ترویج دموکراسی و استقلال طلبی کردها

دیپلماسی ایرانی: خاورمیانه که زمانی طرح موزائیکی زیبایی از ترکیب های قومی و مذهبی در کنار یکدیگر به نظر می رسید، این روزها دچار بحرانی است که اتفاقا نشات گرفته از همین ترکیب موزاییکی است. دو شکاف عمده یعنی شکاف مذهبی و قومی در این منطقه باعث شده حل بحران بسیار سخت و حتی غیر ممکن به نظر برسد. در این میان مسئله کردی که چهار کشور منطقه یعنی عراق، سوریه، ترکیه و ایران را درگیر می کند، این روز ها با تشدید اختلافات اقلیم کردستان عراق با دولت مرکزی ابعاد تازه ای پیدا کرده که هر یک از کشورهای درگیر را نیازمند نوعی چاره اندیشی می کند. وضعیت برخورد دولت های درگیر با مسئله کردی چگونه است؟ تاثیر و تاثرات کردهای مناطق مختلف بر یکدیگر چست؟ این مسئله در آینده چه نقشی در تحولات منطقه بازی خواهد کرد؟ دیپلماسی ایرانی پرسش هایی از این جنس  را در گفت و گو با میرمحمود موسوی، مدیر کل پیشین آسیای غربی وزارت امور خارجه مطرح کرد:

دولت ترکیه آمادگی خود را برای مذاکره با عبدالله اوجالان اعلام کرده است. به نظر شما دلیل این موضع گیری دولت ترکیه چیست؟

مسئله کردها در طول چندین دهه اخیر برای دولت ترکیه چالش اول امنیتی بوده است. آخرین تحولی که در رابطه با کردها در ترکیه مشاهده می شود این است که ایده مذاکره با اوجالان جدی ترشده است. تعدادی از فعالان کرد در ترکیه اعتصاب غذا کرده بودند که با نامه عبدالله اوجالان اعتصاب غذای خود را شکستند. این قضیه جایگاه و وزن اوجالان را برجسته تر کرد. علاوه بر این مشخص شد که اوجالان به طور تلویحی حاضر به مذاکره و گفت و گو است. این مسئله باعث شد که دولت ترکیه با زبان سیاسی خاصی که رقبای سیاسی برایش مشکل جدی نسازند، نشان داد با پ. ک. ک. و اوجالان مذاکره کرده و آمادگی دارد که این کار را ادامه دهد.

دولت عراق در مواجهه با کردهای شمال عراق نیز وضعیت شکننده ای دارد. دلیل این تنش میان اقلیم کردستان و دولت مرکزی عراق چیست؟

دغدغه کردهای شمال عراق در حال حاضر وضعیت پ. ک. ک. نیست. شرایط عراق به شدت حساس است. اختلاف بر سر حاکمیت در منطقه کرکوک است که در قانون اساسی آن کشور تعیین تکلیف به همه پرسی محول شده است. اما با تغییر شرایط، نوری المالکی نیرویی نظامی به نام نیروی دجله به سوی کرکوک فرستاده و اقلیم کردستان نیز نیروهای پیشمرگه خود را به این منطقه اعزام کرده است. هر چند که طرفین همزمان و در طول چند هفته اخیر مستقیم و غیر مستقیم در حال مذاکره نیز بوده اند. امریکایی ها برای حل مشکل در قضیه فعال هستند و روزنامه های محلی کردستان از تمایل کردها برای مشارکت ایران در یافتن راه حلی برای این ماجرا خبر می دهند. برخی اخبار حکایت از طرحی دارد که بر اساس آن اداره این منطقه نه به دست نیروی دجله باشد و نه در دست نیروهای پیشمرگه؛ بلکه برخی نیروهای محلی امنیت این منطقه را بر عهده داشته باشند. به هر حال این مشکل یعنی اداره کرکوک و اطراف آن ظرفیت جدی برای یک بحران و حتی یک جنگ خونین را دارد. حتی این قضیه تجزیه عراق را متصور می سازد و به تبع آن تبدیل شدن اقلیم کردستان عراق به  یک کردستان مستقل ممکن و محتمل خواهد بود. این تحول، هر سه کشور ترکیه، سوریه و ایران را متاثر خواهد کرد.

وضعیت کردهای سوریه به چه شکل است؟

کردهای سوریه در حال حاضر درگیر یک دو دستگی شده اند. بخشی از کردها به سمت معارضین جذب شده اند و بخشی از آن ها به سمت بشار اسد گرایش پیدا کرده اند. گروه پی. وای. دی. که ادامه پ. ک. ک. است، عمدتا همکاری های خود را با دولت بشار اسد پیگیری می کند و گروه دیگر که ضعیف تر از پی. وای. دی. هستند با معارضین سوریه همکاری می کنند. ترکیه در این زمینه فعال است تا بتواند کردهای مخالف بشار اسد را متشکل کند.

