ایران و 1+5 به هم می رسند؟

دیپلماسی ایرانی: فضای تعامل میان تهران و گروه 1+5 دورنمای نامطئمن و تردیدآمیزی دارد. به نقطه نوری می ماند که در دوردست مدام تاریک و روشن می شود و معلوم نیست به راستی چراغ است یا چیزی شبیه سراب. فضای بین تهران و غرب بر سر موضوع هسته ای، فضایی دیریاب و دوریاب است. اگر بخواهیم توصیفی دیگر از مناسبات موجود میان دو طرف به دست دهیم می توانیم آن را به حرکت رفت و برگشتی یک پاندول تشبیه کنیم که جز نشانه گذر زمان و از بین رفتن وقت، نشان و کارکرد دیگری نداشته و انتظار دیگر از آن با ماهیتش سازگاری ندارد.

غربی ها از لزوم گفتگو با تهران و باز نگه داشتن فضای دیپلماسی سخن می گویند اما روزی نیست که تحریم هایی در چارچوب یا فراتر از چارچوب های گروهی و بین المللی علیه ایران اعمال نشود و سیاست باصطلاح چماق و هویج در مورد تهران به اجرا نیاید. از سوی دیگر تهران هم نشان داده که با وجود استقبال از روش گفتگوی گام به گام و تدریجی، خواستار از میان برداشتن موانع و بدبینی های موجود است ولی با این وجود، دست از اصول غایی خود که در زمره خط قرمزهای غرب محسوب می شود، برنخواهد داشت. این چنین است که نور امید در روابط دو طرف گاه روشن است و اغلب خاموش.

روز گذشته اعضای گروه 1+5 بار دیگر طی بیانیه ای از ایران خواستند تا بی هیچ پیش شرطی وارد گفتگوی جدی با غرب درباره برنامه هسته‌ای اش شود. شش کشور بار دیگر حمایت خود را از روش های دیپلماتیک در قبال موضوع هسته‌ای ایران ابراز کرده ولی در عین حال خط و خطوط خود را نیز تکرار کرده اند.

تلقی آنها از تن دادن تهران به گفتگوهای جدی، تسلیم شدن بی چون و چرا در برابر خواسته های غرب است. آنها اگر بر دیپلماسی و تعامل تاکید می کنند، مقصودشان تعامل در چارچوب مدنظر آنهاست و همه فشارها و قهر و اخم های ماه ها و سال های گذشته شان دلیلی جز قبولاندن این منش به تهران نداشته است.

اعضای گروه 1+5 در بیانیه ای که در مقر آژانس بین‌المللی انرژی اتمی صادر شده، از سفرهای اخیر گروه بازرسان به تهران یاد کرده و عدم دسترسی آنها را به دانشمندان و برخی اسناد و مراکز، مورد انتقاد قرار داده اند. تهران نیز هفته پیش با مشاهده فضای انتقادی و اعتراضی آژانس بیانیه ای صادر کرد و طی آن اعلام کرد که دسترسی به پارچین خط قرمز محسوب نمی شود و چنانچه هماهنگی ها و برنامه ریزی های آن از قبل اعلام و مشخص شود، ترتیب بازدید بازرسان از این سایت داده خواهد شد؛ کما اینکه چند سال پیش نیز اجازه مربوطه صادر شده و بازدید صورت گرفته بود.

نمایندگی ایران در آژانس در بیانیه خود تاکید کرد: "پارچین در سال 2005 دوبار توسط آژانس بازدید شده است که متعاقب آن معاون سابق مدیرکل اعلام کرد که موضوع خاتمه یافته و بخشی از تاریخ خواهد شد و مدیرکل سابق آن را به شورای حکام گزارش کرد. همچنین با توجه به اینکه پارچین یک سایت نظامی است دسترسی به سایت یک فرآیند زمان بر است و بطور مکرر نمی توان اجازه بازرسی داد. در پرتو این سابقه و بر اساس اینکه از آژانس خواسته شده تا همه مسائل مربوطه را همچون آزمایشات هیدرو دینامیک را با هم یکی کند، متعاقبا یکبار دیگر اجازه دسترسی داده خواهد شد. این فرآیند می تواند بطور واضح و زمانی که توافق بر روی مدالیته حاصل شود، شروع شود."

