چگونه به بن بست رابطه با ایران پایان دهیم؟

دیپلماسی ایرانی: پیروزی شگفت انگیز حسن روحانی، مذاکره کننده هسته ای اسبق و پراگماتیک ایران در انتخابات ریاست جمهوری، شانسی منحصر به فرد در اختیار دولت اوباما قرار داده تا به بن بست هسته ای با جمهوری اسلامی پایان دهد.در غرب، روحانی به عنوان سیاستمداری  معمم از بطن ساختار سیاسی شناخته می شود. یکی از ما دو نفر به طور مستقیم با او کار کردیم و سمت معاون روحانی در مذاکرات هسته ای را بر عهده داشتیم. نفر دیگر نیز تحقیقاتی را در موسسه ای که تحت نظارت وی قرار دارد، انجام داده است. می توانیم بگوییم که روحانی از رویکرد ایدئولوژیکی خالص در سیاست خارجی پرهیز دارد و در منافع ملی به دنبال دستاوردهایی فراتر از انتظارهای ساده است. روحانی با مشاهده روند مذاکرات هسته ای در سال های اخیر، اکنون به دنبال این است که یک بار برای همیشه مساله هسته ای را حل کند.

پیروزی روحانی نشان می دهد که اکنون زمان واقعی گفت و گوی مستقیم ایران و ایالات متحده فرارسیده است. باوجود اظهارات اخیر وی که شاید بیشتر به مذاق تندروها خوش آمده، روحانی به وضوح اعلام کرده که به دنبال تغییر روابط خصمانه با آمریکاست. در ماه های اخیر نیز مقام معظم رهبری تاکید کرده اند باوجود اینکه نسبت به نتیجه مذاکرات خوش بین نیستند اما با انجام آن نیز مخالفتی ندارند.

تنها تهدید بزرگ نسبت به این پنجره نادر که رو به مذاکره گشوده شده، تصور  نادرست طرفین از نقاط ضعف و قوت طرف مقابل است. برای جلوگیری از هدر دادن این فرصت، باراک اوباما، رئیس جمهور آمریکا و روحانی رئیس جمهور منتخب ایران که در اواسط مردادماه فعالیت خود را آغاز می کند، باید در مقابل تصورهای غلط که موضع تندروها را در دو طرف تقویت می کند، مقاومت کرده و در صدد تصحیح آن برآیند.

در واشینگتن،برخی بر این باورند که پیروزی روحانی اثبات این ادعاست که رویکرد کنونی آمریکا مبنی بر اعمال تحریم ها علیه جمهوری اسلامی، کارآمد بوده است. این گروه تصور می کنند که تهران تصمیم به امتیازدهی در پرونده هسته ای گرفته و رئیس جمهور جدید که سابقه ایجاد تعلیق در برنامه های غنی سازی ایران را دارد، این مصالحه را پیش می برد. بر پایه این نظریه،ایران در موضع ضعف قرار دارد و به همین دلیل به دنبال پایان دادن به تحریم هاست. این دیدگاه ، ایده خطرناک لزوم وفاداری آمریکا به رویکرد جاری در مقابل ایران و حتی تشدید آن را مطرح می کند.

در تهران، نوعی خوش بینی در مورد مساله هسته ای وجود دارد . برای سال ها، یک مخالفت سیستماتیک با مذاکره سازنده وجود داشت. اکنون رئیس جمهور جدید به 8 سال سیاست های احمدی نژاد پایان می دهد. در نتیجه این نگاه در بین ایرانیان وجود دارد که تهران سرانجام دست بالا را در مذاکرات از آن خود می کند.

در واقع بسیاری با اشاره به سابقه روحانی به عنوان نماینده شخصی مقام معظم رهبری در شورای عالی امنیت ملی، پیروزی وی در انتخابات را نشانه ای از فصلی جدید در اجماع ملی ارزیابی می کنند. این درک از قدرت می تواند ایران را به سوی مذاکرات جدی هدایت کند. اما افزایش بیش از حد اعتماد به نفس نیز می تواند  مانع انجام مصالحه های لازم برای خروج از بن بست شود.

زمانی که دو رقیب وارد یک اتاق می شوند در صورتی که هر طرف بخواهد ثابت کند دست بالا را دارد، تنها یک فاجعه ایجاد خواهد شد. پیروزی روحانی در انتخابات در واقع پتانسیلی برای توافق ایجاد کرده است.

این در حالی است که غرب به طور نگران کننده ای سابقه ای از اتلاف فرصت ها در توافق با روحانی دارد. روحانی در کنفرانس مطبوعاتی اخیر خود اعلام کرد یکی از چارچوب های توافق با غرب می تواند نظیر توافقی باشد که با ژاک شیراک، رئیس جمهور سابق فرانسه انجام شد. به موجب این طرح، قدرت های غربی ، حقوق هسته ای ایران – شامل غنی سازی اورانیوم برای مصارف صلح آمیز- را به رسمیت می شناختند.

در مقابل، ایران نیز تضمین های عینی مورد نظر آژانس بین المللی انرژی اتمی به منظور تعدیل نگرانی های بین المللی در مورد ماهیت برنامه های هسته ای اش را ارایه می کرد. البته این توافق نهایی نشد، چرا که جورج بوش، رئیس جمهور وقت خواستار تعلیق تمامی فعالیت های غنی سازی بود.

8 سال پس از شکست مذاکرات با کشورهای اروپایی، هنوز دیدگاهی در تهران وجود دارد که از موافقت روحانی با تعلیق غنی سازی اورانیوم، انتقاد می کند، چرا که به گمان این گروه، این امتیازدهی روحانی موجب شد غرب درخواست تعلیق تمامی فعالیت های غنی سازی را روی میز بگذارد.

اما حقوق قانونی ایران به موجب پیمان منع اشاعه هسته ای مانند غنی سازی هیچگاه مورد موافقت قرار نگرفته است. به هر ترتیب به نظر می رسد رهبران ایران اکنون با اقدامات جدیدی برای از بین بردن نگرانی های بین المللی در مورد برنامه های هسته ای اش آمادگی دارد.در واقع، شکل توافق هسته ای نهایی با ایران شفاف است. ایران باید با بالاترین سطح شفاف سازی و همکاری با آژانس بین المللی انرژی اتمی موافقت کند و در مقابل غرب نیز حقوق هسته ای ایران شامل غنی سازی را به رسمیت شناخته و در جهت لغو تحریم ها اقدام کند.

امروز یا فردا، ایران و ایالات متحده تعامل با یکدیگر را آغاز می کنند. مانع اصلی در راه توافق نهایی دیگر شرایط نیست ، بلکه روندی است که از طریق آن چنین توافقی حاصل می شود. روحانی و اوباما باید با اندیشه های پراگماتیستی در مقابل تندروی ها بایستند. آنها باید احتیاط را با شجاعت ترکیب کرده و گام های خود را به ترتیب به طور متقابل و عقلانی بردارند. از همه مهترین اینکه آنها باید از درگیر شدن با سوء تفاهم ها در مورد نقاط ضعف و قوت که دو طرف را در آستانه شکست قرار می دهد، پرهیز کنند. پس از دهه ها مقابله بی نتیجه، ایران و ایالات متحده به همکاری نیاز دارند.

منبع: نیویورک تایمز / تحریریه دیپلماسی ایرانی / 10