همان طور که شما اشاره کردید، کردها در هر سه کشور عراق، سوریه و ترکیه در وضعیت تنش با دولت مرکزی هستند. به نظر شما تحولات کردی در هر یک از این کشورها چه تاثیری بر کردهای سایر کشورها دارد؟

وقتی که دولت سوریه نیروهای خود را از منطقه شمال شرقی بیرون کشید و کردها در این منطقه آزاد شدند، پ. ک. ک. در ترکیه و کردهای اقلیم کردستان عراق به شدت خوشحال شدند. یکی از عواملی که باعث شده شاهد کمی تغییر رویکرد دولت ترکیه  نسبت به مسئله کردها باشیم و دولت ترکیه تا حدودی رفتار خود را اصلاح کرده، همین مسئله بوده است.

برای بیان درست مطلب باید به چند نکته دیگر اشاره کنم. بعد از چند دوره اجلاس در استانبول، برگزاری اجلاس مخالفین بشار اسد در قطر نتیجه یک بازنگری در سیاست ترکیه در قضیه سوریه بود. ترکیه خود را در شرایطی می دید که یک هواپیمایش ساقط شده، خاکش گلوله باران شده و پ. ک. ک. نیز از این که پ. وای. دی. آزادی بیشتری یافته خوشحال است؛ بنابراین به ناگاه خود را در میان معرکه ای خطرناک دید. در حالی که حضور ترکیه در میان این معرکه به شدت با سیاست های اقتصادی و اولویت ترکیه برای تمرکز بر مسائل اقتصادی تناقض داشت. از آن سو، ترکیه با  ناتو مذاکره کرد و نتیجه این مذاکرات باب میل ترکیه نبود. ناتو بعد از تجربه بسیار سنگین لیبی، نسبت به ورود به مسئله سوریه حتی در صورت تجاوز به ترکیه تردید داشت. بالاخره مقامات ترک متوجه شدند با وجود این که ترکیه عضوی از ناتو است، ناتو اصلا مایل نیست در جریان سوریه وارد شود. هر چند که نمایش این عدم تمایل بسیار کمرنگ بود.

با توجه به این شرایط بود که ترکیه با کراهت به این مسئله تن داد که اجلاس مخالفین سوری از ترکیه به قطر منتقل شود. البته هنوز هم برخی جلسات کم اهمیت تر معارضین در ترکیه برگزار می شود اما تلاش می شود که برگزاری این جلسات کمترین بازتاب خبری را داشته باشد. به بیان دیگر مشکل کردها در ترکیه تحت تاثیر تحولات سوریه ابعاد تازه ای از تهدید برای ترکیه پیدا کرد...

از این سو نیز به نظر می رسد نزدیک شدن دو شاخه حزب دموکرات کردستان ایران و توافق اخیر آن ها با کومله، تحت تاثیر تحولات منطقه انجام گرفته است. هر چند با توجه به شرایط سیاسی کمتر کسی صحبت از استقلال می کند اما بخشی از کردهای منطقه علاقه دارند که یک کشور مستقل داشته باشند. هر حرکتی که صورت می گیرد، مورد استفاده کردها قرار می گیرد تا این علاقه خود را دنبال کنند.

برخی کارشناسان معتقدند مقامات ترک در نهایت برقراری سیستم فدرالی و خودمختاری کردها را پذیرفته اند. به نظر شما بحث فدرالیسم در ترکیه چقدر جدی است؟

حزب عدالت و توسعه تمایلی به فدرالیسم در ترکیه ندارد. جدای از نظرات کردها، در حال حاضر  بحث فدرالیسم در ترکیه چندان جدی نیست. مسئله جدیدی هم نیست. ترکیه بالای هشتاد ایالت دارد و این ایالت ها بر اساس قومیت تقسیم نشده اند. ترک ها قبلا زمان روی کار بودن ارتش، امکان فدرالیسم را با تقسیم کشور به ایالت های کوچک کاهش داده اند. گاهی اوقات مسئله فدرالیسم در گوشه و کنار ترکیه مطرح می شود اما به نظر نمی رسد در حال حاضر به طور جدی در دستور کار باشد. احزاب تاثیرگذار در ترکیه مانند حزب عدالت و توسعه یا حزب جمهوری خواه خلق با این طرح مخالف هستند. وقتی این دو حزب با حزب سوم که حرکت ملی گرا است، مخالف این طرح باشند، عملا این طرح پیش نخواهد رفت. حزب چهارم یعنی حزب صلح و دموکراسی که از کردهای ترکیه نمایندگی می کند با سی نماینده در پارلمان نمی تواند به تنهایی کار را جلو ببرد. لذا به نظر می رسد خود کسانی که مسئله را مطرح می کنند به تصویب آن در کوتاه مدت امیدی ندارند. اگر شعار فدرالیسم را مطرح می کنند، به نتیجه احتمالی آن در ده تا پانزده سال آینده فکر می کنند.

