روابط اقتصادی ایران و ترکیه و تحریم‌های آمریکا

دیپلماسی ایرانی: تازه‌ترین برآوردها از روابط اقتصادی ایران و ترکیه نشان می‌دهد که تجارت میان این دو همسایه به طور غیر قابل انتظاری در 3 سال اخیر رشد داشته است. ایران به عنوان تامین کننده بزرگ منابع نفت و گاز ترکیه که به طور کلی به واردات انرژی وابسته است، نقش‌آفرینی می‌کند.

این در حالی است که افزایش واردات انرژی به همراه افزایش بهای نفت و گاز، ارزش واردات ترکیه از ایران را از یک میلیارد و 900 میلیون دلار در سال 2004 به 7 میلیارد و 600 میلیون دلار در سال 2010 ارتقاء داده است. هرچند صادرات ترکیه به ایران بسیار از این ارقام کمتر است اما در مقیاس خود در سال‌های اخیر رشد داشته است. علاوه بر این شمار گردشگران ایرانی که به ترکیه سفر می‌کنند نیز به طور محسوسی افزایش نشان می‌دهد. گزارش‌ها حاکی از آن است که در سال گذشته دو میلیون و 700 هزار گردشگرایرانی به ترکیه سفر کرده اند که نسبت به آمار یک میلیونی سال 2008 بسیار قابل توجه است.

بخش دیگری که در آن توسعه روابط به چشم می‌خورد، بخش سرمایه‌گذاری دوجانبه است. برای بیش از یک دهه ایرانیان برای سرمایه گذاری دوبی را انتخاب می‌کردند. جایی که حجم هنگفتی از سرمایه‌های ایرانی را به خود جذب کرده است. اما رشد سرمایه گذاری ایرانیان در دوبی توجه ایالات متحده را به خود جلب کرد و به این ترتیب کاخ سفید از موسسه‌های مالی دوبی خواست روابط خود را با جمهوری اسلامی محدود کنند. این فشار‌ها فضای تجاری دوبی برای سرمایه‌گذاران ایرانی را ناخوشایند کرد و اکنون به نظر می‌رسد که توجه سرمایه گذاران ایرانی به ترکیه جلب شده است.

این در حالی است که فضای تجارت در ترکیه در 10 سال گذشته بسیار مطلوب‌تر شده و دولت از سرمایه‌گذاران خارجی حمایت می‌کند. تازه ترین آمار نشان می‌دهد که هزار و 470 شرکت ایرانی تا پایان سال گذشته در ترکیه فعالیت داشته اند. شماری از این شرکت‌ها در تجارت ایران و ترکیه دخیل هستند و برخی از حضور در ترکیه برای دسترسی به بازار‌های اروپایی استفاده می‌کنند، ‌چراکه در داخل ایران با توجه به تحریم‌ها دسترسی به بازار‌های اروپایی بسیار دشوار است.

باید گفت که عمده‌ترین دلیل گسترش روابط تجاری ایران و ترکیه ،‌حمایت دولت‌های دو کشور از رشد روابط تجاری دوجانبه است. توسعه روابط تجاری با ایران بخشی از استراتژی ترکیه در قبال خاورمیانه است. حزب عدالت و توسعه که کنترل دولت را در دست دارد از ابزار‌های دیپلماتیک برای توسعه روابط تجاری با ایران و دیگر کشور‌های عرب استفاده کرده است.

این در حالی است که جامعه تجاری ترکیه نیز از این رویکرد استقبال می‌کند و به این منظور سفر‌های متعددی به تهران و پایتخت‌های عربی صورت گرفته است. جمهوری اسلامی ایران نیز به این ابتکار عمل ترک‌ها روی خوش نشان داده زیرا از این طریق می‌تواند تحریم‌های اقتصادی بین‌المللی را تعدیل کرده و حمایت ترکیه را در بحث هسته‌‌ای به دست آورد. ترکیه به انرژی ایران وابسته است و تهران امید وار است از این طریق بتواند آنکارا را مجاب کند که از روند تحریم‌ها علیه جمهوری اسلامی حمایت نکند. اقدامی که تا کنون از سوی جمهوری اسلامی در مورد شمار دیگری از کشور‌های وابسته به انرژی انجام شده است. ایران در سال‌های 1990 مشوق‌های تجاری و سرمایه‌گذاری قابل توجهی به شرکای تجاری اروپایی خود ارائه داد تا از این طریق به ایجاد شکاف بین آمریکا و اروپا بر سر موضوع ایران کمک کند. اما زمانی که قدرت‌های بزرگ اروپایی شامل آلمان و فرانسه از مشوق‌های ارائه شده استقبال نکرده و با تحریم‌ها همراه شدند، تهران به روسیه و چین روی آورد. در همین زمان تجارت ایران به دوبی رفته رفته کم‌رنگ‌تر شد و جمهوری اسلامی از این شیخ نشینی برای دور زدن تحریم‌ها در فعالیت‌های جهانی استفاده کرد.

