روز جهانی خانواده و افراط‌گرایی
نقش خانواده‌ها در پیشگیری از خشونت
دیپلماسی ایرانی: به مناسبت روز جهانی خانواده که هر ساله در ۱۵ مه برگزار می‌شود، نگاهی می‌اندازیم به نقش مهم خانواده‌ها در شکل‌دهی به شخصیت افراد و ساختار جوامع و به‌ویژه در پیشگیری از افراط‌گرایی و تروریسم. در گفت‌وگویی اختصاصی با محمد مرتضی، کارشناس ارتباطات منطقه‌ای، امنیت و افراط‌گرایی خشونت‌آمیز و مدیر پروژه در مؤسسه مطالعات صلح پاکستان، به بررسی این موضوع می‌پردازیم که چگونه ساختار خانواده، ارزش‌ها و شرایط اقتصادی‌اجتماعی می‌توانند زمینه‌ساز گرایش افراد به ایدئولوژی‌های افراطی شوند. با بررسی موضوعاتی همچون تأثیر ساختارهای مردسالارانه، طرد اجتماعی، نقش در حال تحول رسانه‌های اجتماعی و آموزش دینی در مدارس دینی، این گفت‌وگو به چالش‌ها و فرصت‌هایی می‌پردازد که خانواده‌ها در مسیر تقویت تاب‌آوری در برابر خشونت و افراط‌گرایی با آن روبه‌رو هستند. با توجه به تجربیات پیچیده پاکستان در زمینه تروریسم، این کارشناس دیدگاه‌هایی قابل‌توجه درباره اینکه چگونه خانواده‌ها می‌توانند منبعی برای صلح، مدارا و انسجام اجتماعی در جهانی به‌هم‌پیوسته باشند ارائه می‌دهد.
در ادامه متن کامل این گفت‌وگو آمده است:
نقش خانواده به‌عنوان یک نهاد اجتماعی در پیشگیری یا تقویت گرایش افراد به ایدئولوژی‌های افراطی چیست؟
خانواده به‌عنوان کوچک‌ترین واحد جامعه، نقش کلیدی در تربیت افرادی دارد که بعدها جزئی از بافت اجتماعی گسترده‌تر می‌شوند. خانواده‌ها کانون اولیه یادگیری‌اند، جایی که افراد از طریق مشاهده دیگران، الگوهای رفتاری را در طول زندگی خود می‌آموزند و این یادگیری تأثیری ماندگار دارد. اگر خانواده‌ای دیدگاه‌های افراطی را بپذیرد یا ترویج دهد، این اندیشه‌ها معمولاً به اعضای آن منتقل شده و در رفتارشان نمود می‌یابد.
عوامل جغرافیایی نیز نقش مهمی دارند. در گذشته، مناطق روستایی گرایش بیشتری به شکل‌گیری افراط‌گرایی نشان داده‌اند. در این مناطق، منبر مسجد اغلب به‌عنوان منبع اصلی دانش در میان نسل‌ها عمل کرده و ذهنیت و ساختار اجتماعی مردم را شکل داده است. متأسفانه این منابر بارها توسط ایدئولوژی‌های افراطی مورد سوءاستفاده قرار گرفته‌اند و به ترویج درگیری‌های فرقه‌ای و مذهبی دامن زده‌اند.
امروزه الگوهای مشابهی در مناطق شهری نیز در حال ظهور است. اما برخلاف گذشته، اکنون یک عامل حتی از خانواده نیز تأثیرگذارتر شده است: رسانه‌های اجتماعی. این رسانه‌ها نقش چشمگیری در شکل‌دهی به ادراک عمومی، به‌ویژه در میان جوانان دارند و به گسترش افکار افراطی در روستاها و شهرها دامن زده‌اند. امروزه، خانواده‌ها قدرت کمتری در کنترل افراد دارند زیرا پلتفرم‌های دیجیتال تأثیر زیادی بر آنان گذاشته‌اند. با این حال، نمی‌توان نقش خانواده را نادیده گرفت.
ساختارهای خانوادگی مانند اقتدار مردسالارانه، طرد اجتماعی یا فقر چگونه می‌توانند به بازتولید خشونت و تروریسم منجر شوند؟
جامعه پاکستان با ذهنیتی مردسالارانه اداره می‌شود که در آن تصمیم‌گیری‌ها در سطوح کلان و خرد عمدتاً توسط جنس غالب یعنی مردان انجام می‌شود. طرد اجتماعی و فقر از جمله عوامل اصلی تغذیه‌کننده خشونت و تروریسم‌اند. افراد ساکن مناطق محروم بیشتر مستعد جذب به گروه‌های تروریستی هستند، اگرچه افرادی از مناطق توسعه‌یافته نیز جذب این شبکه‌ها می‌شوند. این گروه‌ها با وعده‌های اقتصادی و تأکید بر مشکلات و نادیده‌گرفته‌شدن جوامع، افراد را جذب می‌کنند، نادیده‌گرفتی که اغلب ناشی از بی‌توجهی نهادهای مسئول رفاه عمومی است.
