نشست بین النللی مربوط به افغانستان حاضر می شوند.

جیمز دابینز که در سال 2001، نماینده ویژه آمریکا در افغانستان بوده، و اکنون نیز با پستی مشابه در امور افغانستان و پاکستان فعالیت می کند، این نکته را خاطرنشان می کند که روی کار آمدن دولت حامد کرزای در افغانستان، مدیون حضور هیات ایرانی در کنفرانس بن در سال 2001 است.

دابینز می گوید، او و جواد ظریف که اکنون وزیر خارجه ایران است، به طور تصادفی با یکدیگر ملاقات کردند و گفت و گوی مهمی را در مورد افغانستان انجام دادند. به گفته وی ایران در نخستین کنفرانس توکیو در سال 2002، متعهد به پرداخت 540 میلیون دلار کمک مالی شد که بیشتر کمک یک کشور غیر عضو در سازمان توسعه و همکاری های اقتصادی برای افغانستان بود. دابینز تاکید می کند که ایران بخش اعظمی از این کمک مالی را پرداخت کرد.

اما اندکی بعد روابط ایران و آمریکا در حالی که هنوز دولت خاتمی روی کار بود، تلخ شد و با روی کار آمدن دولت احمدی نژاد، این روابط تلخ تر شد.

این روند شرایط ویژه ای برای ایالات متحده در پنجمین کنفرانس همکاری اقتصادی منطقه ای در مورد افغانستان ( مارس 2012) ایجاد کرد. مقامات آمریکایی نقش پررنگ تری در این کنفرانس ایفا کردند اما باتوجه به حضور احمدی نژاد ناچار به نقش آفرینی پشت پرده نیز بودند.

مقامات تهران از این نشست برای حمله به مواضع ناتو تحت رهبری امریکا در افغانستان، استفاده کردند. آنها خواستار پرداخت غرامت از سوی ناتو به مردم افغانستان شدند. طرح این درخواست موجب شد که هیات آمریکایی به سرپرستی رابرت بلیک، از سالن کنفرانس خارج شوند.

روابط ایران و آمریکا و آینده افغانستان

اولویت های آمریکا در افغانستان جدا از نگرانی های دولت اوباما در مورد نحوه برخورد با دولت جدید ایران نیست. لغو تحریم های بین المللی علیه ایران به میزان حل مساله هسته ای بستگی دارد. اما روابط توسعه یافته ایران و آمریکا می تواند چاره ای برای دیگر اهداف سیاست خارجی آمریکا در منطقه شامل احیای اقتصادی افغانستان باشد که واشینگتن مدت هاست آن را در دستور کار خود قرار داده است. خوشبختانه محمد جواد ظریف و جیمز دابینز فرصت جدیدی برای مذاکره با یکدیگر دارند و می توانند روابط موثرتری را بین ایران، آمریکا و افغانستان برقرار کنند.

منبع: موسسه کارنگی/ تحریریه دیپلماسی ایرانی / 10