جای ایران خالی است

دیپلماسی ایرانی: رجب طیب اردوغان روز سه شنبه21 شهریور در راس هیئت عالیرتبه ای به منظورشرکت در دومین اجلاس شورای همکاریهای استراتژیک آذربایجان– ترکیه دیداری رسمی از جمهوری آذربایجان به عمل آورد. اولین نشست این شورا سال گذشته در شهر «ازمیر» ترکیه برگزار شده بود. الهام علیف، رئیس جمهور آذربایجان، این بار در شهر قبله - که رادار تحت اجاره و اداره روسیه دراین شهر واقع است- از اردوغان و هیئت همراهش استقبال کرد. همسر و دختر اردوغان نیز وی را دراین سفر همراهی می کردند. میزبان و میهمان ابتدا مذاکرات تک به تک خصوصی و سپس گفتگوی عمومی با حضور وزرای دو کشور انجام دادند. در پایان مذاکرات یک پروتکل دومین نشست شورای همکاریهای استراتزیک توسط رجب طیب اردوغان و الهام علیف و 7 سند همکاری در زمینه های سیاسی، اقتصادی، تجاری، حمل ونقل، کشاورزی وارتباطات از سوی مقامات ذیربط دوکشور به امضاء رسید و درپایان نشست قبله دو طرف با شرکت در کنفرانس مطبوعاتی مشترک به سوالات خبرنگاران ترک و آذری پاسخ گفتند. اردوغان و هیئت همراه روز چهارشنبه 22 شهریورپس از بازدیداز شهر شکی در آذربایجان  راهی اوکراین شدند واز آنجا به بوسنی خواهندرفت.

اهم اظهارات الهام علیف در کنفرانس مطبوعاتی مشترک:

-تاکید بر مذاکره پیرامون مسائل مبرم دوجانبه، منطقه ای و بین المللی و عدم وجود اختلاف نظر در دیدگاههای دوکشور دراین زمینه و حمایت همه جانبه دو کشور از یکدیگر در نهادها ومجامع وبین المللی

-تاکید بر ضرورت تقویت صلح، ثبات و امنیت در منطقه و تاثیر سازنده همکاریهای آذربایجان و ترکیه در این راستا

-انتقاد شدید از موضع ریاکارانه وغیر سازنده ارمنستان در مذاکرات مربوط به حل مناقشه قره باغ و تاکید بر ضرورت حل این مناقشه درچارچوب حفظ تمامیت ارضی آذربایجان و قواعد بین المللی و تشکر از موضع بردارانه و دوستانه ترکیه درقبال بحران قره باغ

-اعلام رضایت از اجرای توافقات دو کشور در چارچوب شورای همکاریهای استراتزیک که سال گذشته در ازمیر صورت گرفته بود و ارائه چشم انداز بسیارمثبت از توافقات دومین نشست در قبله

-اشاره به امضاء و اجرای طرحهای استراتژیک در زمینه های انرژی وحمل ونقل از جمله خط آهن قارص –تفلیس – باکو، که دراوایل سال 2013 به بهره برداری خواهدرسید و خط لوله گاز موسوم تاناپ که اجرای آن  درسال 2015 به اتمام می رسد و گاز آذربایجان را به ترکیه و از آنجا به اروپا- محتملا از ازطریق بلغارستان یا یونان- خواهدرساند. وی پروژه تاناپ را صرفا آذری – ترکی دانست که با سرمایه گذاری دوکشور اجاره می شود.

-اشاره به این نکته که حضور یک سوم از وزرای کابینه دولت در این نشست بیانگر اهمیت این شورا و پیشرفت و گستردگی توافقات و زمینه های فعالیت میان دوکشوراست.

