هشدار به دمشق با نگاهی به آینده

دیپلماسی ایرانی: هفته گذشته معاون وزیر امور خارجه روسیه گفت که نیروهای دولتی سوریه، بیش از پیش کنترل خود بر این کشور را از دست داده اند و این احتمال وجود دارد که مخالفان بر نظام بشار اسد پیروز شوند. شاید بتوان گفت که این نخستین بار است که یک مقام روسی درباره پیروزی های مخالفان در سوریه سخن می گوید. اگر چه بلافاصله پس از آن وی این اظهارات را تکذیب کرد و مسکو نیز بار دیگر اعلام کرد که در کنار اسد ایستاده است و به هیچ وجه درباره کناره گیری او از قدرت معامله نمی کند. اما با این حال واقعیت میدانی نشان می دهد که مسکو از چیزی نگران است و تلاش دارد به نوعی آن را بیان کند. درگیری ها تا نزدیکی دمشق رسیده و این مساله باعث شده تا این موضوع به اذهان خطور کند که روسیه در حال نزدیک شدن به خط پایان حمایت خود از سوریه است. مواضع اخیر روسیه و این که مسکو تا کجا از اسد حمایت می کند، موضوعی است که دیپلماسی ایرانی با محمدایرانی، کارشناس مسائل خاورمیانه، در میان گذاشته است که در زیر می خوانید:

ترکیه بر تحرکات نظامی خود در مرز با سوریه افزوده است. خبر اعزام نیروهای آلمانی و امریکایی و تجهیزات آنها به مرز سوریه در صدر اخبار قرار دارد. دلایل این تحرکات نظامی را چیست؟ آیا ناتو با وجود تکذیب شفاهی به دنبال لشگرکشی به سوریه است؟

پیگیری تحولات سوریه به ویژه در جبهه پیرامونی این کشور و تحولاتی که در مرزهای ترکیه رقم می خورد باید با حساسیت دنبال شود، چرا که تحولات مهمی در شرایط فعلی محسوب می شود. البته جبهه خارجی مخالف بشار اسد و حکومت فعلی در دمشق بدون تردید در حال تنگ تر کردن حلقه محاصره و افزایش فشار سیاسی هستند. طرحی که امریکا و فرانسه از گذشته پیگری می کردند ایجاد یک منطقه آزاد در حاشیه خط مرزی سوریه و ترکیه و یا به عبارت دیگر همان منطقه پرواز ممنوع بوده است، تقریبا همان الگویی که در لیبی به کار گرفته شد. تحرکات ناتو در ترکیه اگر چه می تواند ابعاد فراتری از خود سوریه داشته باشد، اما تصویر نوینی را در آمادگی احتمالی به منظور شکل دهی منطقه پرواز ممنوع ایجاد کرده است تا از این طریق بتوانند مخالفان بشار اسد را پشتیبانی هوایی کنند. به باور من شرایط امروز برای ورود نیروهای نظامی ناتو به سوریه فراهم نیست، چراکه دخالت خارجی در سوریه بدون موافقت بین المللی و صدور قطعنامه شورای امنیت، ریسک بزرگی را می طلبد. در عین حال باید نسبت به ورود نیروهای ناتو به منطقه نگران و حساس بود.

بحث به رسمیت شناختن مخالفان بشار اسد از سوی 130 کشور در نشست مراکش مطرح شده ست. تبعات سیاسی و امنیتی این مساله بر دولت بشار اسد را چه می دانید؟

مشکل جریان خارجی مخالف نظام سوریه هم از نظر غربی ها و همچنین اعراب میانه رو در رابطه با تحولات سوریه از همان ابتدا عدم انسجام گروه های معارضه بود که تقریبا از ابتدای بحران سوریه تا کنون این مشکل وجود داشته است. امریکایی ها و همچنین برخی از اعراب در قالب اتحادیه عرب نیز تلاش زیادی را انجام دادند تا مخالفین داخلی را به نوعی منسجم کنند. اما این طرح پاسخ نداد و اخیرا حرکت همه جانبه غربی - عربی در دوحه صورت گرفت و ائتلاف ملی معارضان نتیجه آن شد و طی همین اقدام بود که شورای ملی نظامی نیز از سوی گروه های نظامی مخالف بشار اسد در استانبول شکل گرفت. البته پس از آن که اراده کمک های مالی و تسلیحاتی مخالفان را طرف های غربی و عربی منوط به انسجام این گروه ها کردند، این ائتلاف و شورا شکل گرفت. تمامی این روند شرایط را برای دولت بشار اسد سخت تر کرد.

در عین حال به نظر می رسد که همچنان معزل ناهماهنگی در جبهه مقابل وجود دارد و  این گونه نیست که امور در طرف مقابل به اتمام رسیده باشد. مهم ترین جریان نظامی امروز در سوریه جریانی نزدیک به القاعده است و بیشتر عملیات ها در داخل سوریه توسط این گروه انجام می شود و اخیرا امریکایی ها این گروه را در لیست تروریستی خود قرار داده و مورد تحریم آمریکا نیز قرار گرفته اند. چنین رویکردی نیز نشان دهنده آن است که راه برای برگزیدن جایگزین مناسب در آینده سوریه همچنان ناهموار است.

