بازی فرانسه با اشتیاق ترکیه

دیپلماسی ایرانی: پاریس هفته گذشته میزبان احمد داووداغلو وزیر امور خارجه ترکیه بود.برگزاری کنفرانسی در محل وزارت امور خارجه فرانسه در خصوص امنیت در لیبی بهانه ای برای سفر داووداغلو به فرانسه شده بود. اما حاشیه پررنگ تر از متن در این سفر اظهارات لوران فابیوس وزیر امور خارجه فرانسه در دیدار با همتای ترک وی بود. لوران فابیوس در یک کنفرانس مطبوعاتی مشترک تأکید کرد  که باید گفت وگوها در زمینه بند 22 مذاکرات الحاق ترکیه به اتحادیه اروپا که در زمینه سیاست های منطقه ای بحث می کند، آغاز کرد. در بند 22 مذاکرات الحاق ترکیه به اتحادیه اروپا درمورد توزیع مجدد کمک های اتحادیه اروپا به مناطقی در ترکیه و نیز مشارکت فعال این کشور در صندوق های مالی منطقه ای تأکید شده است.داووداوغلو نیز در واکنش به این اظهارات فابیوس اعلام کرد که آنکارا  پیام کاملا آشکار فرانسه را در این مورد دریافت کرده و آن را گامی مهم ارزیابی می کند. ترکیه از سال 2005 مذاکرات برای الحاق به اتحادیه اروپا را آغاز کرد ولی به سبب مخالفت برخی از کشورهای اروپایی همچون فرانسه و آلمان با الحاق کامل ترکیه به این اتحادیه، این مذاکرات با بن بست مواجه شد.میزان اهمیت سخنان وزیر امور خارجه فرانسه در پروسه الحاق ترکیه به اتحادیه اروپا و چالش های پیش روی این مساله را با  دکتر داوود کیانی، کارشناس مسائل اتحادیه اروپا در میان گذاشتیم:

تا به امروز دلایل مخالفت اتحادیه اروپا برای عضویت ترکیه در این اتحادیه چه بوده است؟

دلایل مختلفی برای عدم رضایت از عضویت ترکیه در اتحادیه اروپا وجود دارد. اما اگر دلایل مختلف را مورد توجه قرار ندهیم و به دلیل اصلی آن اشاره کنیم، به نظر می رسد که عامل اصلی مخالفت ها هویت اسلامی ترکیه است. واقعیت این است که جامعه مدنی اروپایی ها و نخبگان سیاسی- اجتماعی این کشورها تمایل چندانی برای ورود یک کشور بزرگ از نظر جغرافیایی و پرجمعیت همانند ترکیه که از هویت دینی اسلامی برخوردار است به درون خود که اساسا  کلوب مسیحیان است، ندارد. شاید بتوان گفت این اصلی ترین دلیل آنهاست. به علاوه آنکه حافظه تاریخی مثبتی نیز از ترکیه وجود ندارد، چرا که این ترک ها بودند که به حیات امپراطوری روم شرقی در اروپا و حتی خاورمیانه پایان دادند و بسیاری از سرزمین هایی که بعدها در اختیار امپراطوری عثمانی قرار گرفت، در گذشته در اختیار روم بود. بر همین اساس به دلیل آنکه مساله مذهب و تاریخ به هم پیوند خورده است، می توان گفت دلیل اصلی عدم رضایت اروپایی ها در عضویت ترکیه به اتحادیه این موارد است. اما غیر از این موارد می توان به دلایل مختلف دیگری همانند قبرس و مساله نقض حقوق بشر در ترکیه و سیاست منطقه ای ترکیه به ویژه در دریای سیاه اشاره کرد.

چند روز گذشته لوران فابیوس وزیر امور خارجه فرانسه اعلام کرده بود که با عضویت ترکیه در اتحادیه اروپا موافق است. دلیل این گردش نظر چه بوده است؟