-اعلام آمادگی برای پیوستن سایر کشورها به پروژه های خط آهن و خط لوله گاز

اهم اظهارات رجب طیب اردوغان :

-تاکید بر همکاریهای استراتژیک دو کشور در چارچوب شورای همکاریهای استراتژیک و اشاره به طرحهای خط آهن قارص - تفلیس- باکو، خط لوله گاز تاناپ و تاکید بر ضرورت اتصال خط آهن ایغدیر ترکیه به نخجوان در آینده نزدیک

-اعلام رضایت از رسیدن حجم تجارت دوکشور به 5/3 میلیارد دلار درسال و ابراز امیدواری به رسیدن این حجم به 10 میلیار دلار درسال2015 و 20 میلیارد دلاردر سال 2020

-تاکید بر عدم تغیر موضع ترکیه در خصوص برقراری روابط با ارمنستان و گشودن مرز با این کشور تا زمانی که ارمنستان اراضی اشغالی آذربایجان را تخلیه ننموده باشد. وی تلویحا به آزادسازی حداقل یکی دو شهر از سوی ارمنستان برای آغاز این روابط اشاره نمود.

-اردوغان از اینکه این اجلاس در شهر قبله برگزار شده ابراز خشنودی نمود و آنرا سنت حسنه ای در سفرها قلمداد نمود وافزود این سبب می شود با شهرهای یکدیگر بیشتر آشنا شویم.

ملاحظات:

-در کنفرانس مطبوعاتی پس از اظهارات الهام علیف و اردوغان با همکاهنگیهای قبلی دوخبرنگار ترک از تلویزیون ان-تی –وی و خبرگزاری آناتولی و همچنین دوخبرنگارآذری، از شبکه های تلویزیونی خزر و اجتماعی از آنها سوالاتی نمودند.از سایر رسانه ها برای شرکت دراین کنفرانس مطبوعاتی دعوت نشده بود.

-برغم تلاشهای ترکیه برای لغو روادید ورود به آذربایجان جهت اتباع این کشور و لغو روادید یکطرفه از سوی ترکیه برای اتباع آذربایجان –و اتباع سایر کشورهای ترک زبان- دراین سفر نیز دراین خصوص توافق حاصل نشد. الهام علیف در پاسخ به سوال خبرنگار خبرگزاری آناتولی ترکیه در همین مورد گفت: دراین خصوص مجددا مذاکره نمودیم و مقرر شد برای برخی گروهها وافراد که ارتباط کاری با آذربایجان دارند تسهیلاتی قائل شویم. درعین حال موضوع لغو روادید برای اتباع ترکیه را در دستور کار خواهیم داشت و آن را پیگیری خواهیم کرد تا بتدریج به نتیجه برسد. وی افزود دولت ترکیه دراین رابطه مارا درک می کند.

- اکثر رسانه های آذربایجان دلیل عدم موافقت باکو با لغو روادید برای اتباع ترکیه را ناشی از انتظار تهران از باکو درمورد لغو روادید برای اتباع ایرانی دانسته اند. تحلیلگران معتقدند از آنجا که آذربایجان قصد لغو روادید برای اتباع ایرانی را ندارد نگران آنست که اگر برای اتباع ترکیه لغو روادید نماید وبرای اتباع ایرانی اقدام مشابهی ننماید، ایران برای اهالی نخجوان که اکنون بدون ویزا به ایران و از مسیر ایران به آذربایجان تردد می کنند مجددا رژیم اخذ ویزا را برقرار می کند و این سبب بروز مشکلات فراوانی برای نخجوانیها که تنها راهشان برای تردد بین نخجوان و آذربایجان خواهد شد.

-اردوغان در پاسخ به سوال خبرنگار «ان .تی .وی» ترکیه در مورد اعلام آمادگی بشار اسد برای خروج از قدرت در صورتی که درانتخابات ریاست جمهوری رای کافی را به دست نیاورد گفت: نتیجه انتخابات در کشوری که جنگ داخلی در آن درجریان است و اساسا انتخابات آزادی در آنجا برگزارنمی شود و اعتمادی به آن وجود ندارد و سالم برگزار نمی شود، از پیش معلوم است  و ارزشی ندارد. وی تلویحا افزود دلیل اینکه کوفی عنان استعفا داد عدم همکاری اسد بود. در واقع اردوغان به نوعی این پیام را داد که فرصت برای بشار اسد پایان یافته است.

