ترکیه را به خاطر سوریه از دست ندهیم

دیپلماسی ایرانی: رسانه های خبری از افزایش تنش های سیاسی میان ایران و ترکیه بر سر استقرار موشک های ناتو در مرز ترکیه با سوریه در روزهای اخیر و پس از سفر علی لاریجانی به این کشور خبر می دهند. در مورد این تنش ها و نسبت آنها با بحران سوریه با دکتر بهرام امیراحمدیان، استاد دانشگاه و کارشناس مسائل منطقه گفتگو کرده ایم که در زیر می خوانید:

 چرا روابط ایران و ترکیه که در طول چند سال اخیر بسیار خوب شده بود و حتی ترکیه سعی می کرد در مسئله هسته ای ایران میانجی گری کرده و نقشی را در حل آن ایفا کند، اکنون به تیرگی و سردی سوق یافته است؟

من فکر می کنم تحولات خاورمیانه در تیره شدن روابط ایران و ترکیه نقش اساسی داشته است. تحولاتی در خاورمیانه روی داده که ما آن را بیداری اسلامی و آنها بهار عربی می نامند که همین موضوع نشان می دهد دید ما نسبت به تحولات مذکور متفاوت از دیگران است. این تحولات در حوزه دریای مدیترانه روی می دهد که ترکیه جزئی از آن می باشد و در این محیط به حیات سیاسی خود ادامه می دهد، در حالی که ما در این محیط نیستیم.

همچنین مسئله سوریه نیز در این میان وجود دارد. مسئله سوریه بسیار اساسی است و اخیرا ایران با حماس نیز بر سر حمایت ایران از سوریه با مشکل روبرو شده؛ زیرا حماس به جهان عرب وابسته است و جهان عرب موضع متفاوتی نسبت به ایران در قبال سوریه دارد. بنابراین ترکیه در این فضا که مسئله سوریه مطرح شده است طبیعی است که با ایران تنش پیدا کند.

مسئله دیگر آزادسازی بخشی از پتانسیل کردها برای ایجاد تنش در مرزهای ترکیه از داخل سوریه است که حال یا به دلیل ضعف حکومت مرکزی این امر روی می دهد یا شائبه ای که گفته می شود درست است که خود حکومت اسد کردها را آزاد گذاشته تا برای ترکیه ایجاد مشکل کنند.

در این شرایط وقتی ترکیه می بیند از سوی سوریه تهدید می شود و یک هواپیمای فانتوم ترکیه نیز توسط سوری ها ساقط شده است (که گفته می شود این عمل توسط روس های مستقر در سوریه انجام گرفته است) لذا پای ناتو به موضوع کشیده می شود؛ چون ترکیه یکی از اعضای ناتو است و این کشور جزء قلمرو ناتو محسوب می شود  

به همین دلیل اکنون بحث استقرار موشک های پاتریوت مطرح شده است که برای جلوگیری از بروز همین مسائل است؛ چرا که قبل از این هم چندین بار از خاک سوریه به سمت ترکیه عمدا یا سهوا موشک پرانی شده بود.لذا ترکیه در این شرایط احساس خطر می کند و البته علاقه مند هم است که پای ناتو را به میان بکشد چون از آن طرف روسیه درباره مسئله سوریه، ترکیه را تهدید کرده است.

در این شرایط که ما نیز در وضعیت بحران و تحریم هستیم به نظر من گفتگوهای میان ایران و ترکیه لازم و ضروری است. گفتگوهایی که هم میان کارشناسان باشد و هم میان مقامات دولتی تا از این بن بست کنونی بیرون بیایند. به هر حال ترکیه با ایران همسایه است، در حالی که سوریه با ایران همسایه نیست و به نظر من وزن ژئوپلیتیکی ترکیه برای ما چندین برابر سوریه است و ما باید این مسائل را در نظر بگیریم. من فکر می کنم ترکیه این پتانسیل را دارد که بتوانیم با آن گفتگو کنیم و به نقطه نظرات مشترکی برسیم و اجازه ندهیم که این گره هایی که ایجاد شده تداوم پیدا کند؛ چون ما از طریق ترکیه با ناتو هم هم مرز هستیم و تنش هایی که به وجود می آید ممکن است معادلات را پیچیده تر کند.