اظهارات وزیر امورخارجه فرانسه موضوع جدیدی نیست، هر زمان که گفتگوهای مربوط به عضویت ترکیه در اروپا دچار افت می شود و به ویژه ترک ها از این موضوع ابراز نارضایتی شدید می کنند، معمولا اروپایی ها برای ایجاد تعادل، سیاست ابراز علاقه را در پیش می گیرند تا بتوانند ترکیه  را راضی و امیدوار به میز مذاکرات نگه دارند. اما هر زمان که ترک ها به میز مذاکره بازمی گردند دوباره سیاست اتلاف وقت و سرگردان سازی ترکیه را آغاز می کنند. بنابراین نباید از این اظهارات برداشت کرد که تحولات جدیدی در روابط ترکیه و اتحادیه اروپا صورت خواهد گرفت. مضاف بر آنکه چون فرانسه در دوران سارکوزی روابط نه چندان دوستانه ای با ترکیه داشت، گفتگوهای مربوط به عضویت ترکیه در اتحادیه اروپا دچار وقفه طولانی شد. به باور من رئیس جمهور فرانسه برای اینکه تفاوت دیپلماسی خود را با رئیس جهموری پیشین نشان دهد سعی می کند تا این تغییر را در روابط خود با فرانسه نشان دهد و حتی احتمال دارد که این اظهارنظر فابیوس منجر به سفر قریب الوقوع سفر رئیس جمهور فرانسه به ترکیه در تقویم  تاریخی ترکیه شود که باید منتظر آن باشیم. اما نباید منتظر تغییر اساسی در روابط ترکیه و فرانسه و یا روابط ترکیه و اتحادیه اروپا بود.

آیا همراهی ترکیه با کشورهای غربی در مساله سوریه سبب شده تا رویکرد این کشورها نسبت به ترکیه تغییر پیدا کرده باشد؟

خیر، این عامل نمی تواند به عنوان یک رخداد مثبت در روابط ترکیه با اتحادیه اروپا به شمار آید. حقیقت این است زمانی که بحران سوریه آغاز شد ترک ها به یک نتیجه شتاب زده رسیدند و آن این بود که سوریه نیز همانند دیگر کشورهای عربی در کام انقلاب غوطه ور خواهد شد، بر همین اساس تلاش کردند همان نقشی که فرانسه در لیبی داشت، آنها در سوریه بر عهده بگیرند و یا به معنای دیگر نقشی آوانگارد را ایفا کردند تا از این طریق غربی ها و امریکا را پشت سر خود قرار دهند. از تبعات مثبت این سیاست تقویت نقش ترکیه در اروپا، تحبیب ترکیه در اروپا و نهایتا ترکیه می تواند از این برگ در بحث های آتی عضویت خود در اتحادیه اروپا استفاده کند. اما اروپایی ها از همان ابتدا بر خلاف ترکیه که بسیار با سرعت وارد مساله سوریه شد، محافظه کارانه در این ماجرا وارد شدند و برخلاف لفاظی های دیپلماتیک و سیاسی که علیه بشاراسد می کنند، به نظر می رسد که از وضعیت آنارشی سوریه ناخرسند نیستند. شاید اروپایی ها از میان تغییر دولت اسد، بقای دولت در سوریه و آنارشی گزینه سوم را بیشتر ترجیح دهند. این مساله با موضع ترکیه که ساقط کردن دولت اسد می باشد در تضاد است. البته اروپایی ها بارها اعلام کرده اند که دولت اسد باید هرچه زودتر سرنگون شود و یا اینکه با مخالفین صحبت کرده و قدرت را به آنها واگذار کنند، در حالکیه پشت این اظهارات دیپلماتیک به نظر نمی رسد که چنین مواضعی صادقانه باشد. این موضوع که اروپایی ها خود را از گرداب سوریه بیرون کشیده اند و بیشتر نظاره گر قضایا هستند و حتی حمایت چندانی هم از مخالفان بشاراسد نمی کنند، نشان دهنده آن است که وضعیت آنارشی کنونی برخلاف مراد اروپاییان نیست. این وضعیت در حالی است که برای ترک ها این روند غیرقابل تحمل است، چراکه سیل پناهجویانی که به سمت ترکیه آمدند و مساله کردها و تقویت موضع آنها در مرزهای ترکیه و سوریه سبب شده تا ترکیه مواضع متفاوتی را در قبال مساله سوریه اتخاذ کند.  

