سیاست جدید منطقه ای امریکا در راه است

دیپلماسی ایرانی: روندهای سیاست خارجی آمریکا همواره مبتنی بر الگوهای متفاوتی شکل می گیرد که از قابلیت لازم برای پاسخگویی به بخشی از نگاههای موجود در ساختارها و لایه های زیرین سیاست گذاری در این کشور را دارد. سیاست قدرت و امنیت ماهیت چندبعدی دارد لذا هر گروه و گرایشی می تواند بخشی از نشانه های قدرت سازی را پیگیری کند و برای تحقق آن راهکارهایی را دنبال کند.

بر این اساس، در 19 جولای 2013 (جمعه 28 تیرماه) 131نماینده عضو کنگره آمریکا شامل 17 عضو حزب جمهوری خواه و 114 نماینده حزب دموکرات بیانیه ای را تنظیم کردند که در آن بر ضرورت به کار گیری الگوهای مبتنی بر مصاحله و همکاری های چند جانبه با ایران تاکید داشتند. مسئله اصلی این بیانه معطوف به تغییر تدریجی در سیاست هسته ای ایران است. در این نامه تاکید شده است که احتمال دارد که دولت جدید فرایندی را در پیش بگیرد که معطوف به تولید سلاح هسته ای نشود بلکه در مقابل زمینه ها را برای اعتماد سازی و شفاف سازی بن المللی به وجود بیاورد. نباید فراموش کرد که در این نامه هیچ صحبتی از این نشده است که آمریکا قابلیت های هسته ای ایران را مورد پذیرش قرار دهد. در ادبیات مربوط به هسته ای مفهوم قابلیت (capability) جایگاه خاص خود را دارد. هر جا که این وا‍ژه استفاه می شود به زیر ساخت های لازم برای غنی سازی اشاره می کند و زمینه های لازم برای استفاده از انرژی هسته ای در خدمات درمانی و پرتو افکنی فراهم می کند.

علاوه بر این که در این نامه هیچ گونه اشاره ای به این مسئله نشده است، وضعیت ارتباطی ایران و آمریکا نیز چندان مورد توجه قرار نگرفته است. اما نمایندگان کنگره آمریکا در نامه خود به دولت اوباما هشدار داده اند که مبادا فرصت تعامل با دولت جدید ایران را از دست بدهد. آنها این رویکرد را مورد اشاره قرار داده اند که ایران در دوران جدید و پس از به قدرت رسیدن دولت میانه روی دکتر روحانی به تعامل با جهان به نحو متفاوتی نگاه می کند. به این دلیل که نگاه دولت جدید به سیاست بین الملل سازنده تر خواهد بود ممکن است فرصت لازم برای همکاری با ایران فراهم شود.

به نظر من این بیانیه تحت تاثیر چهار عضو اصلی کابینه یعنی باراک اوباما، رئیس جمهور، جو بایدن، معاون رئیس جمهور، چاک هگل، وزیر دفاع و جان کری، وزیر خارجه تنظیم شده است. این چهار عضو، اعضای اصلی شورای امنیت ملی آمریکا را تشکیل می دهند. در شورای امنیت ملی آمریکا تصمیم گیری باید به اتفاق آرا صورت گیرد. این چهار نفر کسانی هستند که یک دهه قبل در کنار همدیگر در مجلس سنا قرار داشند و به عنوان همکارانی بودند که بخشی از سیاست های راهبردی آمریکا را تنظیم می کردند. بنابراین فرایندی در عرصه سیاست گذاری خارجی ایالات متحده و در اصلی ترین نهادهای تصمیم گیری این کشور در حال شکلی گیری است که نشان دهنده سیگنال های انعطاف پذیر است. من رویکرد باراک اوباما به ایران و بیانیه اخیر 131 امضایی  نمایندگان کنگره که ماهیت دو حزبی دارد، را به عنوان یک نشانه همکاری جویی با ایران تلقی می کنم. این سیگنال ها، اولین گام ها در راستای نشان دادن تغییرات در سیاست آمریکا در قبال ایران محسوب می شود. هرگاه فرایندهایی شکل بگیرد که معطوف به تحول بنیادین در سیاست های ایالات متحده باشد در فضای محدود، نشانه های کاملا مشخصی آغاز می شود. بنابراین موضوعی که در 19جولای در مجلس نمایندگان شکل گرفت و نامه ای که منتشر شد را باید از مجموعه سیگنال هایی دانست که این سیگنال ها بخشی از سیاست سازی را در حوزه امنیت ملی آمریکا تشکیل می دهند.