-نخست وزیر ترکیه در پاسخ به سوال خبرنگار خزرتی وی که ضمن اشاره به اینکه میزان سرمایه کذاری آذربایجان درترکیه بیشتراز سرمایه گذاری ترکیه درآذربایجان است سوال کرد آیا ترکیه میزان سرمایه گذاری در آذربایجان را افزایش خواهدداد؟ پاسخ داد: «ترکیه 10 میلیارد دلار در اذربایجان سرمایه گذاری نموده و قصد داریم این رقم را به 20 میلیارد دلار برسانیم .از طرف دیگر باید درمورد سرمایه گذاری مشترک در دوکشور و کشورهای ثالث نیز اقدامات لازم را انجام دهیم». گفته می شود آذربایجان بیش از 20 میلیار دلار در ترکیه سرمایه گذاری نموده است.

- سفر اردوغان به آذربایجان در حالی صورت گرفت که مناسبات تهران با باکو بسیار سرد و در حالت شبه تعطیل بوده و روابط تهران – آنکارا نیز به تبع مسائل مربوط به سوریه، استقرار رادار سیستم دفاع موشکی ناتو درخاک ترکیه، برخی مسائل مربوط به عراق و متهم نمودن ایران به اعزام جاسوس به ترکیه وهمکاری با پ.ک.ک و تا حدودی عدم شرکت هیچ مقامی از ترکیه در اجلاس سران غیر متعهدها در تهران اگر سرد هم نباشد گرم نیست. قابل ذکر است که آذربایجان هم در سطح وزیر امورخارجه درنشست سران غیر متعهدها حضوریافت. همین امر سبب گرمی و صمیمیت بیش از پیش فضای مذاکرات درقبله بود.

-الهام علیف در اظهارات خود به افزایش و تعمیق همکاریهای نظامی – فنی دو کشور نیز اشاره و بر توسعه بیش از پیش این همکاریها به موازات سایر زمینه ها تاکید کرد.

- نشست شورای مشترک همکاریهای استراتژیک آذربایجان – ترکیه که ریاست آنرا علیف- اردوغان برعهده دارند، در شرایطی برگزار شد در طول یک هفته اخیر استرداد رامیل صفراف افسر آذری از سوی مجارستان به آذربایجان و عفو او توسط رئیس جمهور این کشور مورد انتقاد نهادها و کشورهای اروپائی و آمریکا قرارگرفته و الهام علیف را نیز مجبور به انتقاد شدید از آنها- از جمله شورای اروپا - نمود این شورا قراراست درهمین رابطه نشستی را برعلیه آذربایجان برگزارنماید .  

-نخست وزیر ترکیه در حالی مبادرت به انجام این سفر نمود که انفجار انبار مهمات آفیون و کشته شدن 25 نفر و همینطور حمله به پاسگاه پلیس در سلطان قاضی فضای سیاسی ترکیه را ملتهب و منجر به جروبحثهای رسانه ای و حزبی دراین کشور شده بود. همچنین این دیدار پس از سفر چند روز پیش رئیس سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا –سی-آی –ای به ترکیه  و مذاکره با مقامات ترک صورت گرفت.

-این سفر در حالی صورت گرفت که دبیر کل ناتو نیز در جریان سفر قفقازی خود از باکو دیدن نمود و مذاکرات فشرده وکاری مهمی با رئیس جمهور آذربایجان انجام داد.

- به احتمال زیاد در گفتگوهای خصوصی اردوغان – علیف پیرامون تحولات مربوط به ایران و کم وکیف مناسبات دوکشور با ایران مشورتهایی صورت گرفته است. همینطور مسائل مربوط به سوریه، روسیه ومناسبات دو کشور با آمریکا، ناتو و اسرائیل مورد بحث قرارگرفته است.

-استقبال و مهمان نوازی بسیار صمیمانه و گرم آذربایجان از نخست وزیر ترکیه وهیئت همراه و دیدارها و بازدیدهای جداگانه همسر رئیس جمهور آذربایجان و همسر نخست وزیر ترکیه در کنار دیدارها و مذاکرات مقامات دوکشور و امضای 8 سند در سطوح عالی و اینکه درجریان دیدارها ومذاکرات روسای هیئتهای دوطرف بارها یکدیگر را صمیمانه  دوست وبرادر عزیز خطاب می کردند اشارتی  بر نتیجه بخش بودن مذاکرات و نزدیکی مواضع طرفین در بسایر از زمینه ها می باشد.