در یک هفته گذشته شاهد نزدیکی مخالفان به پایتخت و انفجارهای متعدد در اطراف دمشق بودیم. معاون وزیر امور خارجه روسیه نیز در اظهاراتی بی سابقه تاکید کرد که بشار اسد کنترل امور را از دست داده است. آیا با این تعبیر موافق هستید؟ آیا بشار اندک اندک کنترل امنیتی سوریه را از دست می دهد؟

در رابطه با اظهارات معاون وزیر امور خارجه روسیه باید گفت اگر چه اظهارات وی انعکاس بسیار وسیعی را در محافل بین المللی به ویژه در غربی داشت، اما وزیر امور خارجه روسیه آن رد و تکذیب کرد. آنچه که در اینجا باید مورد توجه قرار داد این است که موضع رسمی روسیه در مورد سوریه تغییری نکرده است، اما این که گاهی اوقات اظهارات متفاوتی از برخی مقامات سیاسی روسیه شنیده می شود که معمولا تکذیب می شود، نشان می دهد که روس ها نگاهی هم به آینده دارند. البته روسیه از حامیان دولت سوریه است و از ابتدای ناآرامی ها تا به امروز هم از بشار اسد حمایت کرده و تنها راه برون رفت از بحران داخلی سوریه را نیز راه حل سیاسی و نه نظامی  می دانند. اما در عین حال  اظهارات میخائیل بوگدانوف علی رغم تکذیب وزیر امور خارجه روس ها جای تامل دارد.

در رابطه با بحث دیگری که موضوع نزدیک شدن گروه های نظامی مخالف به دمشق و برخی از انفجاراتی که هفته گذشته شدت زیادی هم درحوزه های مختلف داخلی داشت، باید تاکید کرد که تحولات نظامی در عرصه داخلی سوریه همچنان از فراز و فرود برخوردار است. به این معنا که گاهی مخالفان به پایتخت نزدیک شده و عملیات هایی را انجام می دهند اما زمانی که ارتش سوریه با آنها مواجه می شود پس از درگیری هایی منطقه را ترک کرده و مجددا از محل دیگری این عملیات ها را انجام می دهند. این مسائل به آن معنا نیست که گروه های مخالف تا به امروز قادر باشند منطقه خاصی را به شکل مستقل به صورت آزاد اعلام کنند. به معنای دیگر مخالفان قادر به در اختیار گرفتن یک منطقه مستقل نبودند یا حداقل آن را در جهت مصلحت خود نمی دیدند، چراکه  با مشخص شدن و ثبیت یک منطقه توسط مخالفان این منطقه مستقیما مورد حمله نظامیان ارتش سوریه از زمین و هوا قرار می گیرد.

بنابراین به نظر می رسد که امروز جبهه بندی مستقیم نظامی میان دو طرف به معنای وجود یک خط تماس وجود ندارد، بلکه بیشتر درگیری ها به شکل پراکنده درمناطق مختلف سوریه است که  در شب ها این درگیری ها افزایش پیدا می کند. اما همان طور که اشاره شد همچنان فراز و فرود در این عملیات ها وجود دارد و به نظر نمی رسد که بتواند در جهت تعیین وضعیت آینده سوریه مهم باشد.

ایران تاکید کرده که بشار اسد خط قرمز است. آیا با افزایش فشارهای سیاسی و نظامی غرب ، روسیه ، ایران و چین به طرحی برای رسیدن به ثبات سیاسی در سوریه بدون بشار اسد رضایت خواهند داد؟

به باور من در عین حالی که جمهوری اسلامی ایران باید به شکلی واقع گرایانه مسائل سوریه را تحلیل کند و اوضاع نظامی این کشور را همراه با تحولات بین المللی که به مساله سوریه ارتباط پیدا می کند، رصد کند، ازسوی دیگر باید دقت داشته باشد که لزومی ندارد تا در زمین غربی ها بازی کند.

در توضیح باید اضافه کرد که جمهوری اسلامی کشور موثری در منطقه است و در مسائل سوریه نیز تاثیرگذار است. به نظر می رسد بهترین راه حل برای سوریه کناره گیری بشار اسد از قدرت نیست، بلکه به نظر می رسد باید راهکار سیاسی جامعی مطرح باشد تا در مرحله اول مانع تخریب و کشتار و آوارگی بیشتر مردم شود. در حالی که کنار رفتن بشار اسد به آن شکلی که غربی ها مطرح می کنند، راه حل پایان بحران در سوریه نیست.

به نظر می رسد که اگر غرب هم دنبال تغییر نظام در سوریه است، باید از طریق مردم سوریه و جلب حمایت آنها تلاش کند و نه اصرار بر کناره گیری بشار اسد و یا حمایت از ارتش آزاد و یا مسلح کردن گروه هایی که در تعارض با دیدگاه های غرب اقدام می کردند. بنابراین شیوه معقول تر و منطقی تری که به نظر می رسد این است که مشروعیت نظام آینده در سوریه را  مردم سوریه رقم بزنند و نه دخالت خارجی و یا حمایت مالی اعراب. اگر در واقع هم اعتقادی به فساد و یا ظلم در حاکمیت سوریه وجود دارد، اجازه دهند تا مردم انتخاب کنند. چنین راه حلی باید منطقی تر باشد تا اینکه فشارهایی به شکل سیاسی و نظامی مبنی بر کناره گیری بشار اسد صورت بگیرد.

تحریریه دیپلماسی ایرانی/14

انتشار اولیه:یکشنبه 26 آذر 1391 / بازانتشار:پنجشنبه 30 آذر 1391