منطقه آبستن تحولات جدی است. بحث سوریه نمی تواند به همین شکل ادامه یابد. به نظر شما مسئله کردی در منطقه چه نقشی در تحولاتی که به نظر دور نیست بازی خواهد کرد؟

وضعیت عراق و سوریه به شدت نگران کننده است. در بحث هایی که در مورد آینده سوریه مطرح می شود یکی از سناریوهای ممکن، که باعث نگرانی است، سناریوی تجزیه بر دو پایه قومی و مذهبی است. این اتفاق محتمل هم به ضرر سوریه است، هم به ضرر ایران و ترکیه و عراق است و حتی به ضرر امریکا است. تنها جانبی که از این مسئله نفع می برد اسرائیل است. اما با این حال گسل های تجزیه در سوریه قابل مشاهده است. یکی از این گسل ها مسئله کردی است. این که بشار اسد روی گسل کردی دست گذاشت، یک ضربه به کل منطقه بود و به ضرر همه کشورهای منطقه از جمله خود سوریه است.

از این سو به اختلافات مذهبی شیعه و سنی باید توجه کرد. منطقه به شکل نگران کننده ای در جهت تشدید گسل مذهبی جلو می رود. اختلافات ترکیه و بغداد اگر چه بعد تاریخی هم دارد اما تشدید آن در حال حاضر، به صف بندی اخیر شیعه و سنی مربوط می شود.

با توجه به گسل های قومی و مذهبی، خصوصا مسئله کردی چه تصویری از آینده ترسیم می کنید؟

در یک صحنه اقلیم کردستان و دولت بغداد به صف آرایی نظامی رسیده اند. در یک صحنه کردهای سوریه ناگهان از حکومت چندین دهه دیکتاتوری رها شده اند. گروه قدرتمند پ. ک. ک. به دنبال راه هایی برای استفاده از فرصت های طلایی تازه است. ترکیه در صف بندی شیعه و سنی کنار کردهای سنی اقلیم کردستان است و از سوی دیگر مقابل کردهای پ. ک. ک. و دنباله سوری آن. بنابراین صحنه تحولات در منطقه بسیار پیچیده است و پیش بینی وضعیت آینده غیر ممکن به نظر می رسد. اما نکته ای که در مورد آن اطمینان وجود دارد و باید بر آن تاکید شود این است که ثبات منطقه با این تحولات به شدت در خطر است. بر این قضایا قصه کهنه و تلخ پدیده ای جعلی به نام اسرائیل را اضافه کنید. موجودیت و تمامیت ارضی رژیم صهیونیستی با تمامیت ارضی سایر کشورها در تضاد قرار می گیرد. لذا شیطنت ها صهیونیست ها می تواند در جایی به کمک این گسل ها بیاید و این گسل ها را تشدید کند.

بنابراین در پاسخ به پرسش شما باید بگویم نمی توان تصویر روشنی از آینده منطقه با تمرکز بر مسئله کردی ارائه داد. اما می توان گفت که اگر هر یک از کردستان ها، یک قدم به سمت استقلال بردارد، حتما در کشورهای دیگر تاثیر خواهد داشت. چون بلافاصله کردهای دیگر گرایش پیدا می کنند که به منطقه مستقل ها بپیوندند و انتظارات بیشتری خواهند داشت. این مساله برای ایران نیز خطرناک خواهد بود. به خصوص که نا به سامانی هایی که در داخل کشور چه از نظر اقتصادی و چه از نظر حقوق شهروندی و ... وجود دارد، گرایش گریز را تقویت می کند. تنها چاره این است که به امر دموکراسی  اهمیت داده شود. در این صورت می توان تا حدی امیدوار بود که انگیزه استقلال طلبی جذابیتی نداشته باشد.حفظ تمامیت ارضی در دنیای حاضر در گرو احترام به حقوق مردم است. برسر میراث تیتو صاحب قدرت و شوکت در یوگسلاوی چه آمد؟/12

انتشار اولیه: سه شنبه 28 آذر 1391 / بازانتشار: شنبه 2 دی 1391