 -صمیمت و مهمان نوازی فزاینده  الهام علیف نسبت به رجب طیب اردوغان تا اندازه ای بود که وی و همسرش  شخصا مهمان ترکیه ای و همسرش  را درسفر به شکی همراهی نمودند. اردوغان و علیف  در بازدید از شکی برمزار 2 سرباز گمنام ترک، که گفته می شود در سال 1918 درترکیب ارتش اسلامی قفقاز در مقابله با  نیروهای ارمنی وبلشویکها کشته شده اند، گل نثار کردند و از مسجد جمعه، کاروانسرای قدیمی صد ساله و کلیسای کیش کندی متعلق به قرن چهارم و بنای 250ساله خان سرائی (دربار خان شکی) بازدید نمودند.

تحلیل:

سفر نخست وزیر ترکیه به آذربایجان و برگزاری دومین نشست شورای مشترک همکاریهای استراتژیک دوکشور و رضایت از نتایج عملی توافقات نخستین اجلاس در سال گذشته در ازمیر و تاکید بر برگزاری سومین اجلاس این شورا در سال آتی در ترکیه و امضای 8 سند و اعلام مواضع مشترک در بسیاری از مسائل دوجانبه ای، منطقه ای وبین المللی در کنار اجرای طرحهای استراتژیک در زمینه های انرژی و حمل ونقل و افزایش حجم تجارت و سرمایه گذاری متقابل در دوکشور به موازات اشتراکات فراوان در روند سیاست خارجی مبتنی بر همگرائی با اروپا و همکاری در چارچوب ناتو، سازمان همکاریهای اقتصادی دریای سیاه، مجموعه کشورهای ترک زبان و دیگر ساختارهای منطقه ای و بین المللی و حمایت ترکیه از آذربایجان در برابر ارمنستان بیانگر تعمیق وتحکیم مناسبات همه جانبه باکو-آنکاراست.

بنظر می رسد تقویت مناسبات آذربایجان با اسرائیل و انعقاد قرارداد 6/1 میلیارد دلاری خرید تسلیجات از این کشور و مونتاژ هواپیماهای بدون خلبان ودیگر تجهیزات نظامی اسرائیل در آذربایجان آنهم درشرایطی که مناسبات ترکیه با اسرائیل سرد شده، موجب ناخرسندی مقامات ترکیه شده است و محتمل دراین دیدار این موضوع نیز مورد مذاکره قرارگرفته است. این موضوع و عدم لغو روادید برای اتباع ترکیه شاید از جمله مسائلی هستند که در مذاکرات مربوط به مناسبات دوکشورچانه زنی بیشتری را طلب کرده است. اما در سایر موار همانگونه که اشاره شد هماهنگی، هم پیمانی، وحدت نظر قابل توجهی مشاهده می شود. موضوعی که در آینده می تواند سبب چالش بزرگ در روابط دوکشور گردد این است که  آنکارا تحت فشار آمریکا غرب خلف وعده کرده و قبل از حل منافشه قره باغ به بازگشائی مرزهایش با ارمنستان و آغاز روابط سیاسی بپردازد. البته باید این مهم را نیز درنظرداشت که در سایر مسائل منطقه ای وبین المللی  دوطرف در محدوده ظرفیتها و فرصتهائی که دارند از یکدیگر متوقع هستند وهمین امر سبب می گردد تا مناسبات چالش برانگیزی نداشته باشند. با نگرش به همه موارد فوق بنظر می رسد دوکشور می توانند با یکدیگرهمکار و شریک استراتژیک - ونه متحد استراتژیک- باشند. آنچه که برای ما مهم تراست این که متاسفانه در حالی که مناسبات همه جانبه آنکارا- باکو از روند رو به رشد و تعمیق و تحکیم برخوردار است، روابط تهران – باکو سیر نزولی خودرا می پیماید و فرصتها از دست می رود. /16