با این وجود بار دیگر از ایران خواسته شده تا اجازه بازدید از سایت نظامی پارچین به بازرسان داده شود. آژانس مصرانه در پی به دست آوردن مدارکی برای ادعاهای مطرح شده در مورد برنامه های تسلیحاتی ایران است و می گوید چنانچه تهران نگرانی بابت تعهداتش ندارد، می بایست اجازه دسترسی های نابهنگام و غیرمنتظره از مراکز مختلف خود را بدهد. اما این امر چقدر در چارچوب های قانونی و چقدر در چارچوب های فراقانونی است، موضوع دیگری است؟

با همه بدبینی های غرب نسبت به برنامه های هسته ای ایران و متعاقبا اعمال فشارهای گسترده اقتصادی و سیاسی برای تمکین تهران به تمایلات غرب، همواره گفته می شود که باب گفتگو باز است و ایران باید بپذیرد که بدون پیش شرط و پذیرش خواسته های طرف مقابل پشت میز گفتگو بنشیند. گروه 1+5 برای متقاعد یا مجبور کردن تهران به چنین دیالوگی، روی فشار تحریم ها حساب ویژه ای باز کرده اند.

امریکا و اسرائیل بر این باورند که تحریم ها مسیر موفقیت آمیزی در پیش گرفته و تهران را مجبور به نامه نگاری با کاترین اشتون و طرح مجدد مساله گفتگو کرده است. از سوی دیگر تهران اعلام کرده که موافقتش با گفتگو نه از سر ناچاری که به خاطر پیروی اش از قواعد بین المللی و پایبندی اش به دیپلماسی است.

جدل های میان ایران و غرب در دو ماه گذشته وارد فازهای تازه تری شد و به محض ورود به فاز تحریم نفتی و بانکی، تنش هایی را در خلیج فارس دامن زد و دو طرف به برپایی مانورهای نظامی در آب های جنوبی ایران و نمایش قدرت به یکدیگر پرداختند. حالا پس از فروخوابیدن آتش و متعادل شدن فشار خون دو طرف، بار دیگر از تمایل به برقراری دیالوگ سخن رانده می شود.

اما در این میان آنچه مشاهده می شود، گویای هیچ تغییر شگرفی برای امیدواری به از سرگیری یا ثمردهی گفتگوها نیست. با وجودی که تهران پیشنهاد نشستن پای میز مذاکرات را پذیرفت و سفرهایی به روسیه برای اطلاع از مفاد طرح گام به گام و رایزنی هایی با ترکیه برای میزبانی مجدد مذاکرات صورت گرفت، ولی هنوز تغییری در لحن غربی ها پدید نیامده و آنها معتقدند که تهران دیگر در شرایطی نیست که دست بالا را اختیار کند و باید حتما موضع پایین دستانه اتخاذ کند و امتیاز بدهد.

پس از پایان نشست شورای حکام در روز جمعه، شش کشور امریکا، انگلیس، فرانسه، آلمان ، چین و روسیه (موسوم به 1+5) از ایران خواستند تا بدون هیچ پیش شرطی، وارد گفتگوی جدی درباره برنامه هسته‌ای خود شود. از سوی دیگر تهران هم آمادگی خود را برای مذاکرات بی قید و شرط به سبک و ادبیات خود اعلام کرده است. علی اصغر سلطانیه نماینده ایران در آژانس خطاب به غربی ها گفته است: "ما درک می کنیم که آن دسته معدودی از کشورهای مشخص، ناکام و در مسأله هسته ای ایران با بن بست روبرو شده اند و گشایشی همراه با حفظ آبرو می خواهند. ما آماده ایم که به آنها کمک کنیم تا از طریق فرآیند مذاکرات از این بن بست خارج شوند به شرط اینکه طرز فکر خود را تغییر دهند و از خط مشی «هویج و چماق» و «تحریم و مذاکره» به مذاکراتی متمدنانه و بدون قید و شرط با حفظ احترام متقابل و موقعیت برابر روی آورند."

آنچه واضح است، گویش و گفتمان دو طرف بوی تغییر نمی دهد و این دو خط چنان حرکت می کنند که گویی به هم نمی رسند./ 11