رقابت ایران و آمریکا در آسیای میانه

دیپلماسی ایرانی: محمود احمدی نژاد ، رئیس جمهور ایران در جریان سفر های متعددی که در هفته های اخیر به منظور شرکت در اجلاس های آسیایی انجام داده، به نوعی در تلاش برای احیای استراتژی نگاه به شرق و دنباله روی از دیپلماسی جاده ابریشم بود. وی در جریان سفر به آذربایجان با رئیس جمهور قزاقستان ملاقات کرد و اطمینان داد تهران از شبکه خط راه آهنی که قلب آسیای میانه را به بنادر  ایران متصل می کند، حمایت خواهد کرد. وی همچنین در نشستی در کویت در خصوص ارتقای سطح روابط تجاری با مقامات تاجیکستان رایزنی کرد.

به گزارش خبرگزاری آسوشیتدپرس، در حالی که تحریم های آمریکا و اتحادیه اروپا علیه ایران سخت تر می شود، مقامات در تهران به دنبال دسترسی به بازارهای آسیایی هستند که یک شریان حیاتی اقتصادی به شمار می روند. برای ماه ها صادرات نفت ایران به کشور هایی مانند چین و هند تحت مراقبت شدید کشور های غربی قرار داشته و آنها روند کاهش واردات نفت از ایران را به دقت زیر نظر دارند. هدف آمریکا و متحدانش کاهش درآمد نفتی ایران از طریق محدود کردن فروش نفت این کشور است.

تجارت ایران در جاده ابریشم که چین و خاورمیانه را به یکدیگر پیوند می دهد، موضوع قابل توجهی است. هرچند تجارت و پروژه های ایران در آسیای میانه در مقایسه با فروش نفت اندک است اما رویکرد اقتصادی ایران در این منطقه حاکی از آن است که تهران می کوشد از این طریق نیز فشار تحریم ها را کاهش دهد.

از سوی دیگر مانور های اقتصادی ایران در آسیای میانه نخستین گام ها در جهت ایجاد فاصله بین اقتصاد و نفت به شمار می رود که 80 درصد درآمد خارجی حال حاضر جمهوری اسلامی را تشکیل می دهد.

این درحالی است که احمدی نژاد می گوید اقتصاد ایران بدون نفت هم می تواند دوام بیاورد و رستم قاسمی وزیر نفت از تهدید توقف صادرات نفتی ایران سخن می گوید.

هرچند تا  عملکرد اقتصادی ایران بدون درآمد نفتی راه درازی  باقی مانده اما تلاش برای ایجاد  فرصت های اقتصادی در آسیای میانه در همین راستا انجام می شود.

در ماه مرداد شرکت ایران خودرو طرح خود برای افزایش صادرات به قزاقستان و ترکمنستان را اعلام کرد. در تاجیکستان نیز شرکت های ایرانی  فعال در عرصه ساخت و ساز پروژه 39 میلیون دلاری حفر تونل بین دوشنبه و شمال تاجیکستان را بر عهده دارند. 

با این حال پروژه  را آهن آسیای میانه با مشارکت ایران همچنان پس از سال ها با تنش مواجه است. ماه گذشته رئیس جمهور ترکمنستان به طور ناگهانی قرارداد 700 میلیون دلاری با شرکت انرژی پارس ایران برای ادامه این پروژه را لغو کرد. دلیل این اقدام مشخص نبود اما گزارش ها حاکی از آن است که این کشور با توجه به تحریم های اقتصادی غرب علیه ایران در روابط خود با ایران تجدید نظر کرده است.

ساسان فیاض منش، کارشناس امور اقتصادی و رئیس برنامه مطالعات خاورمیانه در دانشگاه کالیفرنیا می گوید، ایران راهی جز حرکت تجاری به سوی آسیا ندارد. اما این رویکرد مشکل فروش نفت ایران را حل نمی کند چرا که شماری از کشور های آسیای میانه به نفت ایران نیاز ندارند. اما برای ایران موضوع روابط با کشور های آسیای میانه بسیار فراتر از بحث اقتصادی است ، به بیان دیگر رابطه مستحکم با این کشور ها اهرمی در دست تهران در مقابل چین و روسیه به شمار می رود. هرچند که شماری از کشور های مسلمان این منطقه سنی مذهب هستند که همین امر موجب می شود در روابط خود با ایران شیعه ملاحظاتی داشته باشند.

این در حالی است که به موازات ایران، ایالات متحده نیز از مدت ها پیش تلاش برای ارتقای سطح روابط با کشور های آسیای میانه را آغاز کرده است. آمریکا می خواهد پیش از خروج نیرو های ناتو از افغانستان، روابط بهتری را با کشور های آسیای میانه برقرار کرده باشد. در سال های اخیر شماری از مقامات عالی آمریکایی از هیلاری کلینتون، وزیر امور خارجه آمریکا تا پانه تا وزیر دفاع به کشور های آسیای میانه مانند ازبکستان و قرقیزستان سفر کرده اند. قرقیزستان کشوری است که آمریکا هم اکنون در آن پایگاه نظامی دارد.

اما نکته قابل توجه این است که رقابت ایران و آمریکا برای نفوذ در کشور های آسیای میانه در واقع گزینه های مقامات کشور های این منطقه برای انتخاب را افزایش می دهد. به عبارت دیگر کشور های این منطقه دیگر احساس نمی کنند که در انزوا به سر می برند و روابط آنها تنها به روسیه و ایران محدود است. آنها اکنون متوجه اهمیت خود برای ایران و آمریکا هستند و می کوشند بیشترین منافع را در این میان داشته باشند.

تحریریه دیپلماسی ایرانی / 10