رویکرد شیلی در قبال بریکس چیست

نویسنده: محمدرضا عباسی، کارشناس مسائل اروپا و آمریکا

دیپلماسی ایرانی: گمانه زنی درخصوص رویکرد آتی و سطح تعامل شیلی با گروه بریکس، اخیرا به ویژه پس از انتشار خبر دعوت رئیس جمهوری برزیل از همتای شیلیایی برای شرکت در اجلاس آتی سران بریکس  به عنوان مهمان ویژه، به‌طور جدی به عنوان یک موضوع مهم در مباحث سیاست خارجی این کشور مطرح شده است. این موضوع به صورت رسمی برای اولین بار در مصاحبه اخیر آلبرتو ون کلاورین، وزیر امور خارجه شیلی با روزنامه لا ترسررا در تاریخ ۲۳ مه ۲۰۲۵ مطرح شد.

این یادداشت به بررسی رویکرد آتی شیلی در قبال بریکس و عوامل موثر بر ارزیابی آن کشور؛ مزایا، پیامدها و چالش‌های احتمالی و به‌طور کلی «بستر ژئوپولیتیک وسیع‌تر»  شکل‌دهنده تصمیم آن کشور می‌پردازد.

الف) رویکرد فعلی شیلی در قبال بریکس

وزیر امور خارجه شیلی ضمن اعلام خبر دعوت از رئیس جمهوری این کشور و تائید شرکت وی در این اجلاس گفت: «شیلی هنوز هیچ دعوت‌نامه رسمی برای پیوستن به بریکس به عنوان یک عضو کامل دریافت نکرده است، اما به طور غیررسمی از آن دعوت شده تا امکان عضویت را بررسی کند.» با این حال، وزیر امور خارجه شیلی به صراحت اعلام کرد که در مرحله کنونی، شرکت در اجلاس سران به هیچ وجه به معنای تصمیم قریب‌الوقوع برای درخواست عضویت در بریکس نخواهد بود بلکه بیان‌گر آمادگی برای احصاء ظرفیت‌های بالقوه این گروه است. 

مجموع اظهارات وزیر امور خارجه شیلی نشان می دهد که رویکرد شیلی در مرحله فعلی، به دلایلی ازجمله ناهمگونی گروه بریکس، حساسیت‌های ژئوپولیتیکی موجود نسبت به آن و عضویت این کشور در سازمان توسعه و همکاری اقتصادی  و غیره، محتاطانه با رویکرد ارزیابی مزایا و پیامدهای تعامل این کشور با بریکس است.

ب) عوامل موثر بر ارزیابی شیلی

به عوامل اصلی تاثیرگذار در ارزیابی و تصمیم‌سازی شیلی در تعامل با بریکس (مشارکت یا عضویت) در دو بخش مزایا و چالش ها اشاره می شود:

اول) مزایای عضویت در بریکس

1- مزایای اقتصادی 

بر اساس اعلام وزیر امور خارجه، شیلی در حال ارزیابی این موضوع است که «آیا هرگونه تعاملی با بریکس مزایای اقتصادی ملموس به‌ویژه از نظر تجارت آزاد و بهبود سیاست‌های عمومی این کشور همان‌طور که در مورد سازمان همکاری و توسعه اقتصادی مطرح است، به دنبال خواهد داشت؟» 

 دسترسی به بازارها و فرصت‌های سرمایه‌گذاری جدید: برای شیلی، با اقتصاد وابسته به تجارت، دسترسی به بازار وسیع بریکس می‌تواند فرصت‌های صادراتی آن را افزایش دهد، به‌ویژه برای مس و لیتیوم شیلی که در کشورهایی مانند چین و هند تقاضای بالایی دارند. همچنین شیلی می‌تواند از منابع مالی بانک توسعه جدید  بریکس به ارزش 8/32 میلیارد دلار، برای پروژه‌های زیرساخت و توسعه پایدار تا سال ۲۰۲۵، برای سرمایه گذاری در بخش گذار سبز و دیجیتال خود استفاده کند.

 متنوع سازی حضور در نهادها و ائتلاف های بین المللی: شیلی از طریق عضویت یا مشارکت در بریکس ضمن تنوع بخشی به روابط اقتصادی و دیپلماتیک خود، می تواند وابستگی خود به شرکای سنتی مانند ایالات متحده و اتحادیه اروپا را کاهش دهد. «این موضوع با راهبرد کلی شیلی برای تعمیق روابط با آسیا نیز هم‌راستاست». 

