یک رقابت استراتژیک بدون عشق

دیپلماسی ایرانی: باتوجه به دردسرهایی که ایران در سوریه، لبنان و نوار غزه با آن مواجه است، انتظار می رود تهران برای کسب اطمینان از توانایی برای نفوذ در خاورمیانه، کشورهایی مانند مصر را آزمایش کند.

در چند سال اخیر نشانه های متعددی از تلاش تهران و قاهره برای بهبود روابطی که سه دهه در سردی و خصومت به سر می برد، حکایت داشت. این نشانه ها شامل عبور ناوهای ایرانی از کانال سوئز، مذاکرات علنی در دو کشور در خصوص عادی سازی روابط، سفر محمد مرسی، رئیس جمهور مصر به ایران برای شرکت در اجلاس سران جنبش عدم تعهد و سفر متقابل محمود احمدی نژاد به مصر برای شرکت در اجلاس سازمان همکاری های اسلامی بود. علاوه بر این اکنون سلفی های حزب النور از سفر گردشگران ایرانی به مصر ابراز نگرانی می کنند. هرچند اخوالن المسلمین از سفر ایرانیان استقبال می کنند اما سلفی ها می گویند این روند می تواند شیعه گرایی را تقویت کند.

این گام های سمبولیک در سیاست داخلی مصر به این معنی بود که سیاست خارجی مستقل آنها چیزی فراتر از حرف زدن است. باوجود اینکه ایرانیان در اقداماتی فراتر از مانورهای سمبولیک، منافعی دارند، مصری ها چندان در این زمینه سخاوتمندانه رفتار نمی کنند.

به نظر می رسد مصر و ایران بیشتر در رقابت استراتژیک قرار دارند تا همکاری استراتژیک. مصر کشوری بزرگ، عرب و سنی است. مصری ها به تمدن و تاریخ خود می بالند. ایران نیز به سهم خود کشور بزرگی است. ایران شیعه تمدنی غنی داشته و برای مدت ها سیاست خارجی آن در منطقه زبانزد بوده است. علاوه بر این، به نظر نمی رسد عشق گمشده ای در روابط ایرانیان و مصری ها وجود داشته باشد. زمانی که مرسی در تهران بود و همچنین زمانی که احمدی نژاد به قاهره رفت، انتقادهای زیادی نسبت به هر دو رئیس جمهور وجود داشت.

بنابر تمامی این دلایل، رقابت و بی اعتمادی باید عنوان روابط تهران و قاهره باشد اما در حال حاضر شرایط به گونه ای است که فرصت برای برقراری روابطی پدید آمده که کمتر رقابتی و بیشتر بر مبنای همکاری باشد:

1. هم مصر و هم ایران در شرایط خوبی به سر نمی برند: مصری ها به سوخت و نقدینگی نیاز دارند و با وجود اعمال تحریم ها علیه ایران، جمهوری اسلامی هر دو گزینه را در اختیار دارد، یعنی هم سوخت و هم نقدینگی. چرا مصر نباید به ابراز تمایل ایران برای برقراری روابط پاسخ دهد تا از فشار اقتصادی و مالی که پروژه اخوان المسلمین را تهدید می کند، رهایی یابد؟ بدون تردید حمایت تهران به اخوانی ها کمک می کند. البته نیازی نیست که مصر در این راه حتی ریالی از ایران بپذیرد. به محض اینکه مصر نشان دهد در جهت پذیرش کمک تهران حرکت می کند، سعودی ها که مخالف این احیای روابط هستند، سیل کمک های خود را روانه قاهره می کنند.

از سوی دیگر با توجه به شرایط سوریه، ایران در موقعیت خوبی قرار ندارد و در صورتی که بشار سقوط کند، جمهوری اسلامی جایگاه خود را در سوریه و لبنان از دست می دهد و به همین دلیل می توان حرکت تهران به سوی قاهره را توضیح داد.

2. آسیب زدن به واشینگتن، اورشلیم و ریاض: ایران و مصر می خواهند نشان دهند در مقابل آمریکا، اسرائیل یا عربستان سعودی تسلیم نمی شوند. به همین دلیل مرسی گروه تماس را با مشارکت ایران، ترکیه، مصر و عربستان برای حل بحران سوریه پیشنهاد داده است. قاهره با ارایه این طرح سعی کرد نشان دهد که همچنان می خواهد یک بازیگر منطقه ای باشد.

همچنین ایرانیان نیز هیچگاه از نشان دادن خصومت خود با آمریکایی ها، اسرائیلی ها و سعودی ها، واهمه نداشته اند، اما همکاری آنها با مصر می تواند یک مساله ژئو استراتژیک باشد. به این ترتیب ایران این واقعیت را نمایان می کند که همچنان می تواند در خاورمیانه و در این مورد به خصوص در مصر به عنوان قلب جهان عرب، نفوذ داشته باشد. برخی در خاورمیانه و آمریکا بر این عقیده اند که ایران بدون خانواده اسد تضعیف می شود ، در نتیجه جمهوری اسلامی به دنبال راه هایی است که خلاف این ادعا را اثبات کند و متمایل شدن به سمت مصر نیز یکی از این راه ها به شمار می رود.

3. ایده های انقلابی: شاید ایران و مصر چیزهای دیگری بخواهند اما در یک هدف مشترک هستند و آن کاهش قدرت مانور آمریکا در منطقه است. این دلیل توجه ویژه اخوان المسلمین به تحرک های آمریکا است. در زمان پهلوی در ایران و حسنی مبارک در مصر، چنین رویکردی در تهران و قاهره دنبال نمی شد. اما پس از انقلاب اسلامی 1979 و اخیرا سرنگونی مبارک در مصر، دو کشور ایده های ضد آمریکایی را دنبال می کنند.

البته برقراری رابطه با ایران می تواند در جهت «رویکرد بی طرفی » باشد که ناصر در سال های 1950 به دنبال آن بود تا منافعی را برای قاهره کسب کند. به نظر می رسد مرسی نیز در همین راستا حرکت می کند اما زمانی که پای ایران به میان می آید، شاید بتوان گفت که مرسی زیاده روی می کند. غیر از منابع انرژی ارزان و نقدینگی، گزینه دیگری وجود ندارد که تهران بتواند به مصر پیشنهاد دهد تا در درازمدت به نفع قاهره باشد.

منبع:  cfr.org/ تحریریه دیپلماسی ایرانی / 10

انتشار اولیه: شنبه 4 خرداد 1392/ باز انتشار: چهارشنبه 8 خرداد 1392