در سال‌های اخیر ایالات متحده به دقت روابط ایران با شرکای تجاری اش را زیر نظر دارد. بلافاصله پس از این‌که امریکا رشد روابط اقتصادی ایران با یک شریک تجاری را تشخیص دهد از نفوذ اقتصادی و دیپلماتیک خود برای ترغیب آن کشور به قطع روابط با جمهوری اسلامی استفاده می‌کند. این استراتژی به طور گسترده‌ای در مورد روابط ایران و امارات از سوی واشینگتن به کار گرفته شد. همچنین تهدید دور نگاه داشته شدن از بازار آمریکا شماری از شرکت‌های چینی و کره‌ای را برآن داشت تا از تجارت و سرمایه‌گذاری در ایران فاصله گیرند. به همین دلیل جای تعجبی وجود ندارد که رشد روابط تجاری ایران و ترکیه نیز مورد توجه آمریکا قرار گیرد. مقامات آمریکایی در ماه آوریل در مورد رشد این روابط ابراز نگرانی کردند و انتظار می‌رود که در ماه‌های آتی فشار‌ها بر ترکیه برای کاهش روابط خود با جمهوری اسلامی افزایش یابد.  

از سوی دیگر آمریکا به شرکت‌های ترکی و موسسه‌های مالی نیز در مورد از دست دادن بخت حضور در بازار آمریکا در صورت ادامه تجارت با ایران هشدار داده است. همچنین اتحادیه اروپا که به شدت فعالیت‌های هسته‌ای ایران را محکوم می‌کند و از سوی دیگر رویای آنکارا برای عضویت در آن به شمار می‌رود نیز فشار خود بر ترکیه در مورد جمهوری اسلامی را بیشتر خواهد کرد. اما آیا این فشار‌ها به نتیجه می‌رسد؟ دولت کنونی ترکیه تا جایی که امکان داشته در مقابل این فشار‌ها ایستادگی کرده و این مقاومت در نگرانی‌های استراتژیک و ایدئولوژیک ریشه دارد. ترک‌های مذهبی و محافظه‌کاری که همچنان در دولت حضور دارند از نزدیکی روابط با ایران و دیگر کشور‌های مسلمان پشتیبانی می‌کنند. این گروه با تن دادن حزب عدالت و توسعه به فشار بین‌المللی علیه نزدیکی روابط با ایران مخالف هستند و این در حالی است که ترکیه با اکراه از قطعنامه‌های شورای امینت علیه ایران حمایت می‌کند. باید گفت که منافع اقتصادی و وابستگی به واردات انرژی یکی از مهمترین دلایلی است که ترکیه را از حمایت همه جانبه از تحریم‌های اعمالی علیه ایران بازمی‌دارد. ترکیه یک سوم منابع گاز مورد نیاز خود را از طریق ایران وارد می کند و گردشگری و تجارت ایران منبع درآمد و ایجاد اشتغال برای ترکیه است. با این وجود روابط با آمریکا و اتحادیه اروپا منافع امنیتی و جهانی ترکیه را تامین می‌کند. در صورتی که فشار غرب بر ترکیه افزایش یابد، دولت آنکارا با شرایط دشواری مواجه خواهد شد. این احتمال هم وجود دارد که غرب به طور مستقیم بر بانک‌ها و موسسه‌های مالی ترکیه برای پرهیز از همکاری با ایران فشار وارد کند و این همان روندی است که در مورد امارات به کار گرفته شد. روندی که نتیجه آن افت ملموس روابط تجاری امارات با ایران بود.

روزنامه زمان