 تقویت نفوذ و جایگاه منطقه‌ای برزیل و شیلی: جایگاه برزیل به‌عنوان یک عضو برجسته بریکس که از روابط خوبی با غرب برخوردار است، از اهمیت زیادی برای شیلی برخوردار است. به همین دلیل بر اساس اعلام وزیر امور خارجه، هدف شیلی از پذیرش دعوت برزیل برای شرکت در اجلاس سران، ارج نهادن به دعوت این کشور و ارزیابی این بلوک خواهد بود. به‌زعم وزیر امور خارجه شیلی این حضور به معنای شروع الحاق به این گروه نیست اما دعوت برزیل از شیلی اهمیت همبستگی آمریکای لاتین را بیش از گذشته برجسته می‌کند. 

از طرف دیگر، نزدیکی بیشتر با برزیل و دیگر اعضای بریکس مانند چین، هند و آفریقای جنوبی می‌تواند نفوذ شیلی را در آمریکای لاتین و همکاری جنوب – جنوب، به عنوان یکی از اهداف اصلی بریکس، تقویت کند و جایگاه ژئوپلتیک این کشور را تثبیت کند. این موضوع با چشم‌انداز رئیس‌جمهوری شیلی برای تقویت وحدت بیشتر در آمریکای لاتین، همان‌طور که در سفر به هند، ژاپن و چین بر آن تاکید شد، هم‌راستاست.

دوم) چالش ها و مخاطرات

با وجود مزایای بسیار متنوع بریکس، شراکت یا عضویت شیلی در بریکس ممکن است چالش‌ها و مخاطراتی برای این کشور به دنبال داشته باشد.

1- مزایای اقتصادی در مقابل انتخاب راهبردی 

مزایای اقتصادی حاصل از هر نوع تعامل با بریکس باید با «انتخاب راهبردی شیلی» نیز هم‌راستا باشد. 

 اگرچه بریکس عمدتاً یک بلوک اقتصادی است، اما ابعاد سیاسی آن، به‌ویژه به‌عنوان یک وزنه تعادل در برابر نفوذ غرب، ایجاب می کند شیلی با دقت و ظرافت بیشتری روابط بین‌الملل خود را رصد و هدایت کند و هزینه – فایده هرگونه تعامل با بریکس نسبت به عواقب و پیامدهای سیاسی و اقتصادی ناشی از تعامل با این گروه، که ممکن است به‌طور کامل با گرایش‌های بازار آزاد و چندجانبه‌گرایانه شیلی هم‌راستا نباشد، سنجیده شود.
 
 از طرفی الحاق به بریکس می‌تواند نشانه‌ای از یک تغییر در راهبرد اقتصادی و سیاسی شیلی نیز تعبیر شود که ممکن است عضویت آن در سازمان همکاری و توسعه اقتصادی را تضعیف کند. برای شیلی، حفظ موقعیت خود در سازمان همکاری و توسعه اقتصادی یک اولویت حیاتی است، زیرا این سازمان برای شیلی فرصت و سکویی برای هم‌راستایی با اقتصادهای با درآمد بالاست و امکان دسترسی به بهترین رویه ها و عملکردها در سیاست‌های عمومی، اصلاحات اقتصادی و توسعه پایدار را مهیا می کند، حوزه‌هایی که برای حل چالش‌های داخلی شیلی مانند تاب آوری مالی و گذار سبز حیاتی هستند. لذا برای شیلی با ظرفیت های سیاسی و اقتصادی محدود، برقراری توازن راهبردی بین این دو نهاد، سخت و دشوار است.

 نگرانی دیگر شیلی این است که ممکن است عضویت در بریکس با تعهدات آن در قبال سایر نهادهای بین المللی، مشخصا سازمان همکاری و توسعه اقتصادی، سازگار نباشد. اگرچه وزیر امور خارجه اشاره می کند عضویت در هر دو گروه «هیچ ناسازگاری قانونی یا حقوقی» ندارد، اما باید اذعان کرد که آنها آشکارا واقعیت های مختلفی را منعکس می کنند. 

2- بستر ژئوپولیتیک وسیع‌تر

ارزیابی شیلی از بریکس در چارچوب و بستر یک نظم جهانی به شدت درحال تغییر انجام می شود. لذا هدف اصلی شیلی در جهان به شدت سیال و متلاطم کنونی، تامین منافع اقتصادی، از طریق تعامل و مشارکت در یارگیری های جدید در صحنه جهانی است. در این چارچوب، رویکرد شیلی نسبت به بریکس به عنوان یک «اقدام راهبردی توازن بخش» مطرح و تحلیل می شود.