با این وجود، به موازات این اقدام مثبت و سازنده، شاهد این بودیم که چند روز پیش تحریم های جدیدی علیه ایران توسط کنگره تصویب شد. همزمان با این اقدام، در اول جولای (10 تیر) نامه ای با امضای 43 عضو کنگره آمریکا به کاخ سفید منتشر شد که در آن به مقامات کاخ سفید هشدار داده بودند که به بهانه انتخاب روحانی، فشارهای تحریمی را علیه ایران کاهش ندهند. بنابراین به نظر می رسد که دو فضا به موازات همدیگر در داخل مجموعه های تصمیم گیری آمریکا در حال حرکت است. لابی ها عربی و اسرایئلی تلاش می کنند این فضای جدید ایجاد شده ناشی از انتخابات ایران را تخریب کنند. آنها درصدد این هستند که جدال علیه ایران را در فضای سیاست گذاری ایالات متحده گسترش دهند و به نوعی این تضادها را متوجه سیاست های منطقه ای ایران کنند تا منافع خود را در منطقه به دست آورند.

بنابراین حرکت بیش از یک چهارم از نمایندگان کنگره آمریکا برای تعامل با ایران را باید شروع حرکت جدیدی دانست که این حرکت جدید می تواند ماهیت همکاری جویانه داشته باشد. اما اگر این حرکت به نتایج مطلوبی منجر نشود، مخاطرات جدی برای روابط ایران و آمریکا در سطح منطقه ای و بین المللی به وجود می آورد.بنابراین برای عبور از فضای پر تنش فعلی این سیگنال ها باید تبدیل به یک سیاست عملی شود. حالا اولین گام آغاز شده است و تغییر در فضای سیاست و فرایندهای اجرایی در حوزه سیاست گذاری باید گام بعدی باشد تا منافع دو کشور به بهترین نحو دنبال شود.

در کنار این فرایند، ششمین سفر جان کری به منطقه، از زمان تصدی وزارت امور خارجه آمریکا  برای احیای روند صلح خاورمیانه را باید در نظر گرفت. او روز جمعه برای سومین بار در طول یک هفته به رام الله رفت و با محمود عباس، رئیس تشکیلات خودگردان فلسطین دیدار کرد. به نظر می رسد که انعطاف پذیری آمریکا در مورد مسئله تحریم های ایران و در رابطه با فعالیت های هسته ای ایران باید دارای مابه ازای منطقه ای باشد. بحث آمریکاییها این است که باید سیاست جدید منطقه ای در دستور کار قرار گیرد که فرایند نقشه راه را که منجر به شکل گیری دو دولت می شد را حاصل کند. حتی پیام هایی که بین نتانیاهو و محمود عباس مبادله شده است را باید نشانه هایی دانست که دولت فلسطینی تحت تاثیر رویکرد آمریکایی در مورد دو دولت و صلح بین فلسطینی ها و اسرائیلی ها در نظر گرفت.

بنابراین آمریکا درحال بازبینی سیاست های منطقه ای خود با توجه به تحولات سوریه، مصر، ایران و اسرائیل است و در این میان پیشبرد مذاکرات صلح بین فلسطینی ها و اسرائیلی ها می تواند آغاز این سیاست جدید باشد. باید در آینده نزدیک انتظار بروز نشانه های بیشتری از این سیاست جدید منطقه ای را داشت. /16

انتشار اولیه: سه شنبه ۱ مرداد ۱۳۹۲ & بازانتشار: چهارشنبه ۲ مرداد ۱۳۹۲