تروریسم به‌طور کلی به دو نوع تقسیم می‌شود: دینی و سیاسی. هر دو نوع، از اقشاری بهره می‌برند که از نظر اجتماعی طرد شده و فرصت‌های کمتری نسبت به هم‌سالان خود دارند. گروه‌های دینی، البته، از حمایت ایدئولوژیکی برخوردارند که اغلب با ذهنیت افرادی که از کودکی تحت تأثیر این نگرش‌ها بوده‌اند، هم‌راستاست.
در هر دو نوع تروریسم، ساختارهای خانوادگی نقشی اساسی دارند. خانواده‌هایی که پذیرای تغییر و نسبت به امر آموزش اهتمام دارند، کمتر در معرض تأثیر افراط‌گرایی قرار می‌گیرند. اما خانواده‌هایی که احساس نارضایتی و رنجش را پرورش می‌دهند، ممکن است ناخواسته زمینه‌ساز خشونت و تروریسم شوند.
آموزش دینی در مدارس دینی پاکستان چه تأثیری بر روابط خانوادگی و نگرش به خشونت داشته است؟
مدارس دینی در پاکستان تأثیرات زیادی بر روابط خانوادگی و شکل‌گیری فضای اجتماعی داشته‌اند، فضایی که در مواردی خشونت را تشویق می‌کند. اکنون جامعه ما در حال پرداخت هزینه فرهنگ چند دهه‌ای مدارس دینی است که فارغ‌التحصیلانی تربیت کرده‌اند با نگاهی دگم اندیشانه و سطح بالایی از عدم تحل نگاه های متفاوت. این افراد هیچ تحملی نسبت به دیگران با عقاید مذهبی متفاوت ندارند. خانواده‌هایی که تحت تأثیر این مدارس‌اند، اغلب محافظه‌کارترند و پذیرش تغییر را ندارند.
گروه‌های تروریستی از چه روش‌هایی برای جذب افراد، به‌ویژه جوانان، استفاده می‌کنند؟ خانواده‌ها چه نقشی در پیشگیری از پیوستن فرزندانشان به این گروه‌ها دارند؟
پاکستان با چالش‌های متعددی مواجه است که از جمله مهم‌ترین آن‌ها بیکاری بالا و نبود شایسته‌سالاری است. از دهه ۱۹۹۰، با رشد طبقه متوسط، تحصیل فرزندان تا سطح دانشگاه اولویت یافته، اما بازار کار ظرفیت جذب این تعداد فارغ‌التحصیل را ندارد. آموزش‌های مهارتی یا فنی نیز معمولاً با پرستیژ اجتماعی ناسازگار تلقی می‌شوند که این مسأله را پیچیده‌تر کرده است.
در نتیجه، بسیاری از جوانان بدون جهت‌گیری روشن یا فرصت‌های مناسب، در برابر وعده‌های اغراق‌آمیز گروه‌های افراطی آسیب‌پذیر می‌شوند و این گروه‌ها اغلب با مشوق‌های اقتصادی آن‌ها را جذب می‌کنند. افزون بر این، پیوند بین جرم و تروریسم نیز نقش دارد و ذهن‌های جوان به‌تدریج وارد شبکه‌های مجرمانه یا شبه‌نظامی می‌شوند.
چه اقدامات ملی و بین‌المللی باید برای کاهش آثار منفی تروریسم بر خانواده‌ها صورت گیرد؟ نقش خاص پاکستان در این زمینه چیست؟
نخستین مسئولیت خانواده‌ها، ارائه مشاوره مناسب برای کمک به افراد در غلبه بر آسیب‌های روانی ناشی از تروریسم است. این حمایت عاطفی در روند بهبود روانی و پیشگیری از رادیکالیزه‌شدن بیشتر حیاتی است. دوم، باید محیطی مناسب برای رشد افراد فراهم شود تا بتوانند با دیگران تعامل داشته و به جامعه بازگردند. این امر نه‌تنها به بازسازی زندگی آن‌ها کمک می‌کند، بلکه انسجام اجتماعی را نیز تقویت می‌کند.
پاکستان به‌عنوان کشوری که خود قربانی تروریسم بوده، بینش‌های ارزشمندی برای ارائه به جامعه جهانی دارد. تجربه این کشور در مقابله با افراط‌گرایی می‌تواند راهنمای تلاش‌های جهانی در مبارزه با ایدئولوژی‌های رادیکال باشد. همچنین، جامعه مدنی و متخصصان نقشی کلیدی در تدوین سیاست‌هایی دارند که بر سلامت روان، آموزش و یکپارچگی اجتماعی تمرکز دارد و هم علل و هم پیامدهای افراط‌گرایی را هدف می‌گیرد. با اشتراک‌گذاری تجارب و همکاری بین‌المللی، پاکستان می‌تواند در ساخت جهانی صلح‌آمیزتر و فراگیرتر نقش‌آفرینی کند.
نظر شما :