به نظر جنابعالی آیا اهمیت و ارزش سوریه برای ترکیه بیش از ایران است که حاضر به تیرگی روابط خود با ایران به خاطر سوریه شده است؟

مناسبات ترکیه با سوریه با مناسبات ترکیه با ایران متفاوت است و این دو را نمی توان با هم مقایسه کرد. زیرا سوریه برای ترکیه ارزش اقتصادی ندارد؛ بلکه ارزش استراتژیک دارد؛ در حالی که ایران برای ترکیه ارزش اقتصادی دارد.

طبیعی است که در یک محیط پرتنش، کشورها ترجیح می دهند از لحاظ استراتژیک خود را در ثبات نگاه دارند و تهدیدات امنیتی خود را پاسخ دهند. ایران برای ترکیه تهدید امنیتی نیست؛ ولی سوریه برای ترکیه تهدید امنیتی محسوب می شود. چون اگر در سوریه کردها، علوی ها، سنی ها و سلفی ها هر حرکتی را انجام دهند ترکیه تحت تاثیر قرار می گیرد.

از سوی دیگر وزن اقتصادی ایران برای ترکیه آنقدر زیاد نیست که مثلا اگر آن را رها کند مشکل خیلی بزرگی برایش روی دهد. ترکیه در کنار ایران با اروپا، جهان عرب و جهان اسلام هم در ارتباط است. همچنین تحولات اخیر خاورمیانه در کشورهایی روی داده که ترکیه با این کشورها مبادلات اقتصادی و تجاری دارد.

البته ترکیه از تنش با ایران و کاهش سطح مبادلات تجاریش ضرر خواهد کرد، اما نه آنقدر که ترکیه را به لحاظ اقتصادی تحت فشار قرار دهد. لذا باید در رابطه با ترکیه بیشتر ملاحظه کرد.

از نقطه نظر ایران دو کشور ترکیه و سوریه دارای چه اهمیتی هستند؟

وقتی ما صحبت از روابط ایران و ترکیه می کنیم باید بدانیم راههای ارتباطی زمینی ایران به اروپا از ترکیه می گذرد. ترکیه خریدار نفت ایران است و اگر تحریم اقتصادی بشویم می تواند در مبادلات کالایی با ما شرکت کند. این در حالی است که ما دسترسی مستقیم به سوریه نداریم.

مقامات ایران همیشه اعلام کردند هر نوع تحولی را که مردم سوریه قبول کنند می پذیریم و اینطور نیست که ایران در هر شرایطی خواستار باقی ماندن اسد باشد. این بدان معناست که ایران خواستار تداوم ارتباط با مردم سوریه می باشد. اما همانطور که گفتم سوریه به لحاظ اقتصادی از این پتانسیل برخوردار نیست که جایگزین ترکیه برای ایران شود.

من فکر می کنم اگر ایران قدری واقع گرایانه تر به موضوع ترکیه نگاه کند شاید بتواند با این کشور روابط خود را ادامه دهد و مسائل پیش آمده آنقدر مهم نیست که موجب قطع روابط دو کشور شود.

آیا استقرار موشک های پاتریوت در ترکیه می تواند باعث تیرگی بیشتر روابط ایران و ترکیه شود؟

آقای لاریجانی گفته است که استقرار موشک های پاتریوت در ترکیه نمی تواند به حل مشکل کمک کند. ایشان نگفته که این اقدام ممنوع است و ترکیه حق ندارد این کار را بکند، چون این اقدام در داخل ترکیه انجام می شود و ترکیه حق دارد اگر مزاحمتی و تهدیدی برای همسایگان نباشد هر کار بخواهد انجام دهد. بنابراین موضع رسمی ایران این است که این اقدام به حل معادله کمکی نمی کند.

بنده تاکید دارم باید با ترکیه صمیمانه تر گفتگو کرد. ایران در عرصه سیاست خارجی نه به کشوری باج می دهد و نه باج می گیرد و مایل است از موضع برابر با کشورها برخورد کند و این خیلی خوب است و باید آن را ادامه داد ولی  اگر بتوانیم با این سیاست تنش زدایی هم بکنیم بهتر است؛ چون اکنون در پیرامون خود مشکلات زیادی داریم و ما نباید در این شرایط بر مشکلات خود بیفزاییم. لذا باید باب گفتگو با ترکیه را به صورت صمیمانه تر و بدون پیش شرط باز و مسائل را حل کنیم.

تهیه کننده: تحریریه دیپلماسی ایرانی/16

انتشار اولیه: چهارشنبه 8 آذر 1391 / بازانتشار: شنبه 11 آذر 1391