اتحادیه اروپا امروزه به دلیل مشکلات اقتصادی یورویی که وجود دارد دچار مشکلات زیادی است و حتی زمزمه های خروج انگلیس از این اتحادیه نیز مطرح شده است. در چنین موقعیتی لزوم پیوستن ترکیه به این اتحادیه را در چه می دانید و آیا می تواند نفعی برای این کشور داشته باشد؟

بحث عضویت ترکیه در اتحادیه اروپا، مسائل و منافع اقتصادی نیست، بلکه بحث هویتی است. به معنای دیگر اتحادیه به ترکیه بر اساس تبعات مثبت و منفی اقتصادی ترکیه در دورن خود نمی اندیشد، بلکه از نظر هویتی و جامعه شناختی و سیاسی و حتی امنیتی به این مساله نگاه می کند. بنابراین حتی اگر بحران کنونی یورو هم وجود نداشت اروپایی ها در رفتار خود نسبت به ترکیه دچار تغییر گسترده ای نمی دادند. به معنای روشن تر بحران یورو شاید عمق مخالفت اروپا با عضویت ترکیه را دامن بزند، اما در اصل سیاست اروپا نسبت به ترکیه خللی ایجاد نمی کند و همچنان مخالفت اروپایی ها برای ورود ترکیه به قوت خود باقی است.

اردوغان صحبت هایی کرده بود که ترکیه قصد دارد تابه شانگهای بپیوندد، آیا بیان اینگونه مسائل می تواند تاثیری بر رویه اتحادیه اروپا در قبال ترکیه داشته باشد؟

هم اردوغان و هم مقامات اروپایی بهتر از تحلیلگران می دانند که ورود ترکیه به اتحادیه اروپا منتفی است. سوال اینجاست پس چرا چنین موضع گیری هایی صورت می گیرد؟ به نظر می رسد با این موضع گیری ها هر دو طرف از یکدیگر امتیاز می گیرند، بدین معنا که ترکیه فکر می کند مابه ازای مناسبی در مقابل آنچه که برای اروپا در خاورمیانه در بحث انرژی دارد از اروپایی ها دریافت نمی کند و با نه بزرگی نیز برای ورود به اتحادیه مواجه است. بنابراین در زمان هایی سعی می کند با ارسال سیگنال هایی که ترکیه قصد دارد به سمت کشورهایی آسیایی و یاسازمان های آسیایی برود اروپا و حتی امریکا را به این سمت بشکاند تا امتیازات بیشتری را به ترکیه بدهند و نه لزوما عضویت.

شاید ترک ها بیشتر این مساله را مطرح کنند، اما خود آنها نیز می دانند که با چنین مواضعی عضویت آنها اتفاق نخواهد افتاد اما با بیان این مسائل سعی می کنند تا وزن خود را در مذاکرات با اروپا سنگین تر کنند. علاوه بر آن اگر ترکیه برای عضویت در شانگهای هم درخواست کند و وارد آن هم شود، منافاتی با روابط این کشور باغرب ندارد، چراکه ترکیه سعی می کند تا پلی میان قدرت های شرقی و غربی باشد و بتواند وزنه بین المللی خود را سنگین تر کند. به طور مسلم ترکیه ای که در ناتو و شانگهای است، از دو سوی این بلوک ها استفاده سیاسی و امنیتی می برد. بنابراین نباید تصور کرد که اظهارنظر اردوغان برای ورود به شانگهای یک بلوف و تهدید سیاسی است. به دلیل آنکه ترکیه از این طریق هم می تواند وزن خود را در اروپا سنگین تر کند که نمونه آن همین موضع نرمی بود که فرانسوی ها نسبت به ترکیه اعلام کردند و همچنین می تواند در صورت عضویت از موضع بالاتری با اروپایی ها برخورد کند. از سوی دیگر زمانی که اروپایی ها نرمش نشان می دهند و حتی فابیوس اعلام می کند که قصد دارند تا مذاکرات عضویت ترکیه در اتحادیه را از سربگیرند به معنای این نیست که اختلافات را حل کنیم تا ترکیه وارد اروپا شود، چراکه فرانسه خوب می داند که هم مردم فرانسه، آلمان، اتریش و هلندی ها و به طور کلی کشورهای اروپای غربی به عضویت ترکیه تن در نخواهند داد، اما با این سیاست عجیب سعی می کنند تا واکنش های احساسی ترک ها را از این مساله برنیانگیزند.   

تحریریه دیپلماسی ایرانی/14

انتشار اولیه: دوشنبه 30 بهمن 1391 / باز انتشار: شنبه 5 اسفند 1391

انتشار اولیه