اما وزیر امور خارجه شیلی صراحتا بریکس را «یک گروه بسیار ناهمگون» توصیف می کند که می تواند تصمیم گیری در مورد مشارکت در این سازمان را پیچیده‌تر کند. حضور پررنگ روسیه، روابط پرتنش ایران با غرب در موضوعات منطقه ای، هسته ای، اوکراین و حقوق بشر و چالش های اقتصادی، حقوق بشری و ژئوپلتیک (تایوان) چین با غرب می تواند در هم راستایی شیلی با غرب چالش‌برانگیز باشد. برای شیلی، کشوری با تعهد قوی به حقوق بشر غربی و چندجانبه‌گرایی بر اساس اصول سیاست خارجی رئیس جمهوری فعلی، این ناهمگونی سوالاتی را در سطوح داخلی و بین المللی درباره سازگاری بلوک با ارزش‌های آن ایجاد می‌کند. 

در حالی که شیلی هر نوع تعامل با بریکس را با تاکید بر «مزایای اقتصادی» ارزیابی می کند، اما تعامل عمیق‌تر با بریکس و برخی از اعضاء آن ازجمله روسیه، ایران و حتی چین می تواند به منزله هم راستایی با خاکریز اول مقابله با غرب تعبیر شود. در این مسیر از رقابت های تجاری و فشارهای حقوق بشری آمریکا و اتحادیه اروپا نسبت به چین نیز نمی توان غافل بود. 

3- ملاحظات داخلی 

بر اساس اظهارات وزیر امور خارجه شیلی درخصوص الحاق به بریکس، رئیس جمهوری شیلی از یک «تبادل نظر بسیار گسترده» میان تمام بخش‌های کشور حمایت می کند و البته «هنوز تصمیمی در این خصوص اتخاذ نشده است.» با توجه به چالش‌های کنونی داخلی شیلی، ازجمله میزان پایین حمایت عمومی از رئیس جمهوری و فضای سیاسی دو قطبی‌ در کشور ، دشواری دستیابی به اجماع داخلی نگرانی اصلی دولت است. همان‌طور که وزیر امور خارجه شیلی اشاره می کند: «تصویر داخلی به شدت قطبی ‌شده... که بسیار متفاوت از تصویر خارجی شیلی به‌عنوان یک کشور پایدار است.» 

لذا در بحث سیاست داخلی، با توجه به قدرت احزاب راست و غرب گرا، در شرایط فعلی شروع روند اتخاذ یک تصمیم از طریق اجماع داخلی برای پیوستن به بریکس ممکن است به یک جنجالی سیاسی در داخل کشور تبدیل شود، به‌ویژه اگر به‌عنوان یک تغییر در ائتلاف‌های سنتی شیلی با غرب پنداشته شود. همچنین این موضوع می تواند آینده گروه های چپ و حامیان رئیس جمهوری در انتخابات ریاست جمهوری آتی را به شدت تحت تاثیر قرار دهد. 

جمع بندی

ارزیابی شیلی از عضویت در بریکس منعکس‌کننده یک انتخاب راهبردی برای برقراری توازن بین فرصت‌های اقتصادی و احتیاط ژئوپولیتیک است. اگرچه بریکس مزایای بالقوه‌ای از نظر دسترسی به بازار، سرمایه‌گذاری و نفوذ منطقه‌ای ارائه می‌دهد، اما احتمالا پیامدها و مخاطراتی برای شیلی در سازمان همکاری و توسعه اقتصادی، ائتلاف‌های غربی و اجماع داخلی نیز به دنبال خواهد داشت. رویکرد محتاطانه وزیر امور خارجه شیلی، که بر یک اجماع ملی و تعامل محدود از طریق شرکت در اجلاس‌ سران تأکید دارد، نشان‌دهنده تمایل شیلی به بررسی تعامل با بریکس بدون تعهد زودهنگام است. 

درحالی که شیلی باب تعاملات آینده با بریکس را باز نگه خواهد داشت، اما بعید است در کوتاه مدت دست به یک انتخاب راهبردی بزند. در این مدت شیلی ضمن اولویت دادن به تعهدات موجود خود در قبال نهادهای اقتصادی و مالی موجود، به‌ویژه سازمان توسعه و همکاری اقتصادی، مرحله بررسی و ارزیابی خود را سپری خواهد کرد. نتیجه این ارزیابی متضمن تعریف جایگاه و نقش جدید شیلی در نظم جهانی و منطقه ای درحال تحول، با درنظرداشت توانایی آن کشور برای مشارکت در مدیریت جهانی و به‌ویژه منطقه ای با بلوک‌های رقیب و رقابت‌های اقتصادی بعضا متضاد، خواهد بود.